Dagur - 14.11.1992, Síða 9

m
Laugardagur 14. nóvember 1992 - DAGUR - 9
•4 Kristján Jónsson var einn af stofn-
endum verksmiðjunnar fyrir 45
árum. Starfsemin hófst í skúrnum
fyrir aftan Kristján (til vinstri), en í
dag eru verksmiðjuhúsin samtals
8000 fermetrar og frystigeymslur
6000 rúmmetrar. Mynd: Robyn
af rekstrinum hefur verið úthlut-
að til annarra en fyrirtækisins
sjálfs. Hér á landi hefur aldrei
verið áhugi fyrir lagmetisiðnaðin-
um og þessi iðngrein er í þann
veginn að lognast út af. Ég tel að
stærsta málið í þessu sé að
menntakerfið hefur gjörsamlega
brugðist. Það vantar ekki að
margir eru í skólum, en það ligg-
ur lítið eftir menntamennina, því
þeir reka fá framleiðslufyrirtæki.
Sjáðu allar þessar stofnanir. Ég
sé ekki að komi nokkur skapaður
hlutur út úr þeim. Við erum með
allskonar rannsóknastofnanir og
svokallað Útflutningsráð. Mér
finnst ekkert koma út úr þessu.
Helst er að menn vilji hjálpa
öðrum, út um allan heim. En mér
finnst lítið gagn af mönnum sem
hugsa þannig. Ég tel verk þessara
spekinga ekki sýna að þeir séu
færir um að hjálpa öðrum. Við
þurfum ekki að fara lengra en
austur í Kröflu til að sjá hrikaleg
mistök og sama er uppi á ten-
ingnum í Blöndu,“ sagði Kristján
og hann bætti við: „Ef til vill er
sölumennskan stærsta vandamál-
ið. Við höfum ekki getað ræktað
upp neina sölumenn, hvort sem
er í lagmetisiðnaðinum eða öðr-
um greinum. Ef við berum okkur
saman við Dani, þá er sölu-
mennskan hér nánast engin.
Menn eru að vakna til lífsins,
þegar allt er að stöðvast og nú er
sagt að menn þurfi að snúa sér að
atvinnuvegunum. Auðvitað ættu
að vera komin tíu DNG hér á
Akureyri en ekki eitt.“
Ut úr Sölusamtökum
lagmetis
Niðursuðuverksmiðja K. Jóns-
sonar stóð á sínum tíma að stofn-
un Sölusamtaka lagmetis og var
langstærsti framleiðandinn innan
vébanda þeirra. Fyrirtækið sagði
úrköst; lítilli nót var kastað inn í
lásinn og það magn tekið sem
þörf var á hverju sinni og síldin
svo áfram geymd í lásnum.
Kölluðust þetta nótabrúk eða
úthöld og átti K. Jónsson síðasta
úthaldið áður en þetta lagðist
niður.
Gaffalbitar fyrír
Rússlandsmarkað
Árið 1963 hófst framleiðsla á
gaffalbitum fyrir Rússlandsmark-
að. Markaðurinn var stór og varð
þetta mjög snar þáttur í starfsem-
inni. Samningar voru þó alltaf
erfiðir og lögðust Rússlandsvið-
skiptin af árið 1990.
Á áttunda áratugnum jókst
fjölbreytni í framleiðslu K. Jóns-
sonar. Farið var að sjóða niður
45 ár
grænmeti, ýmsar gerðir af síld og
sömuleiðis fiskbollur.
Árið 1976 hófst síðan rækju-
vinnsla, sem í dag er stærsta
framleiðslugrein fyrirtækisins.
Rækjan var handpilluð til að
byrja með, en síðar voru keyptar
pillunarvélar og framleiðslan
jókst stig af stigi. Þýskaland var
stærsti markaðurinn fyrir niður-
soðna rækju, en einnig var hún
seld til annarra Evrópulanda. í
kjölfar samdráttar í sölu á niður-
soðinni rækju árið 1989 hófst
framleiðsla á frystri rækju.
Rækjufrystingin stærsta
framleiðslueiningin
K. Jónsson & Co hefur verið í
vexti frá byrjun, en helstu vöru-
sig úr samtökunum árið 1989 og
tók uppsögnin gildi árið eftir. Frá
þeim tima hefur fyrirtækið selt
nær allar sínar afurðir beint til
viðskiptavina sinna. Um þetta
sagði Kristján: „Auðvitað var
erfitt að brjótast úr þessum sam-
tökum og uppbygging eigin sölu-
skrifstofu hefur kostað mikla
vinnu. Ástæðan fyrir því að við
fórum úr þessum Sölusamtökum
var sú að til þeirra réðust óheið-
arlegir starfsmenn og við það gát-
um við ekki búið. Ég sé ekki eftir
því að hafa gengið úr þessum
samtökum, enda var okkur ekki
vært þar.“
Rússaviðskiptin
voru hagstæð
Við ræddum um Rússlandsvið-
skipti K. Jónssonar, sem hófust
1963, og sagði Kristján að þau
hafi verið fyrirtækinu mjög mikil-
væg og hagstæð. „Þetta var okkar
traustasti markaður. Það stóðst
allt sem samið hafði verið um,
þangað til að kom að því að
Rússarnir neituðu að uppfylla
síðasta sölusamninginn og það
kostaði okkur tugi milljóna
króna.
