Þjóðviljinn - 20.11.1949, Blaðsíða 5

Suaaadagur 20.
aav.
—iié ií-;i
1949

; ÞJOÐVILJINN •
.- • —<.----------------------.. ■ -
Gunnar Bensdiktsson:
Um dagina og veginn.
Bókaútgáfa PáJma H.
Jónssonar, Ákúreyri
1949.
Útvarpið er stundum gott.
Þó er Gunnar ‘Ben'ediktsson
rithöfundur að jafnaði betri.
Sönnunin er þessi: Þegar Gunn
ar talaði hér á árunum um
daginn og veginn var gott að
vera hlustandi — betra en í
fiesta aðra tíöiá. Þegar
hann nú hefur safnáð brotum
úr þessum erindum saman 5
bók, þá hefur orðið úr því lítil-
fjörleg bók.
Ég flýti mér að koma í
vag fyrir hugsanlegan misskiln
ing: bókin er ekki vond. Ef
höfundaxnafn liennar væri,
segjum, Sigurður Bjarnason
eða V. S. V. þá væri þetta
rneira að segja góð bók. En
úr því höfundurinn er nú einu
sinni þessi þá stendur bók hans
honum mjög að baki.
Hér er auðvitað margt um
prýðilegar og drengilegar at-
huga. Hjá því gat aldrei farið.
En þegar maður verður samt
fyrir vonbrigðum með verkið
þá er strax ljóst mál hvert
orsakarinnar ber að leita, hvar
hana er að finna. Þettá eru
brot úr erindum um daginn og
veginn. Yfirleitt, og hjá flest-
um, eru það leiðinlegustu er-
indi útvarpsins, þótt Gunnari
tækist oftast að blása lífi í sín
erindi. En þegar þaU koma
saman í bók dyljast eðlisgallar
þeirra síður. Þessi liður út-
varp-dagskrárinnar er sem sé
fyrst og fremst vettvangur
þeirra sem geta talað enda-
laust — án þess að segja neitt.
Þar má aldrei taka afstöðu
til neins máls, málefnið er
heitur grautur, fyrirlesarinn er
kötturinn sem fer í kringum
hann, því stærri liringi því á-
kjósanlegra er erindið. Eins og
aðrir varð Gunnar Benedikts-
son að haldá sér innan þeirra
takmarká sem „hlutleysis“-af-
staða Rikisútvarpsins setti hon
um. Og er maður þá kominn á
nýjan leik til upphafsins': þessi'
höfundur hefur aldrei verið
„hlutlaus". rabbari, og maður
vill ekki að hann gerist- það.
Hann er nú hættur að tala í
útvarpið. Við-skulum- því bara
vera róleg —.á meða-a v.ið j
bíðum .eftir bákmenataíegura
og „pólitískum . veður£réttum“
frá honum..
rJakob Jónssoa:
í kirkju og Jitan.
Iðunnarútgáfan.
Reykjavík Í949.
Bók séra Jakobs,. með.hinu
klaufalega nafai f kirkju og
utan, er skipt í þrjá kafla.
Fyrst eru sér greinar um ís-
lenzk skáld, vestan hafs og
austan, síðan eru gréinar og
ræður um ýmis mál, að lokum
nokkrar prédikánir. í heild ber
þessi ‘bók vitai greindum marrni
og gegnum, lausum við allt
djúpsæi, sæmilega sneyddum
öllum sannfæringarhita. Þá ber
hún einnig með sér að einstakir
hlutar hennar eru mikið flýtis-
verk, samdir á hlaupum, og
það vottar varla nokkursstaðar
fyrir listrænum stíl eða skarp-
lega sögðum setningum. Hug-
myndirnar koma í belg og biðu,
þræðir efnisins' eru sjaldan
dregnir saman, niðurstaðan því
oft og einatt óljós, tilgangur
ræðnanna sýnist iðuglega sá
einn að fylla út í tímann.
Jakob Jónsson getur talað
um skáld án þes3 að vera upp-
fullur klerklegrar mæðrar, án
þess að vera með sífelldan guð
á vörunum — og það er gott.
Annars held ég að ekki sé
mjög mikið á þeim greinum
að græða. Og það er bezt að
segja það eins og ' er að ég|
hafði mest gaman af þeirri
grein bókarinnar sem. höfundur
leggur minnst í frá sjálfum
sér: Þegar Nýja Island varð
sjálfstætt ríki. Auður og ör-
birgð í írlenzkri prédikun síð-
ustu hundrað árin er presti
merkilegt viðfangsefni. En þessi
ari grein séra Jakobs er alltof
þröngur stakkur skorinn. Hann
hefði þurft að leitá víðar til
fanga 'til þess hún héfði nógu
almennt gildi. En það var guð
sem ég ætlaði að drepa á.
