Þjóðviljinn - 17.08.1989, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkaiýðshreyfingar
Kvartaö yffir
vinnulöggjöf
Átök um kaup og kjör fylgja ákveðnu mynstri sem menn
kannast vel við. Fjölmennar starfstéttir, og þá láglaunafólk,
semja fyrst og fylgja þeim samningum miklir svardagar um
það af hálfu ríkisstjórna og atvinnurekenda að með þeim sé
mótuð raunsæ kjarastefna. Kannski réttlát stefna um leið -
að svo miklu leyti sem þar hefur verið tekið tillit til kröfugerð-
ar um að einkum beri að rétta hlut láglaunafólks. Fámennari
launamannafélög fara venjulega af stað síðar, fá venjulega
það sem aðrir hafa samið um og nota í leiðinni þá sterku
samningsstöðu sem þau eru í til að bæta meiru við sig.
Nýjustu dæmin af þessum vettvangi eru samningar við flug-
menn og flugfreyjur: þau minna enn og aftur á það, hve erfitt
það hefur reynst að samræma þær kröfur um samstöðu-
stefnu í launamálum, sem flestir þykjast vera fylgjandi, kröf-
unni um frjálsan samningsrétt, sem í raun kemur sér best
fyrir þá sem mest hafa fyrir.
Nýlega bar fyrir augu skrif um þessi mál, þar sem sökinni
á þessu mynstri er skellt á núverandi vinnulöggjöf eða þá á
verklýðshreyfinguna fyrir að halda fast í meginreglu frjáls
samningsréttar. M.a. skrifaði Vilhjálmur Egilsson, fram-
kvæmdastjóri Verslunarráðs, grein um þetta efni í Morgun-
blaðinu, þar sem hann ber fram sínar tillögur um það, hvern-
ig höggva megi á þennan hnút. Hann mælir með því, að
vinnulöggjöfin sé ekki látin gilda fyrir þá sem hærri launin
hafa, t.d. ekki fyrir þá sem hafa 80-90 þús krónur í mánaðar-
laun fyrir dagvinnu. Hann segir: „Með því að setja aðra
vinnulöggjöf fyrir þá hærra launuðu væri hægt að auka
jafnræði milli þeirra og hinna lægst launuðu á vinnumarkað-
inum. Þá væri hægt að koma í veg fyrir að ýmsir hópar gætu
gefið þeim lægstlaunuðu langt nef með því að notfæra sér
þá gífurlega sterku samningsstöðu sem þeir hafa með nú-
verandi löggjöf".
Þetta hljómar ekki illa við fyrstu sýn - en hætt er við að
margir yrðu heldur betur langleitir yfir framkvæmdinni. Hver
myndi til dæmis taka að sér að semja „sína menn“ yfir
vinnulöggjafarstrikið, semja af þeim verkfallsrétt fyrir
kauphækkun sem skilaði þeim inn í kerfi einkasamninga
hvers og eins við sinn atvinnurekenda? í greinum Vilhjálms
og útgefenda Frjálsrar verslunar um þetta mál gætir nokkrar
viðleitni til að koma verklýðshreyfingunni í bobba með þessu
máli - varpa því á hana að ákveða hverjir skuli hafa fullan
samningsrétt og hverjir ekki. Nógu erfitt reyndar að sam-
ræma sjónarmið innan hennar þótt slíkt ekki bættist ofan á.
Þar að auki er með þessum æfingum verið að beina
athyglinni frá þeim markaðslögmálum, sem greinahöfundar
þó vilja sýna fulla virðingu - lögmálum sem með launaskriði
ávinnumarkaði hafagertjafnaðarhugmyndum meiri uslaen
nokkuð annað.
Vissulega er um alvarleg mál að ræða, vissulega eru
samningar eins og þeir sem Flugleiðir gerðu mjög til þess
fallnirtil að vekja megnaóánægju með vinnulöggjöfina, ekki
síst hjá þeim sem hún ætti helst að vernda. Það ætti að vera
alvarlegt íhugunarefni oddvitum þeirra launamannafélaga
sem mest eru gefin fyrir sérleiðir allskonar, að farið er að
nota þeirra dæmi til að reyna að skipta launafólki í landinu í
tvennt allt eftir því hvorum megin það kynni að standa við
breytta vinnulöggjöf. Sú samstaða sem allir mæla með á
stórum dögum, hún krefst þess að menn leggi nokkuð á sig,
að þeir hugsi út fyrir eigin raðir. Annars leggur meginlögmál I
samkeppnisþjóðfélagsins - stríð allra gegn öllum - undir sig
verklýðshreyfinguna gjörvalla, rétt sem aðra parta samfé-
lagsins.
