Dagblaðið Vísir - DV - 07.10.2000, Side 11

11
LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 2000
I>^ Skoðun
Lausn dönsku
„Hvaö á svo að gera við húsmæðra-
skólana?" spurði morgunhani Rásar 2
danska blaðamanninn og rithöfundinn
Lise Norgaard í gærmorgun. Ég var á
leið í vinnuna og rétt stilltur þvi morg-
unþáttur þessarar rásar Ríkisútvarps-
ins hefúr batnað að imdanfómu með
framlagi Ingólfs Margeirssonar. Við-
fangsefnið þessar mínútur sem ég
keyrði í vinnuna var danski höfundur-
inn og aðalpersóna í sjáifsævisögunni
sem við sáum á Stöð 2 á miðvikudags-
og fimmtudagskvöld, Kun en pige eða
Bara stelpa. Það var raunar ekki
Ingólfur sem rabbaði við Lise. Gott ef
það var ekki nafna hennar Lisa Páls,
margreynd útvarpskona. Mér fannst
það að minnsta kosti vera röddin
hennar en spjallið var byrjað þegar ég
kveikti. Okkar Lísa, hafi það verið
hún, gaf nöfnu sinni eiginlega ekkert
eftir í framburðinum á dönskunni. Það
var hrein unun að hlusta á hana rúlla
sér á r-inu og kokhljóðunum sem ég
náði aldrei þrátt fýrir margra ára
dönskunám. Ég gef mér það að ís-
lenska Lísan hafi búið langdvölum í
Danaveldi. Frambm-ðurinn næst að-
eins með þeim hætti.
Fyila þá af drengjum
Ég beið spenntur eftir svari Lise
hinnar dönsku. Ég hafði horft á þætt-
ina kvöldin tvö, þó ekki nema með
öðru auganu. Svo mikið sá ég að það
hafði valdið foreldrum söguhetjimnar,
að minnsta kosti fóðumum, vonbrigð-
um að frumburðurinn var stúlka. Upp-
eldið var eftir því og leiddi til þess að
hún var í fyllingu tímans neydd til
þess að fara á húsmæðraskóla. Eftir að
stúlkan giftist og eignaðist börn beið
hennar bamauppeldi í stað augljóss
starfsframa. Karl faðir hennar hafði
drottnað yfir æskuheimilinu en eigin-
maðurinn virtist hálfgerður veifiskati
og vart til stórræðanna. Hann var hins
vegar bam sins tíma, ekki síður en
tengdafaðirinn ráðríki, og kom hvorki
að heimilishaldi né uppeldi bamanna.
Danska Lísa hafði heldur engar vöfl-
ur á svari sínu um húsmæðraskólana.
„Það á annaðhvort að brenna þá til
grunna,“ sagði hún, „eða fylla þá af
drengjum." Þetta verða að teljast held-
ur róttækar tillögur en því má ekki
gleyma að konan talar af bitmri
reynslu. Hún var neydd til vistarinn-
ar. Ég missti því miður af húsmæðra-
skólaþætti myndarinnar, hafi á annað
borð verið fjallað um skólavistina. Þá
veit ég ekki hvort húsmæðraskólar,
með gamla laginu, em enn reknir í
Danmörku. Ég hef heldur ekki hug-
mynd um hvort þeir em enn við lýði á
íslandi. Þeir vom það þó í minu ung-
dæmi og kynslóð kvenna á undan
þeirri kynslóð sem ég tilheyri sótti
þessa skóla. Eflaust hafa ungu stúlk-
umar sem það gerðu bæði átt góðar
stundir og slæmar í þeirri vist, rétt
eins og gengur og gerist. Hitt er Ijóst
að þar urðu til ævilöng vináttubönd og
saumaklúbbar til áratuga.
Seinþroski eöa leti?
Við hjónin höfum hins vegar haldið
okkar heimili og alið upp bömin án
þess að styðjast við reynsluna sem
hægt var að fá í húsmæðraskóla. Auð-
velt er að vísu að halda því fram að
konan hafi haldið heimilið, þótt hún
sleppti húsmæðraskólanum, en ég hafi
fremur verið i hlutverki liðleskjunnar,
manns dönsku Lísu í sjónvarpsþáttun-
um. Við hjónin höfúm bæði unnið
utan heimilis en mér fmnst stundum á
minni góðu konu að ég hafi ekki tekið
tillit til þess og raunar ekki skilið hlut-
verk mitt eða að minnsta kosti ekki
fyrr en með þriðja bami.
Þegar hún hefúr bent á dæmi þessu
Danska Lísa hafði heldur
engar vöflur á svari sínu
um húsmœðraskólana.
„Það á annaðhvort að
brenna þá til grunna, “
sagði hún, „eða fylla þá
af drengjum. “
til stuðnings hef ég vart geta varist en
leitað skjóls og raka í því að karlkynið
sé almennt seinþroska. Því sé var-
hugavert að karlar geti böm fyrr en
undir fertugt. Fyrr séu þeir ekki til-
búnir til þess að axla þá ábyrgð sem
bameignum fylgir.
Ekki veit ég hvort konan samþykk-
ir þau rök. Líklegra er að hún líti svo
á að um leti hafi verið að ræða. Vand-
inn er nefnilega sá að alltaf má benda
á ákveðin eintök kynbræðra minna
sem standa sig ákaflega vel á heimili,
þvo þvotta og matarílát, ryksuga, mat-
búa og búa jafnvel óumbeðið um rúm.
