Þjóðviljinn - 14.05.1988, Blaðsíða 5

----------/ INNSÝN *---------------
Húsnæði fyrir alla
Lánakerfið gengur ekkiupp. Sjálfseignarstefnan, semíhaldið segir áskapaða, komin ístrand. Alþýðu-
bandalagið vill að öll eignarform eigi jafnan rétt til lánsfjár. Lán greiðist mishratt eftir tekjum lánþega
Allir þurfa þak yfir höfuðið. í
suðlægum löndum geta menn
kannski látið sig hafa það að
dveljast úti bæði nætur og daga
en í íslenskri veðráttu þarf enginn
að láta sig dreyma um að geta
lifað lífinu öðru vísi en að eiga
öruggan aðgang að húsaskjóli.
Húsnæði er því hér ein af frum-
þörfunum og langeðlilegast að
samfélagið hafi hönd í bagga með
að leysa húsnæðisvandann. Það
er vissulega gert með opinberum
húsnæðislánum en það kerfi er
grundvallað á eignarsjónarmið-
um. Þar virðist meginhugsunin
ekki vera að hjálpa fólki til að fá
þak yfir höfuðið heldur til að
eignast húsnæði. Fljótt á litið
virðist ekki mikill munur á þessu
tvennu en þar er þó um grund-
vailarmismun að ræða.
Skortur
á leiguíbúðum
Hér á landi er tíltölulega lítiö
um leiguíbúðir miðað við ná-
grannalöndin, einkum Norður-
löndin. Það hefur verið talið
sjálfsagt að hver einasta fjöl-
skylda eignaðist sína eigin íbúð.
Þessi stefna hefur leitt til fjöl-
margra harmleikja og kannast
flestir við fólk sem hefur lent í
hinum verstu hremmingum við
að eignast húsnæði. Engu að
síður hefur stór stjórnmálaflokk-
ur, Sjálfstæðisflokkurinn, haft þá
stefnu að ekki megi slaka á kröf-
unni um að íbúar hverrar íbúðar
séu jafnframt eigendur hennar.
Talsmenn flokksins hafa haldið
því fram að eðli íslendinga sé
þannig að þeir þoli ekki að leigja
og verði þess vegna að eignast
íbúðir sjálfir.
Það er rómantískur blær yfir
mörgum sagnanna um það hvern-
ig fólk með tvær hendur tómar
eignaðist hús. Það var bara að
vera nógu duglegur, mæta á
hverju kvöldi með skóflu til að
pæla í grunninum, eyða helgun-
um í hreinsun á mótatimbri, fá
einhvern fjarskyldan frænda með
sér í pípulögnina og reyna að
komast sjálfur upp á lag með að
draga í rafmagnsrörin; um að
gera að losna eftir föngum við að
vera með rándýra iðnaðarmenn í
vinnu. Þessarar miklu sjálfs-
bjargarviðleitni sér í dag víða
stað í fádæma illa byggðum hús-
um, en það er önnur saga.
í trylltum
verðbólgudansi
En þrátt fyrir mikla vinnu
þurfti að fá einhverja peninga.
„Blessaður vertu, ég átti minna
en ekki neitt þegar ég byrjaði,“
heyrist hjá mörgum sem komu
sér upp húsnæði fyrir þetta kann-
ski 20-30 árum. Hér komu
óverðtryggð lán fólki til góða.
Fyrstu árin eftir að menn
steyptu sér út í byggingarhringið-
una voru fjármál margra þeirra
ein hringavitleysa. Samþykktir
voru nýir víxlar til að greiða þá
gömlu, húsbyggjendurnir sáu
aldrei peninga og vissu ekki hvað
sneri upp og hvað niður í fjármál-
um heimilisins. Legðu menn
saman allar skuldir sínar var auð-
sætt að ein mannsævi hrykki ekki
til að greiða þær. Það var því eins
gott að loka augunum og láta ber-
ast áfram með straumnum. En
verðbólgan sá um að naga hressi-
lega utan af óverðtryggðu skuld-
unum og fyrr en varði var þetta
fólk farið að velta því fyrir sér
hvort það gæti ekki greitt lánin
upp í stað þess að þurfa að fara í
banka árlega til að greiða hlægi-
lega lága afborgun af veð-
skuldum sínum.
