Dagur - 03.12.1988, Blaðsíða 13

I
3. desember 1988 - DAGUR - 13
Jón Hjaltason
Eastwood gleður
jassáhugamenn
„Bird“ heitir hún nýjasta mynd
Clints Eastwoods. Þetta er önnur
kvikmyndin sem Eastwood
stjórnar upptökum á án þess að
leika jafnframt í henni sjálfur.
Bird þessi, sem myndin dregur
nafn af, er vel kunnur jassáhuga-
mönnum. Fullu nafni hét hann
Charles Christopher Parker, en
varð frægur sem Charlie „Bird“
Parker. Hann byrjaði að spila á
alt-saxófón í byrjun þriðja ára-
tugarins og flækist víða um
búllur. En það var fyrst þegar
Parker hitti Dizzy Gillespie að
tímamót urðu í lífi hans. Þeir
stofnuðu kvartett og 1945 léku
þeir félagarnir inn á fyrstu
„bebop-plötuna“ og urðu um leið
frumkvöðlar „bob-bylgjunnar“ í
jassinum. í upphafi var „bebop-
inu“ illa tekið af mörgum. Til
dæmis kallaði Louis Armstrong
varð fyrir valinu einfaldlega
vegna þess að þegar ég var 15 eða
16 ára gamall sá ég hann nokkr-
um sinnum og varð hugfanginn af
honum. Það sópaði að Parker
hvar sem hann fór. í öðru lagi hef
ég Iengi hrifist af þessu tímabili
fimmta og sjötta áratugnum. Og
mig langaði til að láta tónlist
þessara ára hljóma. Það er ansi
oft að þegar gerðar eru myndir
um ákveðið tímabil sögunnar þá
falla menn í þá freistni að falsa
þær. Gera þær nútímalegri að
einhverjy leyti eins og kallað er.
Við þetta missa þær sannleiks-'
þráðinn, sjálfan hreinleikann."
íslenskir áhorfendur þurfa
ekki að óttast að Eastwood láti
undan slíkri áráttu að „nútíma-
væða“ það sem helst skiptir máli í
myndinni um Parker, nefnilega
tónlistina tæra og hreina.
Forest Whitaker, i hlutverki Parkers, blæs í saxófón. Sam Wright, sem
Dizzy Gillespie, stingur höfðinu út um gluggann. Leikstjórinn Eastwood
glottir að tilburðum þeirra félaga.
„Við notum eingöngu upptök-
ur á leik Parkers sjálfs en engar
eftirhermur. Að vísu höfum við
orðið að fá spilara til að leika
undir með Parker því á þessum
upprunalegu sólóplötum hans er
eins og allur undirleikur hverfi
hreinlega. En það hefur verið
kostað kapps um að ná í sem
flesta af þeim er spiluðu undir hjá
Parker forðum eða, þegar það
hefur ekki verið unnt, keimlíka
yngri spilara. í þessum hópi eru
Walter Davis, Barry Harris, Ray
Brown, John Faddis, Ron Carter
og Red Rodney, en Red þekkti
Bird vel. Takmark mitt er að
sýna bíógestum hvernig veruleiki
þessara ára raunverulega var og
leyfa þeim að heyra hvernig
„bebop“ á að hljóma.“
Hinn raunverulegi Charlie „Bird“ Parker.
Nauðgun
Martin Scorsese er ekki einn um
að kasta sprengjum á okkur sem
viljum njóta lífsins í heimi sem
byggjast skal á óhagganlegum
fastastærðum. Nýjasta mynd
leikstjórans Jonathans Kaplins,
The Accused, hefur ekki síður
vakið upp hatrammar deilur en
Síðasta freistingin hans Scorsese.
Myndefni Kaplins er þó allt
annað, nefnilega nauðgun. Hann
segir sögu Söru, konu sem leyfir
sér að fara á dansleik, kannski á
höttunum eftir bólfélaga. Hún
leggur út netið en fengurinn verð-
ur annar en hún æskti. í lengstu
nauðgunarsenu, sem enn hefur
komið frá Hollywood, veitast að
henni þrír karlmenn og misnota
hana kynferðislega. Síðan fjallar
Kaplan um eftirmálin að nauðg-
uninni með það markmið að eng-
inn geti setið hlutlaus undir því.
„Við viljum einfaldlega segja við
Hver er ábyrgð kvenna er leyfa sér að æsa upp fýsnir karla án þess að hafa
nokkru sinni ætlað sér neitt meira með þá? Eru þær jafnsekar karlinum ef
frumstæð eðlishvöt hans nær yfirhöndinni og hann þvingar konuna til að láta
að vilja sínum?
áhorfendur okkar,“ útskýrir hann,
„að einmitt sem áhorfendur eruð
þið hluti af vandamálinu. Hvað
hefðuð þið gert?“
það „hina nútímalegu illgirni."
En þessi „illgirni" sló í gegn og
Parker varð frægur.
Þrátt fyrir velgengnina átti það
eftir að sannast á Parker sem
Benedikt frá Auðnum sagði forð-
um í ljóði:
„Margur hló og hafði ró
hvar sem bjó og fór hann.