ÁB
KLIPPT QG SKORIÐ
Þrautseig
Tímans tönn
íslensk dagblöð hafa tekið
verulegum stakkaskiptum á
næstliðinum árum, eins og allir
vita. Meira að segja Tíminn hefur
breyst tölvert og er það blað þó
trúast gömlum hugmyndum um
blað sem flokksmálgagn. En það
er fleira en málgagnshlutverkið
sem Tíminn heldur fast í. Til
dæmis má taka þann sið að mæta
tíðindum úr íslensku menningar-
lífi með hryssingslegri tortryggni
og megnri fýlu, rétt eins og skáld-
saga, leikrit eða kvikmynd séu
fyrst og síðast til orðin í ljósfælnu
samsæri alkomma og laumu-
komma um að hrella hvern „lag-
lega hagorðan Framsóknarbc3nda
úr sveit“, sem Steinn orti um.
Þetta ergelsi Tímans fór fjöllum
hærra meðan Jónas frá Hriflu
skrifaði í það blað um apakattar-
lætin í íslenskum myndlistar-
mönnum og níð Halldórs Lax-
ness um sveitamenninguna. Og
enn er fer það á kreik í leiðara-
síðuskrifum, merktum Garra, í
svotil hvert skipti sem íslenskur
maður dirfist að semja leikrit eða
búa til kvikmynd. Hér á reyndar
við að minnast orða Karls gamla
Marx um söguna sem endurtekur
sig - og er harmleikur fyrst en
síðan farsi. En söm er Tímans
gerðin, eins og þar segir.
Mér skilst
að myndin sé...
Nú síðast í fyrradag vill Tímans
tönn narta í nýja kvikmynd Þrá-
ins Bertelsonar, Magnús. Garri
skrifar pistil um myndina sem er
fullur með glósur um að í þessari
nýju kvikmynd fari lítið fyrir
andagift, gamansemi eða metn-
aði. Menn gætu kannski haldið
að Garri hefði séð myndina og
orðið fyrir vonbrigðum og ekki
getað orða bundist. Öekkí- nöld-
ur hans er ekki annað geðþótta-
útlistun á einhverju sem Garri
hefur lesið í blöðum --honum
„skilst á umsögnum“ að alvara
verksins eða gamansemi byggi á
hinu og þessu og til að leggja enn
meiri áherslu á að hann hefur
ekki séð myndina, fjasar hann
eitthvað út í bláinn um heiti
hennar.
Skrýtin
kvikmyndakenning
Garri þarf nefnilega ekki að
skoða sjálfur nýjar íslenskar
kvikmyndir - hann hefur komið
sér upp kenningu um þær og hún
blífur þótt himinn og jörð for-
gangi. Kenningin er í stuttu máli
sú, að íslenskir kvikmyndagerð-
armenn séu allir í því að herma
eftir Ingmari Bergman, því þeir
bæði semji handrit sín og stjórni
svo myndunum. Og þó þetta
gangi kannski hjá Ingmari karlin-
um, þá sé það borin von að
sveinstaulum af íslandi sé gefin
sú andleg spektin að þeir megi
eftir leika. Garri segir:
„Svo einkennilega vill til að í
kvikmyndaheiminum er heldur
óvenjulegt að leikstjórar semji og
leikstýri verkum sínum. Hér á
landi er þessu öfugt farið. Það
hefur leitt til þess að hér fær ekki
að þróast kvikmyndaiðnaður sem
skiptir máli, hvorki fyrir okkur né
aðra. Það er hægt að henda milj-
ónatugum í kvikmyndasjóð til
viðbótar því sem hann fær, og af-
raksturinn verður enn fleiri til-
raunir manna sem telja sáluhjálp-
aratriði að semja og stjórna eigin
kvikmyndum."
Þráinn Bertelsson hefur ein-
mitt framið þá synd að bæði
semja handrit og leikstýra - og
því skal hans mynd aum heita
óséð.