Hverjir eiga
húsin í reynd?
En þessir tímar eru liðnir og nú
er annar uppi. Nú eru lánin verð-
tryggð og þar á ofan greiðast af
þeim háir vextir. Að vísu eru hús-
næðisstjórnarlán með vexti undir
markaðsvöxtum en því miður
duga þau ekki til og fólk þarf að
leita annaðeftirlánum. Ungtfólk
lætur sig enn dreýma um að kom-
ast í sæmilegt húsnæði. Fyrir 5
miljón krónur fæst engin glæsi-
höll, en þær gætu kannski dugað
fyrir 25 ára gömlu raðhúsi eða
stórri, nýrri blokkaríbúð. Hafi
fólk ekki því meiri tekjur má bú-
ast við að það hafi ekki eignast
slíkt húsnæði að fullu fyrr en
löngu eftir að það er búið að
koma upp sínum börnum og er
farið að leita að minna húsnæði.
Því má spyrja hverjir séu raun-
verulegir eigendur íbúðanna.
Hefur verðtrygging lána og há-
vaxtastefna ekki gengið af sjál-
fseignarstefnunni dauðri og er
ekki best að viðurkenna það og
fara að leggja meiri áherslu á
aukið framboð á leiguhúsnæði?
Leigjendur
á köldum klaka
Töluverður hluti af leiguíbúð-
um er ætlaður fólki sem býr við
félagslega og fjárhagslega erfiðar
aðstæður. Svo er t.d. um þær
íbúðir sveitarfélaga sem byggðar
voru samkvæmt leigu- og sölu-
íbúðakerfinu. Um þessar íbúðir
sækja yfirleitt miklu fleiri en að
komast. Stór hluti af því fólki,
sem fær neitun, getur aldrei
eignast „eigin“ íbúð. Oft hefur
þetta fólk ekki nægar tekjur sér
til framfærslu. Skortur á leigu-
húsnæði dæmir það til hrylli-
legrar niðurlægingar og ömur-
legra lífskjara.
Stærsti hlutinn af svokölluðum
félagslegum íbúðum eru verka-
mannabústaðir. í fyrra námu lán
Húsnæðisstofnunar vegna verka-
mannabústaða 1,218 miljónum
k'róna eða um fimmtungi af
heildarlánsfjárhæð Húsnæðis-
stofnunar það ár. 1986 var þetta
hlutfall um 28% og er stefnt að
svipuðu hlutfalli á þessu ári.
Verkamannabústaðakerfið er
ætlað fólki sem hefur tekjur undir
ákveðnu marki. Hafi hjón með
tvö börn haft á síðasta ári meiri
tekjur en 1.180.000 krónur þá
geta þau ekki eignast íbúð í
verkamannabústað. Upphæðin
jafngildir um 98 þúsund króna
samanlögðum meðalmánaðar-
tekjum hjónanna. Vilji þetta fólk
ekki reyna fyrir sér á mjög þröng-
um og einstaklega kenjóttum
leigumarkaði verður það að fara í
óralanga biðröð eftir almennu
hjúsnæðisstjórnarláni og þarf
ekki að búast við að röðin komi
að þeim næstu 2 árin.
í ljósi þess glundroða sem
sjálfseignarstefnan í húsnæði-
smálum hefur leitt okkur út í var
það gleðilegt að félags-
málaráðherra skyldi brydda
upp á nýjungum í eignarformi á
íbúðarhúsnæði. Kaupleigan, sem
alþingi samþykkti skömmu fyrir
þinglausnir, er allra góðra gjalda
verð en því miður er margt þar
svo óskýrt að enginn sér fyrir
hvernig dæmið gengur upp. Þótt
margir hafi talið að Alþýðu-
flokksmenn legðu ofurkapp á að
geta staðhæft að kaupleigan væri
komin í gegn en hirtu minna unt
raunverulega uppstokkun á kerf-
inu, ber að fagna því að farið er
að hreyfa við hlutum sem allt of
lengi hafa fengið að liggja í sama
farinu. En hér þarf miklu meiri
og snarpari átök, eigi einhverra
raunverulegra breytinga að
vænta.