Ég fór í ein þrjú skipti þarna
austur og þjóðfélagið kom mér
fyrir sjónir svipað og ég.hafði
reiknað með. Islendingar hefðu
ekki sætt sig við þessi lífskjör. “
Kristján sagði að út af fyrir sig
hafi hrun Rússlandsmarkaðarins
ekki komið á óvart og líklega líði
langur tími áður en lagmeti verði
selt aftur til Rússlands.
„Við höfum verið
alltof Iinir“
Síldarneysla íslendinga er hverf-
andi lítil. Kristján sagði að
skýringin á því væri sjálfsagt sú
að fólki þætti ekki nægilega fínt
að borða síld. Kristján var
ómyrkur í máli þegar við ræddum
í framhaldi af þessu um lífsgæði
íslendinga: „Fólk kaupir enda-
laust og heimtar svo hærra kaup.
Þetta er að drepa okkur íslend-
inga. Við höfum verið alltof linir
og samþykkt að úthluta því sem
inn hefur komið í almenning. Nú
er komið að því að taka pening-
ana til baka. Ég tel að fyrirtækja-
rekstur hafi aldrei verið þyngri en
einmitt í dag, sem fyrst og fremst
er út af alltof miklum kostnaði.
Kaupgjald er almennt ailtof hátt í
landinu, vextir allof háir, trygg-
ingargjöldin of há og sama gildir
um alla þjónustu; rafmagn, vatn,
olíu o.fl. Ætli fólk sér að hafa
atvinnu í framtíðinni er lífsnauð-
synlegt að skera þetta allt niður.
Ég veit hins vegar ekki hvort
menn hafa kjark til þess, kjarkur-
inn er ekki of mikill hjá ráða-
mönnum, hvort sem þeir eru ráð-
herrar eða framámenn í hinum
ýmsu launþegasamtökum. Það
verður að færa allan kostnað í
þjóðfélaginu niður og það ekkert
lítið. Stjórnmálamennirnir verða
að finna út hvaða leið er heppi-
legust í því.“ Og Kristján hélt
áfram: „Menn eru endalaust að
tala um hagræðingu í fyrirtækj-
um. Jú, auðvitað hafa allir verið
að hagræða, en menn taka það
ekki með í reikninginn að hag-
ræðing kostar peninga. Menn
segja líka að fyrirtækjum sé illa
stjórnað. Ég held að það sé ekki
rétt. Flestir reyna að gera eins vel
og þeir geta. Áuðvitað fara alltaf
einhverjir á hausinn, en meinið
er að kostnaðurinn er alltof
mikill. Hann hefur aukist á sama
tíma og verð fyrir vörurnar hafa
stöðugt verið að fara niður á
við.“
Hef haft mikla ánægju
af þessu
Sumir stjórnendur fyrirtækja
gangast upp í því að vera for-
stjórar með stóru effi. Kristján
kærir sig ekkert um það og í stað
þess að sitja í fínum leðurstól inn
á skrifstofu vill hann fylgjast vel
með gangi mála í vinnslusalnum.
„Ég hef aldrei litið á mig sem for-
stjóra. Ég hef lengstaf verið hér
verksmiðjustjóri og tekið þátt í
öllu sem hér hefur farið fram. Ég
hef haft mikla ánægju af því að
standa í þessu, þótt oft hafi verið
mótbyr.“ Kristján sagði að þrátt
fyrir að vera orðinn 73 ára gamall
hafi hann enn mikla starfsorku.
„Ég mæti hér á hverjum einasta
morgni, að vísu yfirleitt ekki fyrr
en um 9-leytið, og vinn eitthvað
fram eftir degi.“
Við skiptum um umræðuefni
og ég spurði Kristján hvort hann
hafi verið pólitískur. Svarið var
afdráttarlaust: „Nei, ég hef aldrei
komið nálægt pólitík. Ég hef haft
nóg að gera hér. Maður hefur
i verið við þetta af lífi og sál og
verksmiðjan hefur setið fyrir.“
Kristján nefndi að fyrstu árin
sem Niðursuðuverksmiðjan var
starfrækt hafi hann einnig rekið
þrjár verslanir, sem hann kallaði
Kjöt og fiskur. „Þessar verslanir
voru við Lundargötu og uppi á
tegundir sem þar eru framleiddar
til útflutnings eru fryst og niður-
soðin rækja, kavíar, síld og
loðna. Útflutningurinn er um
95% af veitu fyrirtækisins og er
stærsti hluti þess í umbúðum
undir erlendum vörumerkjum.
Fyrir innanlandsmarkað eru
framleiðslutegundirnar fiskbúð-
ingur, fiskbollur, sardínur, græn-
meti og síld.