Það er undarlegt hve auðvelt
er að skjóta sér bak við hann
þegar maður vill vera óskýr
og segja sem ailra minnst.
Lítum t. d. á ræðuna Með lýð-
ræði — móti hersetu. Þar talar
höfundur um það að hin ís
lenzka kirkja muni „heils hug-
ar boða landslýðnum þá kenn-
ingu, að frelsi í hugson og
frelsi til að láta í ljós skoðan-
ir- sínar og játa trú sína sé
grundvallað á guðíbarnarétti
mannsins.“ Mér er spurn: Hver
er meiningin? Hvað er guðs-
barnaréttur? Það er óútskýrt
mál. Síðar í ræðunni er prestur
in'n kominn undir áhrif klerk-
legrar óskhyggju. 'Við eigum
að forðast „íilskú, hatur og
hefndarhug", „reyna .... að
nálgast hver annan sem bræð-
ur“. Látum nú þetta þýðingar-
litla hjal vera. En það er pylsu
endi — og þar er rúsína: „Vér
verðum að treys'ta því, að sá
guð, sem gaf oss þetta land,
svipti oss því ekki, nema af
því, að það sé sjálfu guðsrík-
inu í hag, að vér hættum að
vera til sem þjóð“ (leturbr.
mín). Það var þá kannski eftir
allt saman ekki. annað en þjón-
ustusemi við hag guðsríkis
sem knúði íhaldsflokkana þrjá
til að samþykkja aðild íslands
að Atlanzhafsbandalaginu —
röskum tveimur mánuðum eftir
að séra Jakob flutti prédikun
sína. A. m. k. uppfyllti sú sam-
þykkt það skilyrði að stefna
tilveru þjóðarinnar í beinan
voða.
Slgurbjörn Einarsson:
Draumar landsins.
Útg. Þórhallur
Bjarnason Reykjavík
1949.
Ræður og ritgerðir þessarar
Vinur minn Karl Isfeld hef-
ur nýlega boðað blaðamenn ^á
sinn fund og lagt fyrir þá
nokkurskonar fimm ára áætlun
viðvíkjandi væntanlegri þýð-r
ingu sinni á finnska þjóðkvæða
bálkinum Kalevala. Eftir því,
sem frá var skýrt, verður þetta
mikla fyrirtæki kostað af ís-
lenzka ríkinu, auk nokkurrar
meðgjafar frá Finnum sjálfum.
Það upplýstist einnig, að um-
rædd þýðing verður gerð undir
handleiðslu og eftirsjá að
minnsta kosti tveggja útlendra
prófessora og þýðandinn sjálf-
ur skal „sitja jöfnum höndum“
í Reykjavík, Helsingfors og
Uppsölum, meðan á verkinu
stendur. Þá var og frá því
sagt, að Karl hafi nú þegar
dvalið í Finnlandi um sjö vikna
skeið til skrafs og ráðagerða,
eins og það heitir.
Þetta eru gleðileg tíðindi. Ég
hef árum saman haft miklar
mætur á Kalevala, þótt ég
vissi raunar lengi vel ekki tii
fullnustu hvað um var að ræða.
Ég var nefnilega um skeið
leýnilega trúlofaður finnskri
smámey, sem hét Hillan Van-
hatalup og í einfeldni minni
hélt ég að Kalevala væri amma
hennar. Stúlkan sveik mig að
vísu í tryggðum. eins og oft
vill verða, en mér hefur alltaf
síðan verið einkennilega hlýtt
til þeirrar fjölskyldu. Jæja, nú
hefur þessi gamla kona, sem
ég hugði vera, farið hamförum
heldur en ekki betur og er nú
orðin að frægum bókmenntum,
goðasagnakvæðum og hetjuljóð
um, og vill láta þýða sig á
bókar eru prentaðar í réttri
tímaröð í bókinni, sú elzta er
fyrst, sú yngsta síðust. Það er
áreiðanlega skynsamlega gert,
auðveldar lésandanum áð rekja
sig eftir þróunarferli höfundar.
