Dagur - 01.12.1990, Blaðsíða 10

10 - DAGUR - Laugardagur 1. desember 1990
Heilbrigðisþjónusta á landsbyggðinni hefur átt erfitt uppdráttar
vegna skorts á læknum og öðru sérmenntuðu starfsfólki. Sjúkling-
ar hafa því oft þurft að leita til Reykjavíkur og annarra þéttbýlis-
kjarna, jafnt þeir sem eru með líkamlega kvilla og þeir sem eiga
við geðræn vandamál að stríða. Á Akureyri er eina geðdeildin
utan Reykjavíkur starfrækt og virðist hún hafa fest sig í sessi en þar
eru þó aðeins tveir geðlæknar sem þjóna fólki af öllu Norðurlandi
og Austurlandi líka. Yið ætlum að ræða við Sigmund Sigfússon,
yfírlækni á Geðdeild Fjórðungssjúkrahússins á Akureyri, um geð-
lækningar á Iandsbyggðinni í dag og framtíðarhorfur. Einnig kom-
um við inn á einstök málefni, veltum fyrir okkur þunglyndi, sjálfs-
vígstilraunum og áfengissýki. Ekki beint uppörvandi málefni en
nauðsynlegt er að ræða um vandamálin ef takast á að komast fyrir
þau, sérstaklega þegar samfélagið getur átt þátt í að leysa þau.
Akureyringar muna margir eftir T-
deildinni svokölluðu sem Brynj-
ólfur Ingvarsson geðlæknir rak á
vegum FSA í húsi við Skolastíg á
árunum 1974-1983. Þessi deild
markaði upphaf geðlækninga á Akureyri.
Deildin var lögð niður 1983 og var engin
geðdeild rekin á Akureyri í eitt ár, en
snemma árs 1984 var ákveðið að hefja geð-
deildarstarfsemi á sjúkrahúsinu og kom Sig-
mundur Sigfússon þá til skjalanna.
Sigmundur er fæddur í Reykjavík og
brautskráðist frá Læknadeild Háskóla
íslands 1972. Hann aflaði sér sérfræði-
menntunar í geðlækningum í Ósló, kom
heim og starfaði í tvö ár hjá landlækni og
síðan á Geðdeild Landspítalans. Árið 1984
lá leiðin til Akureyrar en skyldi það hafa
verið erfið ákvörðun að fara út á land?
„Ég þurfti reyndar að hugsa mig alllengi
um en það gerði ákvörðunina auðveldari að
ég þekkti til hér fyrir norðan, móðurætt mín
er héðan, og auk þess þekkti ég Brynjólf
Ingvarsson vel,“ sagði Sigmundur.
„Ráögjafarþjónusta
tekur sífellt meiri tíma“
Ég bað Sigmund að lýsa stöðunni eins og
hún blasti við honum er hann kom norður
og uppbyggingu Geðdeildar FSA:
„Það stóð til að innrétta nýja móttöku-
deild í tengigangi nýbyggingar við sjúkra-
húsið en það verk var ekki hafið þegar ég
kom. Á árinu 1985 og fram til ársins 1986
vorum við með þrjú pláss á handlækninga-
deild sjúkrahússins en unnum annars á
Skólastíg 7 þar sem gamla deildin hafði ver-
ið til húsa. Okkur var vel tekið og það var
mjög gott að hefjast handa hér þrátt fyrir
plássleysið.
Geðdeildin fékk síðan 10 rúma móttöku-
deild í mars 1986 og þá var ráðið nýtt
starfsfólk. Auk okkar geðlæknanna hófu
störf klínískur sálfræðingur, félagsráðgjafi
og hjúkrunarfólk. Deildin hefur ekki stækk-
að síðan, við höfum ekki fengið fleiri stöðu-
heimildir, en hún hefur þróast og við höfum
smám saman tekið að okkur fjölþættari
verkefni. Sem dæmi má nefna iðjuþjálfun-
ina á Skólastíg 7 sem hefur þróast mikið.
Fólkið fer þangað frá sjúkrahúsinu á hverj-
um morgni líkt og til vinnu. Iðjuþjálfunin er
nauðsynlegur þáttur í starfseminni og það er
vel búið að henni.
