Alþýðublaðið - 18.04.1967, Blaðsíða 5

M
Dl/ni
ÓKVEÐIN LJÓÐ
Jón Dan:
BERFÆTT ORÐ
Almenna bókafélagið,
Reykjavík 1967.
80 bls.
P
Jón Dan er nýtinn höfund-
ur. í fyrstu bók hans, Þyt um
nótt, var „þáttur” sem nefndist
Jörð í festum og fjallar um
brottflutning úr sveitinni, fólk
á hvörfum milli sveitar og borg-
ar, og um sársauka skilnaðar-
ins; þetta er heilleg og læsileg
saga eins og liún stendur í þeirri
bók. Og efnið er höfundinum
sýnilega hugstætt; skáldsaga
hans Sjávarföll fjallar, meðal
annars, um viðskilnað bóndason-
ar við jörðina sína. En þar
tvinnast saman í atburðarás og
mannlýsingum nátturudýrkun og
kynlosti; sagan er gagntekin
kynlegum bríma. Við svipaðan
tón kveður í Bréfum að austan,
langri sögu sem Jón Dan spann
upþ úr Jörð í festum í Tveimur
bandingjasögum, næstu bók
sinni, nema mærðarfyllri, hug-
móðugri. ,,Of seint hef ég
anzað þér, jörð mín. í sumar kem
ég með son minn við hönd og
kyssi þig rjóða.“ í Bréfum að aust
an er sö^unni raunverulega snú-
ið við; hún fjallar um afturhvarf
af villustigum borgarlífs, og nú-
tíma, til jarðarinnar sem bíður
„í festum.”
Óli Finnur, söguhetjan í Jörð
í festum og Bréfum að austan,
er í fyrri sögunni ofboð venju-
legur þiltur, kaupstaðarmaður
úr sveit eins og þúsund aðrir ís-
lendingar; lýsing hans er sára-
einföld en raunhæf og trúverð-
ug það sem hún nær. í Bréfum
að austan er hann orðinn skáld
að auki og nokkur ljóð hans felld
inn í frásöguna; þau eru nú tek-
in upp, ofurlitið snurfusuð, í
nýrri ljóðabók Jóns Dan. Sögur
Jóns Dan hafa einatt raunsæja
samtíðarlýsingu að yfirvarpi.
Meira en yfirvarp er sú lýsing
yfirleitt ekki, sögurnar keppa að
rómantískri uppmálun og veg-
sömun tilfinninga, sögufólkið að
fullnægju vitundar- og hvatalífs
handan skynsamlegs vits og
reynslu. Höfundurinn lendir oft
og einatt í vandræðum að sam-
hæfa raunsæilega efnisgrind
sagnanna hinu innra lífi sem
hann vill lýsa og hvergi frekar
en einmitt í Bréfum að austan;
þar fer saman óvenju fjarstæð
atburðarás og forskrúfaður,
mærðarlegur stílsháttur. Af þessu
leiðir auðvitað að sagan verður
hvorki fugl né fiskur, tvískinn-
ungur raunsáeis og rómantísku
drepur henni á dreif; uppruna-
legur s.ársauki söguefnisins, rót-
leysi og sektarkennd hins upp-
flosnaða rnanns snýst þar upp í
hugsjúkan klökkva. En þennan
hugblæ tekst ljóðunum í sög-
unni, sem nefnd eru Flugvallar-
ljóð í ljóðabókinni, einna helzt
að láta uppi ósvikinn:
í sumar steypti ég bryggjur
í Hvítanesi.
Vagnar komu og helltu grjóti
í sjóinn
þegar bryndrekar óðu inn
fjörðinn.
í sumar steypti ég hafnargarða
handa brynvörðum stórhvelum
— á kvöldin las ég hjarta mitt
og las um þig.
Las um þig sem ert týnd.
Bryggjurnar risu úr svalbláum
firðinum,
en í fjöllunum voru gapandi sár
drifin ryki,
því ég hef skorið hold úr landi
mínu
og kastað í sjó fram
handa erlendum skipum að
hvílast við,
og vinir mínir hafa tekið f jöllin
og mulið undir herfuigla,
og sárin landsins blæddu við
sólarlag.
