Þjóðviljinn - 13.04.1989, Blaðsíða 6
MINNING
Stefán Ögmundsson lést þriðja
þessa mánaðar á áttugasta ald-
ursári. Nokkrum dögum síðar
hélt Lúðrasveit Verkalýðsins
vortónleika sína í Langholts-
kirkju. Formaður hornaflokks -
ins ávarpaði hljómleikagesti,
og að því búnu var blásinn lýð-
veldisóðurinn sem Hulda og Emil
Thoroddsen ortu á sjálfstæðis-
hátíðinni 1944. Þar segir: - svo
aldrei framar íslands byggð sé
öðrum þjóðum háð. - Þessi stutta
athöfn lúðrasveitarinnar var með
einkar látlausum alvörublæ, -
einmitt svona átti að minnast að-
alhvatamannsins að stofnun
sveitarinnar, þótt enn hafi ekki
gengið eftir ósk Huldu skáld-
konu.
Stefán var alla ævi búinn að
berjast í fylkingarbrjósti í stríð-
inu við yfirvöld borgarastéttar-
innar, hvort sem þau kenndu sig
við frelsi einstaklinga eða ríkis-
vald, og hafði aldrei slakað á
kröfum um fegurra mannlíf og
sanna menningu sósíalismans.
Honum hefur því þótt tími til
kominn 1953, að verkalýðsfé-
lögin og önnur samtök launafólks
eignuðust sína eigin lúðrasveit til
að spila alþýðulög, ættjarðarljóð
og baráttusöngva á fundum og í
kröfugöngum, og þurfa aldrei
framar að vera upp á fyrrnefndar
yfirstéttir komin í þeim efnum.
En Lúðrasveit Verkalýðsins
verður ekki til á einum degi þótt
ekkert skorti á músíkalskan stór-
hug, - Stefán var búinn að undir-
búa stofnun hennar vel og vand-
lega og safna liði. Voru raunar
hæg heimatökin - hann var
prentsmiðjustjóri Þjóðviljans og
kom kjarni lúðurþeytara upp úr
kjallaranum á Skólavörðustíg 19.
Lúðrasveit Verkalýðsins byrjaði
að æfa í mars 1953, og spilaði í
fyrsta sinn opinberlega 1. maí þá
um vorið.
Ári áður höfðu gengið dómar í
30. marsmálum fýrir hæstarétti,
og þar var Stefán Ögmundsson
dæmdur í fangelsi. Hann hafði
komið með hátalara niður á
Austurvöll 30. mars 1949 og
brúkað hann til að segja mann-
fjöldanum fyrir framan Alþingis-
húsið sannleikann af landráðun-
um sem verið var að fremja þar
innan dyra. Fyrir það fékk hann
18 mánuði. Hernámsandstæðing-
ar sem minni bógur var í hlutu
vægari dóma fyrir að „hindra
með ofbeldi störf æðstu löggjaf-
arsamkundu þjóðarinnar" - eins
og það heitir á máli göfugmenna
að verjast barsmíðum hvítliða-
sveitar íhaldsins. Enginn þó
minna en 6 mánaða tugthús, en
allir sviftir kosningarétti og kjör-
gengi ævilangt.
30. marsdómarnir voru skil-
orðsbundnir og fyrir bragðið
missti maður af því að sitja inni
Stefán Ögmundsson
F.22. 7.1909-D.2. 4.1989
með Stefáni - án þess þó að missa
glæpinn. En það fékkst uppbót á
þessu því nokkrum árum síðar
sátum við báðir í Þingholtsstræti
27 á heimilum bkkar hvor á sinni
hæðinni, og tókst nánari kunn-
ingsskapur með dæmdum.
Stundum fannst manni eins og
Stefán væri þungbúnari en áður,
- gat það verið að hann tæki nærri
sér hæstaréttardóminn? - því
ekki það? - forystumaður í
verkalýðsbaráttu er í nokkrum
fjötrum þótt hann sé frjáls ferða
sinna, ef búið er að ræna hann
öllum mannréttindum og meina
þar með að miklu leyti þátttöku í
pólitískri baráttu. En þetta var
allt öðru vísi, - Stefán lét sér allan
hæstaréttarderring í léttu rúmi
liggja og tók ekki minnsta mark á
dómskerfi borgarastéttarinnar -
svoleiðis nokkuð var honum and-
skotans eitt. En hitt þótti honum
helvíti hart að landsölumenn og
handbendi þeirra, pólitískir ó-
lánsskarfar, mættu halda áfram
iðju sinni í skjóli blekkingavaðals
um lýðræðisást og friðarsókn am-
eríska auðvaldsins og heimsyfir -
ráðaböðla þessmeð fjölmiðlara-
halarófuna í eftirdragi og sovét-
níð og kommúnistahatur í bak og
fyrir. Þess vegna var honum oft
þungt í skapi. En auðvitað voru
þingholtsstrætingar klárir á því
að föðurlandssvikarar borgara -
stéttarinnar höfðu sjálfir hlotið út-
legðardóm á Islandi, - dóm sem
aldrei verður áfrýjað, enda ofar
öllum hæstarétti og ekki skilorðs-
bundinn, en svo harður að hann
stendur til hinsta kvölds.