Allt í steik
í Garraklausunni sem til var
vitnað er allt í steik, eins og
krakkarnir segja. Vitanlega er
það alls ekki „óvenjulegt" í kvik-
myndaheiminum að „leikstjórar
semji og leikstýri verkum sín-
um“. Um það eru ótal dæmi allt
frá upphafi kvikmyndagerðarog
fram á þennan dag. Slíkur metn-
aður í starfi er í sjálfu sér hvorki
ávísun á sigur né ósigur, það get-
ur hver maður sagt sér sjáifur. En
hitt mega menn þó hafa í huga, að
mjög mikið af hinum bestu
myndum eru einmitt eftir höf-
unda sem gera allt í senn: stjórna
tökumönnum og leikurum og
leggja þeim orð í munn. Og í ann-
an stað: það iiggur líka í kvik-
myndarinnar eðli, að ef byggt er á
handriti annars höfundar, þá eru
afskipti stjórnanda af því miklu
róttækari og afdrifaríkari en til
dæmis afskipti leikstjóra af verki
semskrifaðerfyrirsvið. Þaðer
svo í anda fornra og lágkúrulegra
Tímahefða að bölsótast út í að
„hægt er að henda miljónatugum
í kvikmyndasjóð“, eins og þar
stendur. Við vitum vel, að það
munu aldrei nást sættir um það
hvernig kvikmyndasjóður ver fé
sínubest. En hitt er víst, aðef það
þras á að nota til að kippa undan
honum peningafótum, þá verða
engar íslenskar kvikmyndir til.
Og þar með eru íslendingar sem
filmuneytendur orðnir enn
hreinræktaðri amríkanar en þeir
þó eru um þessar mundir.
Guðbrenska
En víkjum aftur að þeim
Garrasið að setja upp hundshaus
yfir kvikmynd sem hann hefur
ekki séð. Þessi siður er ekki nýr,
hann á rætur að rekja til „guð-
brenska kerfisins" sem svo hefur
verið nefnt.
Guðbrandur Jónsson hét mað-
ur og skrifaði útvarpsgagnrýni
fyrir Vísi. Eitt sinn birtist umsögn
eftir hann um útvarpserindi, sem
var á dagskrá kvöldið áður og
Guðbrandur sagði að hefði verið
ruglingslegt og illa flutt. Vandinn
var hinsvegar sá, að fyrirlesarinn
hafði forfallast: erindið hafði
ekki verið flutt. Varð af þessu
hvellur nokkur eins og nærri má
geta. Guðbrandur Jónsson skrif-
aði afsökun í Vísi þess efnis, að
hann hefði sofnað út frá útvarps-
dagskránni kvöldið áður en
greinin birtist, en þegar hann
vaknaði hefði hann farið að lesa
úr krassi sem hann hafði sett á
blað á hnjám sér, einskonar prív-
athraðritun sem hann hafði kom-
ið sér upp. Og úr því pári las hann
svo dóminn um erindið sem
aldrei var flutt.
Jón prófessor Helgason orti
síðan ágætt kvæði um þessa
„hraðritun“, sem byrjar á þessum
línum:
Að temja sér hraðritun jysir
nú margan mann
og mikilsvert á hvaða kerfi
menn þá leggja stund,
þótt góð þyki táknin sem
Gabelsberger fann
er guðbrenzka kerfið samt
hentugra á marga lund,
Kvæðinu lýkur svo á þessum
eftirminnilegu orðum hér:
En innræti mannsins sem úr
hinu skrifaða les
er auðvitað dálítill þqttur í
svona kerfi
ÁB
Þjóðviljinn
Síðumúla 6'108 Reykjavík
Sími: 68133
Kvöldsími:681348
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Ritstjóri: Árni Bergmann.
Fréttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Aðrlrblaöamenn: Dagur Þorleifsson, ElíasMar(pr.),Guömundur
Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.),
Kristófer Svavarsson, ólafur Gíslason. Sigurður Á. Friðþjófsson
(umsjm. Nýs Helgarblaðs), ÞorfinnurOmarsson (íþr.), ÞrösturHar-
aldsson.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guörún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Simavarsla: Sigriður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bilstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Husmóölr: Eria Lárusdóttir
ÚtbreiÖ8lu-ogafgreiÖ8lu8tjóri:GuðrúnGísladóttir.
Afgreiösla: Ðára Siguröardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaöur: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiösla, rltstjórn:
Siöumúla 6, Reykjavík, símar: 6Ö13 33 & 68 16 63.
Símfax:68 19 35
Augiýsingar: Síðumúia 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 90 kr. Nýtt Helgarblaö: 140 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1000 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN' Fímmtudagur 17. ágúst 1989