Nú blæða sárin landsins
í hjarta mínu.
Hér er áherzla kvæðisins, í
lokalínunni, breytt frá því sem
var i sögunni („Nú blæða sárin
hjarta míns.”) til vafasamra hags-
bóta fyrir kvæðið. Allt um það
eru Flugvallarljóðin með hinum
betri í ljóðasafni Jóns og stand-
ast sérstök; þau eru raunverulega
ekki nema innskot í söguna því
að skáldskapur Óla Finns gildir
hana einu; hann er einungis far-
vegur fyrir tilfinning sem sög-
unni hæfði betur að tjá með öðr-
um hætti. Annað ljóð, Faðir kveð-
ur við konu sína, fer allvel í
sögunni en er miklu hæpnara rofið
úr samhengi hennar. Er það ekki
ankannalegt að tala um faðir
„gefi” konu sinni syni?
Annars eiga ljóð Jóns Dan
margt sammerkt með sögum hans.
Kvikan í sögunum virðist einatt
ljóðræn, dulkynjuð tilfinninga-
mál; ljóð hans eru einatt frásagn
arkennd, „sögu”-leg — Galdra-
norn, í Vorhúsahlaði til dæmis,
eða þá Útlagaljóð. Þau leitast við
að tjá andlæga rómantíska til-
finning með nógu hlutlægum
hætti; og þótt sumt takist allvel,
eins og til dæmis tvö ljóð um
dauðann, sitt af hvorii taginu,
Ljóð um hest og Ljóð um mann,
eru þau fæst annað né meir en
stilæfingar:
Loks hef ég tínt saman nokkra
tugi
af orðum og safnað í bingi,
og b'íð þess mér takist með
einum neista
að koma þeim til að loga,
kveður Jón Dan í einu „orða-
ljóði“ sínu í bókinni, og erindið
hæfir hans eigin kveðskap allvel
— að því viðbættu að neistarnir
eru harla strjálir, logi orðanna
næsta daufur viðast hvar í þess-
um ljóðum. Ljóð eins og Brim-
sorfin klöpp eða Nóttin eru að
sönnu allliaglega ort, gerð með
vandvirkni; en þau staðnæmast
við haglega náttúrulýsingu, mynda
smíð sem virðist kvæðinu tilgang-
ur í sjálfri sér. En að visu tekst
honum einnig á stöku stað at-
hugun, lýsing, myndgerð sem vek-
ur forvitni, bendir til einhvers
sem ósagt sé að baki orðanna:
Nokkrar stúlkur vaxa upp úr
ströndinni
þar sem baðhúsið felur sig í
trjánum.
Letilega þerra þær brjóst sín
og hlusta eftir röddum úr
skóginum.
Hvítar gnæfa teinréttar bjark-
irnar
með svörtum fleiðrum.
Stúlkurnar hrópa.
I
Athugun sem þessi, úr kvæð-
inu Skáldaþing í Lahti, virðist
mér náskyld sagnastíl Jóns Dan
Sigutður Ingimun darson:
Baráttan við verðbóigu
og stjórnarandstoðu
VH) athugun á fyrstu þjóðhags-
og framfaraáætlun íslendinga
1963 — 1966 kemur í Ijós að með
alvöxtur þjóðarframleiðslunnar
á þessum árum hefir numið
5,3% á ári, sem er mjög mikil
aukning og aukning raunveru
legra þjóðartekna um 7%. Fjár
munamyndun á sama tímabili
jókst um 47% og dreifist til-
tölulega jafnt á helztu greinar
atvinnulífsins. Þessi mikla fjár
festing á vissulega enn eftir að
bera ávöxt um ókomin ár.
Alþýðuflokkurinn hefur um
langt 'árabil beitt sér fyrir gerð
þjóðhags- og framkvæmdaáætl
ana og styrkri hagstjórn. Varla
verður annað sagt en að áranig
urinn af þessari fyrstu þjóð-
hagsáætlun liafi verið góður,
og það sem mest er um vert er,
að þjóðin er nú miklu betur bú
in framleiðslutækjum en
nokkru sinni fyrr og betur und
ir það búin að mæta erfiðu ár
ferði eða öðrum erfiðleikum en
áður hefur verið. Þessar stað
reyndir koma einnig glöggt
fram í síðustu ársskýrslu Efna
hags- og framfarastofnunarinn
ar í París. Þar kemur m.a.
fram, að fjárfesting er orðin
meiri á mann á íslandi en í
nokkru öðru þátttökuríki. Það
kemur einnig fram, að Iþessi
mikla fjárfesting ber ávöxt.