Átti þó sinn auðnuskó
aldrei nógu stóran. “
Parker dó langt fyrir aldur
fram aðeins 34 ára og má vafalít-
ið kenna eiturlyfjum um þennan
ótímabæra dauða hans. Strax á
táningsárum, sem hann eyddi á
bökkum Missourifljóts, hafði
hann látið ánetjast heróíni og
fíknin í hvíta duftið fylgdi honum
í gröfina. En hvers vegna skyldi
harðjaxl hvíta tjaldsins, Clint
Eastwood hafa valið að gera
mynd um auðnulítinn jassspil-
ara?
„í raun og veru hef ég gert
margar myndir með jassívafi. En
ég hef aldrei áður leikstýrt mynd
sem haft hefur jassspilara að
snúningsmöndli. Charlie Parker
Hvemig bíómyndin Jörð í Afríku
varð kveikjan að bók
Sænski barónninn Bror Blixen
er einkum þekktur fyrir tvennt:
Að hafa verið giftur hinni
heimsfrægu Karen Blixen og að
hafa gefið þessari húsfrú sinni
ekki aðeins eftirnafnið og aðals-
titilinn heldur einnig sýfilis.
Hjónaband þeirra tveggja gekk
á afturfótunum og lauk með
skilnaði 1927.
Nú hefur guðsonur Bror
Blixens, veiðimaðurinn Ulf
Aschan, nýlega skrifað ævisögu
guðföður síns. „Maðurinn sem
kvenfólkið elskaði - ævi Bror
Blixens" heitir bók sem kom út
í vor hjá danska forlaginu
Sesam. Hinn fimmtugi Ulf
Aschan segir það hreinan hug-
arburð að Bror Blixen hafi smit-
að eiginkónu sína af sýfilis.
„Fyrir það fyrsta eru engin
sönnunargögn til fyrir því að
Bror hafi sjálfur þjáðst af þess-
um sjúkdómi,“ segir Aschan.
„Og hafi hann þrátt fyrir allt
borið með sér sýfilis þá mætti
ætla að stórir skarar af kven-
fólki hefðu smitast af honum.
En þessi er alls ekki raunin. í
öðru lagi var Karen Blixen lögð
inn á sjúkrahús í Kaupmanna-
höfn 1921 en þá var sjúkdómur-
inn á þriðja stigi. En það líða 20
ár á milli þess að sýfilis nái sér
af öðru stigi á það þriðja og því
er útilokað að Bror hafi smitað
'hana þar sem þau giftust ekki
fyrr en 1913.“
En hvers vegna skyldi veiði-
maðurinn Aschen eyða tíma í
að skrifa sögu barónsins?
„Ástæðan er sú að það hrygg-
ir mig, að því meira sem Karen
Blixen er hafin til skýjanna þeim
mun meira skarni er kastað á
Bror. Þetta á ekki síst við um
bók Judith Thurmans um Karen
Blixen. Svo var það að þegar
verið var að taka upp Jörð í
Afríku með Meryl Streep sem
Karen og Klaus Maria Brand-
auer í hlutverki eiginmanns
hennar, þá spurði ég Thurman
hvort Bror fengi svipaða með-
ferð í myndinni og í bók
hennar. Hún sagðist ekki geta
svarað mér því að Sidney
Pollack, leikstjórinn, réði öllu
þar um. Að lokum varð hún svo
þreytt á spurningum mínum um
Bror að hún hreytti í mig að ég
gæti víst sjálfur skrifað um bar-
óninn ef mér væri hann jafn
hugleikinn og henni virtist.“
Þannig gerðist það að bíó-
myndin Jörð í Afríku, sem við
munum flest, varð til þess að
skrifuð var heil bók um eina af
söguhetjum þeirrar myndar.
Jodie Foster, sem fer með
aðalhlutverkið í myndinni, segir
eitt hið skelfilegasta við hana að
hún sýni engar byssukúlur eða
þvíumlíkt aðeins grimmd sem er
svo langt frá því að vera mannleg
að það er skelfilegt.
Það má kannski segja að
Kaplin takist aðallega á við
ábyrgð konunnar sjálfrar í The
Accused. Hver er réttur hennar
til að sýna sköpulag sitt íklædd
efnislitlum flíkum? ber hún ein-
hverja ábyrgð á þeim fýsnum sem
hún kann að kveikja með hinu
sterkara kyni? Og ef illa fer getur
hún þá sjálfri sér um kennt? Er
nauðgun eitthvað sem kvenmenn
vilja og biðja um?
Annar framleiðandi myndar-
innar, Sherry Lansing, svaraði
raunar þessari síðustu spurningu
í viðtali við tímaritið Time í
nóvember síðastliðnum: „Við
vonum,^vo sannarlega að The
Accused muni gjörsamlega
útrýma þeim hugmyndum meðal
þeirra er sjá myndina að nauðgun
sé kynferðislega æsandi eða að
konur biðji um slíka meðhöndl-
un.“
Það er skemmst frá því að
segja að þvert ofan í allar spár
manna hefur The Accused slegið
í gegn vestra og halað inn 18
milljónir dollara á aðeins 24
fyrstu sýningardögum hennar.
i