Um þessar mundir var Lúðra-
sveit Verkalýðsins í húsnæðis-
hraki eins og endranær og mun-
aði mjóu að mörgum alþýðlegum
tónlistarunnanda héldi við ör-
væntingu, - því verkalýðnum
hafði láðst að reisa hljómleika-
höll yfir spilara sína. Ekki varð
Stefáni Ögmundssyni mikið um
þessi tíðindi, - sá var nú ekki
lengi að redda æfingaplássi, hvort
heldur það var í húsi Prentarafé-
Iagsins við Þjóðleikhúsið á
Hverfisgötu, bflskúrnum á bak
við Sósíalistahúsið í Tjarnargötu,
kaffistofu sorphreinsunar-
deildar Reykjavíkurborgar við
hliðina á Tugthúsinu á Skóla-
vörðustíg eða í Mírsalnum á lóð
Þingholtsstrætis 27.
En það er eitt að bjarga hljóð-
færaleikurum af vergangi, og
annað að fá heila lúðrasveit belj-
andi inn á gafl hjá sér. Þar að auki
urðu stjórnar- og nefndafundir í
Mír oft að hrökklast undan of-
forsi tónlistarinnar inn í stofu hjá
þeim hjónum Elínu og Stefáni.
Þau voru mestir talsmenn menn-
ingartengsla íslands og Ráð-
stjórnarríkjanna,samhent þar eins
og í öllum hugsjónamálum sín-
um, - og Elín formaður Kvenna-
deildar Mír um skeið. Eiginmað-
ur hennar sagði okkur frá vor-
fundi stúlknanna heima hjá þeim
eitt kvöldið. Lúðrasveit Verka-
lýðsins hafði þá nýlega eignast
kynngimagnaða útsetningu af Al-
þjóðasöng Vérkamanna og voru
blásarar ákveðnir að komast til
botns í tónverkinu. Ekki var
kvennafundur fyrr settur en
veggir og loft tóku að nötra
undan þrumugný og loftþrýstingi
og heyrðist að lokum ekki
mannsins mál fyrir fortissímóinu
handan við þilið. Rofnuðu brátt
öll menningartengsl við Rússa og
annað fólk. Þar kom þó er leið á
kvöldið að hljómlistarmenn
verkalýðsins þraut erindið og
datt á dúnalogn í pásunni. Sat nú
Kvennadeild Mír öll eins og hún
lagði sig agndofa í djúpri þögn
góða stund, uns formaðurinn frú
Ella reis á fætur og ávarpaði gesti
sína svofelldum orðum: - Já -
það er satt - hún er búin að vera
óvenjuslæm í vor. - Svo hló Stef-
án sínum glaða strákshlátri opn-
um munni og andlitið hélt áfram
að hlæja löngu eftir að sögumað-
ur var hættur því, en hlátur hans
dillandi í andrúmsloftinu allt um
kring og mun halda lafram að
bergmála inni í vinum hans og
kunningjum enn um sinn. Lík-
Iega hefur Stefán alltaf langað til
að spila með okkur í lúðra-
sveitinni, - þetta er í ættinni,
bróðursynir hans tveir í Sinfóní-
unni, Kristján og Stefán, ólust
upp í bflskúrnum í Tjarnargötu
20, og Stefán Ögmundsson var í
rauninni kátur og sprækur strák-
ur inn við beinið alla ævi - þrátt
fýrir alvöru stéttabaráttunnar
sem aldrei linnti. Hann vissi líka
að lúðrasveit er öðrum þræði
strákaklúbbur, og blásarar stund-
um næsta ábyrgðarlausir - svo-
leiðis. Þó er hætt við að hann
hefði ekki blásið mikinn í Lang-
holtskirkju á dögunum þegar
kom að stjörnufánamarsi Kana.
Ekki út af því að músík Jóns So-
usa sé verri en annað í þeim dúr, -
heldur vegna þess að í hersetnu
landi gilda öðruvísi lög um alla
hluti, og hér á landi eiga stars and
stripes ekki að blakta forever.