Hvað þjóðarframleiðslu á íbúa
snertir er ísland ásamt Sví-
þjóð næst 'á eftir Bandaríkjun
um, þessum gamalgrónu o!g;
tæknimenntuðu þjóðum. Og
hvað einkaneyzlu á mann snert
ir, kemur ísland ásamt Kanada
næst á eftir Bandaríkjunum og
er þar orðið á undan gamalgrón
um ríkjum eins og Sviþjóð og
Sviss. Þessar upplýsingar efna
hagsstofnunarinnar um h.agvöxt
og lífskjör íslendinga koma vel
heim við aðrar kunnar stað-
reyndir og breytingar í ísl.
þjóðlífi á síðustu 8 árum.
Þjóðin hafði búið við 'höft
og gjaldeyrisskömmtun í nærri
30 ár og stundum svartamarkað
á vörum og gjaldeyri, nú er
verzlunin að heita má frjáls.
íslenzka kronan hafði ekki
verið skráð í erlendum bönk
um í nærri 30 ár og var þjóð
inni liáðung. Nú er Ikrónan
skráð og. keypt eins og hver
annar gjaldeyrir. íslendingar
geta. nú horft framan í útlend
inga ekki aðeins menningar-
lega, heldur einnig efnahags-
lega. Lán til stórfrámkvæmda
Jón Dan
hæfileik hans til að draga upp
raunhæfar trúverðugar myndir. En
hvorki í sögum Jóns né ljóðunum
virðist sá hæfileiki fullnægja því
sem liann vildi sagt hafa.
.Tón Dan kveður sitthvað um
orð, notuð orð, frosin orð og sof-
andi orð. orð í skúffum og búr-
um, orð sem séu misindismenn:
orð eru glaðir fuglar
og sóleyjar í skógi
" og börn sem hjala
og hundar og lævísir refir
og glefsandi rándýr, kettir
og blóðþyrst villidýr,
en þessar athuganir, stöðug sam-
líking orða við eitthvað annað,
br.egða því miður engri birtu yfir
hans eigin kveðskaparviðleitni, er-
indi hans við orðin, eða orða við-
hann.“ Ó, vekið ekki orðin, vekið
ekki orðin sem sofa,” biður hann
síðast orða í þessum þætti bók-
arinnar, áður hefur hann ort um
„ókveðið ljó'ð” eitt bezta ljóðið
í bókinni:
i
Ég á kvæði mitt óort.
Ég fór um það höndum í vor,
hugsaði um það
Framhald á bls. 15.
voru varla fáarúeg nema í igust
ukaskyni eða fyrir sérstakan
velvilja. Nú fær þjóðin lán til
allra skynsamlegra -stórfram-
kvæmda.
Um aukna neyzlu þjóðarinn
ar og bætt lífskjör má nefna
ýmis dæmi. Á síðustu 8 árum
hefir bílaeign landsmanna
meira en tvöfaldazt. Hún hef-
ur hækkað úr 19 í rúm 38 þús.
Bíllinn er á góðri leið með að
verða almenningseign eins og ,
í gömlum og gamalgrónum þjóð
félögum. Sjón’varp þótti fyrir fá
um árum fjarlægur draumur,
miðað við okkar fámenni og
dreifbýli, nú virðist þjóðin ætla
að verða sjónvarpsþjóð á
skemmri tíma en hún varð út
varpsþjóð. Bæjarsímstjórinn
sagði nýlega í blaðaviðtali, að
fólk vildi nú talsíma um leið
og eldavél.
Þau dæmi er ég hefi nefnt
sýna að hagvöxtur og framfar
ir hafa orðið hér meiri og
stórfelldari en nokkru sinni
Framhald á 15. síðu. 1
18. apríl 1967
ALÞÝÐUBLAÐIÐ £