Ráðgjafarstarfsemi okkar geðlæknanna
hefur aukist, t.d. ráðgjöf fyrir aðra sjúkra-
húslækna, heilsugæslulækna og ýmsa aðra að-
ila. Þessi ráðgjafarþjónusta tekur sífellt meiri
tíma og fer að verulegu leyti fram gegnum
síma, en það virðist ekki vera gert ráð fyrir
þessum þætti í okkar vinnutíma. Við þyrft-
um að vera fleiri til að geta sinnt þessu vel.
Það koma óskir um að fá okkur á staði eins
og Egilsstaði, Sauðárkrók og Siglufjörð og
það væri æskilegt að sérfræðiþekking okkar
nýttist fleirum en við eigum erfitt með að
komast héðan.“
Sérfræöiþjónusta utan spítala
óhjákvæmileg
í þessu sambandi beinist talið að sérfræði-
þjónustu utan spítala:
„Það er óhjákvæmilegt og á líka við aðrar
sérgreinar að þegar sérfræðingar eru til
staðar hér þá þurfa þeir að veita þjónustu
utan spítala, hvort sem þeim eða öðrum lík-
ar betur eða verr. Þetta hefur verið litið
hornauga, að meðferð utan spítala á Akur-
eyri skuli vera á vegum læknanna sjálfra, en
eftirspurnin er til staðar. Frá sjónarmiði
almennings er eðlilegra að leita til sérfræð-
inga utan spítala hér í stað þess að leita til
Reykjavíkur.“
Sigmundur sagði að í flestum greinum
væru sérfræðingar of fáir á Akureyri til að
geta sinnt austanverðu Norðurlandi og
Austurlandi sem skyldi. Hann taldi æskilegt
að hægt væri að byggja upp geðlæknisþjón-
ustu á stærstu heilsugæslustöðvum í fjórð-
ungum landsins, t.d. í kaupstöðum á borð
við Egilsstaði, ísafjörð, Akranes, Selfoss og
Keflavík.
„Það hefur ekki gengið nógu vel að greiða
fyrir þeirri hugsun sem þó er í lögum um
heilbrigðisþjónustu, að sérfræðiþjónusta
skuli fara fram á heilsugæslustöðvunum.
Það væri eðlilegt út frá eðli viðfangsefnisins
að geðlæknisþjónsta væri nálægt búsetu og
fjölskyldu viðkomandi.“
Lítil deild og viðkvæm
- Snúum okkur þá að Geðdeild FSA og
starfsemi hennar. Er deildin ekki traust í
sessi þrátt fyrir þennan skort á starfsfólki á
landsbyggðinni?
„Vonandi, en það þarf að vaka yfir því að
svona lítil deild lifi af. Við erum viðkvæm
fyrir því ef vantar starfsfólk, t.d. geðlækna
eða hjúkrunarfræðinga. Það munar mjög
um hvern og einn og nauðsynlegt að fylla í
skörðin með góðum fyrirvara ef einhver
þarf að hætta.“
- Hefur innlögnum fjölgað á undanförn-
um árum?
„Já, þeim hefur fjölgað. Þær eru um 150 á
ári en eins og ég sagði erum við bara með 10
pláss og það sníður okkur þröngan stakk.
Við eigum að taka við öllum bráðainnlögn-
um á Eyjafjarðarsvæðinu og látum það
ganga fyrir en við höfum reynt að nota 1-2
pláss á hverjum tíma í djúptækari og lang-
vinnari greiningar- og meðferðarstarfsemi.
Að sjálfsögðu reynum við að taka öll verk-
efni sem við erum beðin um, nema einfalda
afvötnun áfengissjúklinga en því hefur verið
mætt af skilningi. En við tökum á móti
áfengissjúklingum ef eitthvað meira er á
ferðinni."
- Mér heyrist að ekki veiti af stækkun
deildarinnar, hver væri eðlilegur vöxtur
hennar?
„Æskilegt væri að fá hjúkrunar- og endur-
hæfingardeild þar sem líka væri einhver
; hreyfing. Fólk með langvinna geðsjúkdóma
eins og t.d. geðklofa þarf oft mjög góðan
tíma í endurhæfingu og efst á óskalistanum
er lítil endurhæfingardeild fyrir þessa sjúkl-
inga.“
Ýmsir kostir við að vera
geðlæknir á Akureyri
Óskalisti Sigmundar er lengri og hefur hann
kynnt hugmyndir sínar fyrir stjórn FSA og
heilbrigðisráðuneytinu á undanförnum
árum en það mun vera erfitt að tala um
stækkun á þessum sparnaðartímum.