Eitt vekur sérstaka athvgli
mína í þessu sarjibandi. Ég var
hér áðan að hnýta í annan
prest fyrir óíjóct taí um á-
þreifanlega hluti. 1 fyrri hluta
bókar sinnar liggúr séra Sigur-
birni guð mjög á vörum. Eftir
að ræða hans, á bls. 98, snýst
að alvarlegustu málum okkar.
hinum bandarísku utanríkismál
um Islendinga, sneyðist mjög
um guð í máli hans. Líklega
hefur hann gengið því dýpraj
inn í hjartað. En hvað sem;
því liður virðist það 'ek-ki'
hvarfla að séra Sigurbirni aöj
afnám Llendinga af jörðinnij
gæti verið í þágu einhvers ó-
blutbundins og óþekkts guðs-i
ríkis, enda hefði afturhaldið og
auðvaldið í landinu ekki óttazt
ræðu hans svo mjög sem það
gerði ef hún hefði verið stíluð:
á þann mátann. Svo lítið sem!
ég skil í mörgum hlutum í fyrri
þáttum bókarinnar, svo and-
stætt sem mér er margt í
rökfærsln þeirra, jafn vel skil
ég seinni ræðurnar að flestu,
jafnhrifinn er ég af þeim í heild,
þótt ekki myndi ég undirskrifa
þær án fyrirvara. Og þannig
hefur það sjálfsagt ekki verið
íslenzku, hvað sem það kostar.
Hvaða læti ebu þettal
Aannars hefur líka gengið mik-
ið á í Finnlandi út af þessum
kvæðum. Rússar vildu fyrir
hvern mun komast yfir þau,
þóttust hafa ort þau - sjálfir,
og þurfa nauðsynlega að. brúka
þau á móti Bandarikjamönnum,
þegar þar að kæmi. En Finnar,
sem eru gáfaða3ta smáþjóð í
heimi, skutu þeim ref fyrir
'
rass og komu kvæðunum und-
an á siðustu stundu. Þessvegna
eru þau hingað lcomin, og er
þetta liklega í fyrsta skipti,
sem rússneska ofbeldið verður
öðrum til blessunar.
Það er og skemmtileg til-
viljun að Karl Isfeld skyidi
veljast til þessa virðulega en
erfiða starfs. Hann er einn áf
okkar slyngnustu mönnum,
mikið skáld og frægur þýðandi,
eins og allir vita. Hann hefur
sennilega íslenzkað fleiri neðan
málssögur en nokkur annar
núlifandi maður, auk þess hef-
ur hann talað í útvarp og orð-
ið aðnjótandi margskonar sóma,
sem vonlegt er.
Og þegar ég nú þakka hon-
um af heilum huga fyrir þetta
tilvonandi meistaraverk, vil ég
nota tækifærið til þess að mót-
mæla eindregið og opinberlega
þeirri kennisetningu gömlu
mannanna, að andleg þrekvinki
séu ævinlega unnin í kyrrþey,
án skrums og skjalls — þótt ég
af sérstökum ástæðum geti
ekki rökstutt það nánar.
/ '
I Guðs friði.
Steinn Steinarr.
annað en réttur skilningur á
viðhorfi áheyrenda hans flestra
sem olli þessum aðskilnaði
fastrar jarðar og fljótandi
himins í ræðum hans. En sá
skýrleikur sem við þetta vinnst
má öllum vera fagnaðarefni —
heiðingjum ekki síður en öðr-
um. Nóg um það.
ÞaC er auðveit að vinna sið-
ferðilegan sigur á auðvaldinu
íslenzka og leigumönnum þess.
Séra Sigurbjörn vann einn
slíkan persónulegan sigur á
því í vetur: Hann galt mál-
flutning afturhaldsins aldrei í
sömu mynt, enda mundi það
á fárrp heiðarlegra manna færi.
Að nokkurr lej'ti er þetta styrk
ur rreCum hans. Fyrir kurteisi
mjilflutnings hans verður hann
manni nærgönguili en ella,
gengur dýpra inn í mann, mað-
ur trúir einlægni máls hans,
hinum mjúk'u töfrurn þess-,
hinni yfirlætislausu list þess.
Eók hans er einnig merk frá
bókmemitalegu sjónarmiði einu
saman, þótt hún í dag hljóti
auðvitað fyrst. og fremst að
metast eftir pólitísku gildi sinu,
og má nú hver taka stórt upp
í sig sem vill. En við skulmn
bara sjá hvort bókmenntalegir
fagurkerar Morgunblaðsins og
Alþýðublaðsins eiga eftir að
Framliald á 7. siðu.