Við Stefán hittumst í síðasta
sinn niðri á Austurvelli núna 30.
mars. Þar fluttu leikarar og al-
múgamenn dagskrá um atkvæð-
agreiðsluna á Alþingi og sögðu
söguna af landráðunum, - sömu
söguna og hæstiréttur dæmdi
Stefán fyrir að segja mannfjöld-
anum á Áusturvelli óheilladaginn
mikla fyrir 40 árum. En nú voru
engir heimdellingar sendir út úr
Alþingishúsinu til að berja fólk
kylfum og allt fór fram með friði í
þungri alvöru. Stefán var líka á
stóra 30. mars fundinum í Há-
skólabíói og átti því láni að fagna
að fá að standa enn einu sinni
uppréttur í troðfullum salnum og
sannfærast um samtakamátt og
óbugað þrek hernámsandstæð-
inga áður en hann fór heim til sín
að deyja. Það er líka mikið lán að
hafa verið samtímamaður Stef-
áns, og gott var að fá að koma á
kveðjustund sem Elín og dætur
þeirra hjóna, aðstandendur, vinir
og félagar höfðu í Húsi Bóka-
gerðarmanna á Hverfisgötu, þar
sem Lúðrasveit Verkalýðsins
æfði kröfugöngumarsana endur
fyrir löngu. Það má vera að ein-
hverntíma hafi ómað fegurri
hljómlist á strætum og torgum
Reykjavíkur, en óvíst að Nallinn
hafi nokkurn tíma verið tekinn í
meiri alvöru en í gamla daga hjá
okkur strákunum í Lúðrasveit
Stefáns Ögmundssonar.
Jón Múli Árnason.
Stefán Ögmundsson andaðist
að kvöldi 2. aprfl, 1989, 79 ára að
aldri. Ég sá Stefán síðast á fundi
herstöðvaandstæðinga í Háskóla-
bíói þennan sama dag. Á glæsi-
legum fundi var þess minnst að 40
ár voru liðin frá þeim atburði að
íslandi var þröngvað inn í hern-
aðarbandalagið NATO. Stefán
var meðal þeirra sem hlutu dóma
fýrir mótmæli, 30. mars 1949,
gegn inngöngunni í NATO. Fyrir
mér 11 ára unglingnum og fjöl-
mörgum öðrum varð hann hetja,
eins og aðrir þeir sem þá stóðu á
rétti þjóðarinnar gegn þeim
landsölusamningi. Þjóðin átti
líka eftir að sýkna þessa menn, og
dómsvaldið heyktist á að fram -
fylgja ranglátum dómum sínum.
Síðar man ég eftir Stefáni á ein-
um fyrsta fundi sem ég sótti í Só -
síalistafélagi Reykjavíkur. Þá var
tekist á um framtíð Sósíalista-
flokksins, og Stefán einarðlega í
flokki þeirra, sem voru á móti því
að sá flokkur yrði lagður niður.
Slíka ræðu sem Stefán hélt á þess-
um fundi hafði ég aldrei heyrt
fyrr. Hún var flutt af tilfinninga-
hita, sem ég hélt að væri bara til
miklu sunnar á hnettinum, og
rökvísi sem þessum gömlu
kommum einum var lagin.
Þetta flaug í gegnum hugann,
þegar ég frétti um andlát Stefáns.
Ég átti undanfarið ár talsvert
samstarf við Stefán á Útvarpi
Rót. Hann var þar með í þætti
fyrir rúmu ári um 30. mars ’49.
Úpp úr þessum þætti vann hann
svo viðamikið efni sem nýlega
birtist í tímritinu Rétti. En ég
leitaði oftar til hans eftir ráðlegg-
ingum þegar ég var að rifja upp
verkalýðssögu í þáttum sem ég sé
um á Rótinni, og hann lagði mér
til efni og flutti það jafnvel. Við
Stefán höfðum rætt það að hann
kæmi miklu meira inn í þessa
þætti með pistla úr verkalýðs-
sögu. Hann var áhugasamur um
hana, og var auk þess einn merk-
asti forystumaður íslenskrar
verkalýðshreyfingar um langt
skeið.
Ég flyt aðstandendum Stefáns
samúðarkveðjur. Ég vona að
andi þessa góða og einlæga bar-
áttumanns megi lengi lifa.
Ragnar Stefánsson
Stefán Ögmundsson er dáinn.
Samtök herstöðvaandstæðinga
minnast hans sem ötuls baráttu-
manns fyrir hlutlausu og herlausu
Islandi, frjálsu undan fjötrum
hernaðarbandalaga og laust við
spillingu hersetu og hermangs.
Stefán var einn þeirra sem
harðast beittu sér gegn inngöngu
íslands í Nató og hann fékk líka
hvað hörðust launin úr hendi mis-
viturra valdamanna í eitt af þeim
mörgu skiptum þegar réttvísinni
hefur verið misbeitt. Stefán hélt
þó alltaf sannfæringu sinni og
stóð jafnan framarlega í fylkingu
þeirra sem andæfðu hernáminu
og vildu losa þjóðina úr helgreip-
um Nató.