- Segðu mér, í ljósi reynslu þinnar, er
einhver munur á því að starfa sem geðlækn-
ir á Akureyri eða í Reykjavík?
„Já, kosturinn við að vera á stað eins og
Akureyri er að maður getur fylgt sjúkling-
um eftir árum saman. Það er mjög mikil-
vægt fyrir sjúklingana, ekki síst þá sem eru
með langvinna geðsjúkdóma, að hafa sama
geðlækninn og sama hjúkrunarfólkið til að
leita til. Erfiðara er að koma þessu við í
Reykjavík. Hér er líka persónulegt sam-
band milli ólíkra hjálparaðila á svæðinu
þannig að við getum samhæft okkar störf.
Við höfum lagt áherslu á að byggja upp
samband við aðra hjálparaðila, s.s. heilsu-
gæsluna, heimahjúkrun, Félagsmálastofn-
un, Svæðisstjórn fatlaðra, Sálfræðideild
skóla, lögreglu, presta og fleiri. Þetta gerir
starfið á Akureyri mjög ánægjulegt og
inanni finnst stundum að það sé hægt að fá
meiru áorkað hér í hverju einstöku máli.“
- Eitt nýtt í meðferðinni hér er sambýli
fyrir geðsjúka. Hvernig hefur það reynst?
„Reynslan lofar vissulega góðu. Við átt-
um frumkvæði að því að sambýlinu var
hleypt af stokkunum gegnum Geðverndar-
félag Akureyrar og við lögðum áherslu á að
geðsjúkir á Akureyri nytu laga um fatlaða.
Þetta er í rauninni eina sambýliö fyrir geð-
sjúka á landinu sem rekið er með þessum
hætti, en Svæðisstjórn fatlaðra sér um rekst-
urinn.
„Ástandið bágborið hvað varðar
vernduð vinnupláss“
Og hann segir okkur meira frá sambýlinu:
„Það hefur skort viðurkenningu á því að
maður geti orðið fatlaður af geðsjúkdóm-
um. Menn liafa litið svo á að þeir séu bara
sjúkir og heyri því undir heilbrigðisyfirvöld
en fatlaðir heyra undir félagsmálaráðuneyt-
ið. Maður verður að kunna vel á myrkviði
stjórnkerfisins og laganna til að hjálpa
skjólstæðingum til að njóta þess sem aðrir
njóta.
Þegar sýnt var að endurhæfingargeðdeild
væri aftarlega í forgangsröð spítalans lögð-
um við kraft í það að fá endurhæfingar-
heimili utan heilbrigðiskerfisins og það
tókst með sameiginlegu átaki geðdeildar-
innar, héraðslæknis, Geðverndarfélagsins
og síðast en ekki síst framkvæmdastjóra
Svæðisstjórnar hér á Akureyri.
Á sambýlinu er nú pláss fyrir fimm íbúa,
en starfsemin hefur ekki komist í fullan
gang vegna endurbóta á húsnæðinu við
Álfabyggð. Kiwanismenn kosta þær endur-
bætur, sem reyndust mun dýrari en ráð var
fyrir gert. Þegar húsið verður allt tekið í
notkun geta búið þarna níu manns.
Skilyrðið fyrir vist er það að íbúinn sé að
starfa í sínum málum. Hann verður að vera
í starfi á almennum markaði eða vernduð-
um vinnustað, í skóla eða í dagvist á geð-
deildinni."
- Er sambýlið ekki hugsað til þess að
koma íbúunum smám saman út í hið
almenna líf í samfélaginu?