Nýjar hugmyndir
Á fundi miðstjórnar Alþýðu-
bandalagsins, sem haldinn var
um síðustu helgi, voru lagðar
fram tillögur að nýsköpun hús-
næðislánakerfisins. Hér er um
viðamikið mál að ræða og var
ákveðið að tillögurnar skyldu
ræddar í ýmsum stofnunum
flokksins áður en þær fengju sína
endanlegu mynd. Það er verið að
boða uppstokkun á kerfinu og
það eru þrjú grundvallaratriði
sem þar skipta sköpum:
í fyrsta lagi skal við það miðað
að öll eignarform verði
jafnrétthá. Lán til eignaríbúða,
hlutaeignar eða leiguíbúða hvíli á
sama fjárhagslega grunni. Ef
ekki er um venjulegt eignarhald
kaupanda að ræða getur komið til
umráðaréttur með mismunandi
hætti: ótímabundinn leiguréttur,
tímabundinn leiguréttur (t.d. hjá
námsmönum), ótímabundinn
leiguréttur með búseturéttar-
gjaldi, takmarkaður eignarréttur
(sbr. verkamannabústaði) eða
leiguréttur með kauprétti.
I öðru lagi er við það miðað að
húsnæðisstjórnarlán fylgi ekki
viðkomandi íbúð heldur þeim
einstaklingi eða einstaklingum
sem taka þau. Sá sem á íbúð en
vill stækka við sig, skilar þá lán-
inu en fær nýtt, hugsanlega
eitthvað hærra, til kaupa á nýju
íbúðinni. Reiknað yrði með
ákveðnu hámarki, þannig að
menn ættu ekki aðgang að fé til
að fjármagna það sem teldist
óþarfa lúxus.
Aborganir miðist
við tekjur
í þriðja lagi skal miða afborg-
anir af lánum við tekjur viðkom-
andi lánþega. Þeir sem eru tekju-
háir greiða skuld sína mun örar
en hinir sem litlar hafa tekjur.
Lagt er til að afborganir og vaxta-
greiðslur fari aldrei upp fyrir 15%
af tekjum eftir að búið er að
draga skatta frá. Reiknað er með
að lágtekjufólk fái svokallað
húsnæðisframlag og komi það í
stað núverandi vaxtafrádráttar
við útreikning á sköttum. Hús-
næðisframlagið greiðist þannig
að húsnæðiskostnaður einstak-
linga og fjölskyldna verði ekki
hærri en 15% af mismun tekna og
skatta. Þetta framlag komi til
góða bæði þeim sem leigja og
þeim sem eru að greiða af lánum
vegna íbúðarkaupa.
Sé við það miðað að húsnæð-
isstjórnarlán sé 3 miljónir króna,
tekur það fjölskyldu með mánað-
artekjur undir 96 þúsundum rúm
37 ár að greiða lánið. Önnur fjöl-
skylda sem hefur 470 þúsund
krónur á mánuði, en þær tekjur
eru ekki óalgengar hjá for-
stjórum í álverum, væri aftur á
móti ekki nemaa rúm 4 ár að
greiða upp lánið. Þetta kerfi
leiddi til aukins jafnaðar og yki
jafnframt það fé sem byggingar-
sjóðurinn hefur til að lána þeim
sem virkilega þurfa á því að
halda.
Hugmyndir Alþýðubandalags-
manna stefna að auknum jöfnuði
og að tryggt verði að ákveðnir
þjóðfélagshópar séu ekki skildir
eftir utan við húsnæðiskerfið.
Þær eiga líka að tryggja að unga
fólkinu, sem nú er að stofna
heimili, fallist ekki hendur, að
það telji sig eiga einhverja raun-
hæfa von, ekki endilega um að
eignast sitt eigið hús, þótt það sé
vissulega ágætt, heldur um að
eiga öruggan aðgang að»
mannsæmandi húsnæði án þess
að lenda í ævilöngu skuldabasli.
ÓP
M.KR.
9000-
LÁNVEITINGAR
HÚSNÆÐISSTOFNUNAR
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
□ BYGGINGARSJÓÐUR VERKAMANNA
□ BYGGINGARSJÓÐUR RÍKISINS
I I
I—.^1
n it
i i
i i
h íT
i i
i i
i r
1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988
(ÁÆTLUN)
Verðlag 1987
Úr Fréttabréfi frá Húsnæðisstofnun nr. 13.
Laugardagur 14. maí 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5