Rækjufrysting er stærsta fram-
leiðslueiningin í dag, með um
50% hlutdeild. Unnið er úr 4-
5000 tonnum af rækju ári. Lang-
mest er selt til Englands, en einn-
ig til annarra Evrópulanda.
Kavíar er næststærsta fram-
leiðslueiningin með 33% hlut-
deild. Framleidd eru 400 tonn af
kavíar eða um 6 milljón glös.
▲ Að sögn Kristjáns Jónssonar er þetta eini fundurinn sem haldinn hefur verið með bæjarstjórn Akureyrar i fyrirtæk-
inu. Þessi fundur var í bæjarstjóratíð Magnúsar E. Guðjónssonar. Fyrir borðsendanum eru þeir bræður Kristján og
Mikael Jónssynir.
Texti: Óskar
Þór Halldórsson
Brekku. í versluninni við Lund-
argötu rak ég líka lítinn veitinga-
stað um tíma. Mér fannst gaman
að fást við þetta og þótt ég segi
sjálfur frá, þá held ég að Akur-
eyringar hafi aldrei haft aðgang
að jafngóðum fiski og þegar ég
rak þessar verslanir.“
„Menn eru að gera sömu
mistökin enn“
Þegar Kristján var beðinn að
horfa til baka til ársins 1947,
sagðist hann vera ágætlega sáttur
við uppbyggingu Niðursuðuverk-
smiðjunnar. „En auðvitað hefur
þetta fyrirtæki orðið fyrir áföll-
um, en ég hef harðnað við hverja
raun. Við þær aðstæður sem iðn-
aðurinn býr við, þá hefði ég ekki
áhuga á hefja verksmiðjurekstur
í dag. Mér sýnist lítið bóla á
breytingum til batnaðar. Menn
eru að gera sömu mistökin enn.
Flotinn er stækkaður í staðinn
fyrir að minnka hann og atvinnan
er flutt út á sjó í stað þess að
vinna fiskinn í landi. Hér væri
ekkert atvinnuleysi ef þau fisk-
kvikindi sem veiðast enn yrðu
unnin í landi,“ sagði Kristján og
lagði áherslu á orð sín.
Sáttur viö ævistarfið
Eins og áður segir hefur Kristján
haft mikla ánægju af því að vinna
í öll þessi ár við lagmetisiðnað-
inn. Hann segist vera mjög sáttur
við ævistarfið.
Eiginkona Kristjáns var Sig-
þrúður Helgadóttir, en hún lést
árið 1985. Börn þeirra eru
Kristín, búsett á Akureyri og
vinnur hjá K. Jónssyni & Co,
Anna María, búsett í Reykjavík,
Jón Kristján, verksmiðjustjóri
hjá K. Jónssyni og Helga, hús-
móðir á Akureyri.
Kristján sagðist hafa fá áhuga-
mál fyrir utan vinnuna. Helst hafi
hann áhuga á veiðiskap og ekkert
sumar léti hann líða án þess að
kasta agni fyrir fisk.
Kavíarinn er helst seldur til Mið-
og Suður-Evrópu.
Niðursoðin rækja kemur næst
með um 2 milljónir dósa á ári, en
sala hennar hefur farið minnk-
andi á undanförnum árum. Mest
er selt til Þýskalands, en einnig til
annarra Evrópulanda.
Síldarvinnsla fyrirtækisins hef-
ur frá byrjun verið drjúgur hluti
starfsemi K. Jónssonar. Nú fer
mest af framleiðslunni til Skandi-
navíu, u.þ.b. 600 þúsund dósir af
gaffalbitum og 700 þúsund dósir
af síldarflökum (Matjes).
Á þessu ári var fjárfest í full-
kominni framleiðslulínu og fram-
leiðsla hafin á síld í glösum, bæði
í sölusamning til Finnlands og
fyrir innanlandsmarkað. Um er
að ræða síld með 7 mismunandi
bragðtegundum af sósu, sem
þessa dagana er verið að mark-
aðssetja undir nafninu „7 daga
síld.“ Stefnt er að því að fram-
leiða um 2 milljónir glasa á ári.
Hráefni er að mestu keypt af
íslenskum vinnslustöðvum og
rækjuskipum, en auk þess er
eitthvað af rækju keypt erlendis
frá.
Húsakostur Niðursuðuverk-
smiðjunnar er samtals um 8000
fermetrar og frystigeymslur um
6200 rúmmetrar. Síðustu tvö ár
hefur fyrirtækið eigin söluskrif-
stofu. Þá er þess að geta að árið
1988 var rannsóknarstofa sett á
stofn, en starfsmenn hennar hafa
með höndum öflugt gæðaeftirlit
og þróun nýrra afurða. Vélbún-
aður verksmiðjunnar er mjög
fullkominn, með því besta sem
gerist í heiminum.
Síðustu 15 ár hefur fyrirtækið
skapað um 85 störf að jafnaði á
ári og hefur haft allt að 150
manns í vinnu á sama tíma.