„Jú, grundvallarhugsunin er sú. Við verð-
um að vera þolinmóð og gefa okkur góðan
tíma. Þarna er verið að hugsa í misserum og
árum en nú er stutt í það að fyrsti einstakl-
ingurinn geti flutt í eigin íbúð. Atvinnulífið
hefur tekið allvel á móti fólki sem á við
þessa sjúkdóma að stríða og við höfum haft
mikla hjálp af atvinnufulltrúa fatlaðra hjá
Félagsmálastofnun, en á hinn bóginn er
ástandið hvað varðar vernduð vinnupláss
mjög bágborið á Akureyri og þyrfti að ráða
bót á því hið snarasta.“
„Næg verkefni fyrir barna- og
unglingageðlækni hér“
Eins og fram hefur komið er Akureyri eini
staðurinn á landsbyggðinni sem getur boðið
upp á þjónustu geðlæknis en þar með er
ekki öll sagan sögð. Á landsbyggðinni er
enginn barna- og unglingageðlæknir starf-
andi. Þetta er afmarkað svið og ég spurði
Sigmund hvort ekki væri þörf fyrir slíkan
geðlækni á Akureyri.
„Ég hef sagt að það væru næg verkefni
fyrir barna- og unglingageðlækni í fullu
starfi hér fyrir norðan og í rauninni eru þeir
of fáir á landinu. Ég er ekki sammála því
stefnumarki í íslenskri heilbrigðisáætlun,
sem að vísu er ekki samþykkt enn, að
aðeins eigi að vera barna- og unglingageð-
deild í Reykjavík. Ég held að þetta sé
þröngsýni. Hér gæti náttúrlega verið barna-
og unglingageðlæknir í starfi þótt ekki væri
stofnuð sérstök deild.
Við sinnum þessum þætti ekki nægilega
vel, enda erum við ekki sérfræðingar á
þessu sviði. Það koma börn og unglingar til
okkar kasta, ýmist í gegnum foreldra og
fjölskyldumeðferð og í neyð tökum við á
málum illra staddra unglinga og meðhöndl-
um þá allt niður í 15 ára. Þetta er óburðug
þjónusta en þarna kemur til samstarf við
sálfræðinga hjá Fræðsluskrifstofunni og sál-
fræðing geðdeildarinnar. Við erum að
freista þess að efla tengsl við barna- og ungl-
ingageðdeildina við Dalbraut í Reykjavík
og fá reglulegar heimsóknir lækna norður til
ráðgjafar og viðtala.
Fyrir tveim árum bauð læknir sig til starfa
hér en þar sem ekki var stöðuheimild við
sjúkrahúsið og ekki horfur á að hún fengist
þá hvarf hann til annarra starfa. Þetta er
saga fleiri sérfræðigreina og það vill gleym-
ast að það þarf að vera til áætlun um upp-
byggingu í sérfræðiþjónustu eins og í
almennri heilbrigðisþjónustu.
Barna- og unglingageðlækningar eru sér-
grein sem helst þarf að vera til staðar nálægt
heimili viðkomandi, fjölskyldu barnsins. Á
Norðurlandi eru umhverfisþættir öðruvísi
en í Reykjavík og það er róttæk breyting
fyrir fjölskyldu að vera langdvölum í
Reykjavík vegna meðferðar barns eða fjöl-
skyldumeðferðar."
Konur í miklum meirihluta
þungly ndissj úklinga
Við ræddum ýmis fleiri mál, sparnaðinn í
heilbrigðiskerfinu, áætlanagerð, þörf á geð-
deild fyrir geðsjúka afbrotamenn og önnur
mál á almennum grundvelli en ekki er rými
fyrir allar þær vangaveltur hér. Næst fórum
við yfir í einstaka málaflokka sem hafa verið
í brennidepli. Fyrst er þó heimsókn til
heilsugæslulæknis.
- Oft hefur verið rætt um óhóflega lyfja-
gjöf og í því sambandi langar mig að setja
upp dæmi af manneskju sem fer til heimilis-
læknis, t.d. hér á Akureyri, og kvartar und-
an þunglyndi. Eru slík tilfelli eingöngu leyst
með lyfjagjöf eða er sjúklingum vísað til
ykkar í greiningu og meðferð?
„Mestur hluti geðsjúkra fer aldrei lengra
en að fá þjónustu hjá heilsugæslu. Heimilis-
læknarnir stunda viðtöl og gefa þunglyndis-
lyf en þeir leita líka ráða hjá okkur og vísa
sjúklingum tii geðlækna. Við reynum að
sinna þeim sem er vísað til okkar en á síð-
„Geðveiki getur blossað upp við
áfengis- og fíkniefnaneyslu"
- segir Sigmundur Sigfússon, yfirlæknir á Geðdeild FSA