Þann 2. apríl sl. héldu her-
stöðvaandstæðingar fjölmenn-
asta baráttufund sinn gegn her-
náminu í langan tíma þegar þeir
fylltu Háskólabíó. Stefán Ög-
mundsson var á þeim fundi en að
kvöldi þess dags var hann allur.
Samtök herstöðvaandstæðinga
minnast fallins baráttumanns
með þökk og virðingu og senda
konu hans, börnum og öðrum að-
standendum innilegustu samúð-
arkveðjur. Hans verður minnst
þegar kjörorð hemámsandstæð-
inga hafa uppfyllst: „ísland úr
Nató, herinn burt.“
Samtök herstöðvaandstæðinga
Tónlistarskólar
Breytingum frestað í 2 ár
Ekki tókst að ná samkomulagi
um framtíðarrekstur tónlist-
arskólanna í nefnd sem mennta-
málaráðherra skipaði í febrúar-
byrjun til þess að fjalla um mál-
efni tónlistarskólanna. Var
nefndin skipuð í tilefni frumvarps
tii laga um verkaskiptingu ríkis
og sveitarfélaga, en þar er gert
ráð fyrir því að tónlistarskólarnir
flytjist algjörlega yfir á sveitarfé-
lögin.
í skyrslu nefndarinnar koma
fram fjölmargir upplýsingaþættir
um tónlistarskólana hér á landi
og þróun þeirra á undanförnum
árum.
Þar kemur m.a. fram að tón-
listarskólar hér á landi eru nú 67
talsins og þar eru liðlega 900
nemendur við nám. Þegar lög um
tónlistarskóla voru sett í fyrsta
sinn árið 1963 voru skólarnir 16
að tölu með tæplega 1.400 nem-
endur. Þá voru kennarar 93 en nú
eru um 480 stöðugildi kennara
við kennslu í tónlistarskólum.
Meginbreytingin verður því eftir
árið 1975 þegar ný lög um fjár-
hagslegan stuðning við tónlistar-
fræðslu voru samþykkt eins og
fram kemur í meðfylgjandi töflu.
Þá voru skólarnir 26 með um
3.200 nemendur.
Lokaniðurstaða nefndarinnar
er á þessa leið:
Nefndarmenn voru sammála
um að nauðsynlegt væri að hlúa
að öflugri tónlistarfræðslu hér-
lendis og að stefna bæri að auknu
samstarfi á milli grunnskólanna
og tónlistarskólanna. í nefndar-
starfinu kom fram að tón-
menntafræðsla í grunnskólum á
undir högg að sækja og þykir
ástæða til að leita leiða til að efla
hana verulega. í tónlistarskólum
víðs vegar um land hefur hins
vegar blómgast lifandi og öflugt
tónlistarstarf og má reyndar telja
að það komi að hluta í stað tón-
menntafræðslu grunnskólanna.
Þó að allir nefndarmenn væru
sammála um gott starf tónlistar-
skólanna og að stöðu þeirra
mætti ekki breyta til hins verra,
þá var ekki samkomulag um með
hvaða hætti það væri best gert.
Tónlistarfólk telur að fyrirkomu-
lagið í dag (samstarf ríkis og
sveitarfélaga) sé að líkindum hið
besta sem þekkist í heiminum og
sé því heppilegast til að tryggja
Framlög ríkisins til reksturs tónlistarskóla árin 1961-89.
áfram blómlega starfsemi tónlist-
arskólanna. Er m.a. vitnað til
þess að tónlístarfólk í öðrum
löndum líti á fyrirkomulagið hér-
lendis sem fyrirmynd og að víða
hefðu kennarar tekið upp baráttu
fyrir þessu kerfi í sínum heima-
löndum. Fulltrúar sveitarfélaga
og félagsmálaráðuneytis töldu
hins vegar að farsælla yrði að færa
reksturinn í hendur sveitarfélag-
anna m.a. vegna þess að þá færu
saman frumkvæði, framkvæmd
og fjárhagsleg ábyrgð.
Lagt er til að strax verði hafist
handa um að endurskoða lög um
tónlistarfræðslu í heild og að farið
verði betur ofan í kjöl þessara
mála. Til þess þarf að ætla góðan
tíma og lagði formaður nefndar-
innar því til að sá hluti verka-
skiptafrumvarpsins sem snýr að
tónlistarskólunum komi ekki til
framkvæmda fyrr en í ársbyrjun
1991.
(Fréttatilkynning)
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 13. apríl 1989