Ógnandi þvottakerfin
í mínu tilviki óttast ég aö eiginkon-
an hafi verið fylgjandi seinni tillögu
Lísu dönsku. Það hefði átt að fylla hús-
mæðraskólana af drengjum. Þangað
hefði átt að senda sveina eins og mig
til undirbúnings fyrir lífið. Þar hefði
ég lært að matreiða, þvo þvotta,
strauja, taka til og jafnvel grunnnám í
saumaskap. Ekkert af þessu kunni ég
þegar við hófum búskapinn og verð að
viðurkenna að ég var seinn að læra.
Samt hefúr mér farið fram. Ég lærði
smám saman að handleika ungböm og
gat skammlaust, að sögn konunnar,
skipt á yngri bömum okkar. Ég hafði
minni þolinmæði í að mata þau en
reyndi þó stöku sinnum en gekk hægt
að klæða þau.
Ég get matbúið einfalda rétti og hef,
leyfist mér að segja, náð nokkurri sér-
hæfmgu i að grilla kjöt og flsk. Hakk
og spaghetti leika i höndum mér og
egg sýð ég af þeirri nákvæmni að
fröken Helga Sigurðardóttir hússtjóm-
Lísu
arkennari hefði gefið hæstu einkunn.
Ég kann á uppþvottavélina og þurrkar-
ann en viðurkenni vanmátt gagnvart
þvottavélinni. Þar fara saman ógnandi
þvottakerfin og sú list að velja rétt í
belg vélarinnar. Litað og hvítt ku eiga
illa saman sem og efiii margs konar,
ull, bómull og gerviefni sem ég kann
ekki að nefna.
Bardagí með bollur
Allt þetta hefði ég ugglaust lært í
húsmæðraskólanum hefði verið farið
að ráðum dönsku Lísu og skólamir
fylltir af drengjum. Vandinn er bara sá
að karlkynið er eins og það er. Ég var
nefhilega í tilraunahópi sveina, rétt
um fermingaraldur. Ákveðið haföi ver-
ið að breyta út af venjunni og kenna
drengjunum matreiðslu. Sú list hafði
fram til þess tíma eingöngu verið ætl-
uð stúlkum. Það verður að viðurkenn-
ast, þótt sárt sé, að tilraunin mistókst.
Námsskránni var ekki fylgt. Ég var
hvorki betri né verri en skólabræður
mínir. Vanþroski okkar var átakanleg-
ur og braust út í því að við notuðum
bollur og deig sem skotfæri. í bardaga
í kennslustofúnni klesstust bollumar
og deigið því á veggi og borð. Náminu
var sjálfhætt. Hússtjómarkennarinn
gafst upp.
Breyttur tíðarandi
Svo mikið veit ég að þetta kæmi
ekki fyrir ef við skólabræðumir fengj-
um annað tækifæri. Við höfum
þroskast, þrátt fyrir allt. Því væri ráð
að endurtaka tilraunina og kenna hin-
um ráðsettu sveinum hússtjóm og
matseld. Þá yrði deigið að kökum og
bollumar fæm í pott eða pönnu en
enduðu ekki sem klessur á vegg. Hús-
stjómarkennarinn fengi betri meðferð
og gæti jafnvel bætt inn aukatímum
fyrir þá áhugasömu í þvottakerfúm og
meðferð straujáma.
Vandinn er bara sá að húsmæðra-
skólamir era líklega ekki til lengur,
hvorki fyrir stelpur né stráka. Því
ræður breyttur tíðarandi, óþekkir
strákar og konur eins og danska Lísa.
Kynin verða því hér eftir að bjarga
sér sameiginlega á skyndiréttum og
pappadiskum. Spumingin er bara:
hver á að fara út með raslið?
Bush á hálum ís
„Eiginlega er
það merkilegt að
George Bush skuli
enn vera með í
baráttunni. Hann
kom reyndar bet-
ur fyrir en flestir
höfðu reiknað
með. En það segir
meira um veik-
leika Bush sem
kappræðumanns en um kappræð-
urnar í gær. Á fyrsta fundi sínum
andspænis A1 Gore sýndi Bush hvað
eftir annað hversu háll ísinn er und-
ir pólítískum rökum hans. Hann
nefndi til dæmis að Rússland ætti
að taka við hlutverki Bandaríkj-
anna á Balkanskaga þrátt fyrir að
stefna Rússlands þar sé allt önnur
og hliðhollari Serbum. Hvað eftir
annað réðist Bush á tengsl Gores
við stjórnina í Washington og digra
kosningasjóði. Sjálfur reyndi hann
að líta út eins og hann væri flekk-
laus. Slík rök verða bara hlægileg sé
tekið tillit til eigin flölskyldutengsla
Bush, langs tíma hans í pólítík og
þeirrar staðreyndar að hans mun
verða minnst í sögunni sem fram-
bjóðandans sem byggði alla baráttu
sína á digrum sjóðum frá ameríska
kapítalinu."
Úr forystugrein Aftonbladet 4.
september.
Ögrun Sharons
„Ástæðan fyrir uppreisninni, sem
nú er gerð fyrir augum sjónvarpsá-
horfenda um allan heim, er marg-
þætt. Neistinn, sem kveikti bálið,
var heimsókn hægrileiðtogans
Ariels Sharons á Musterishæðina.
Sharon vissi tæplega nákvæmlega
hvað hann setti i gang en gamla her-
stjórnarsnillingnum var fullkom-
lega ljóst að heimsókn hans til
hinna helgu staða yrði túlkuð sem
ögrun. Það er líka stefna Sharons að
gera allt sem í hans valdi stendur til
að koma í veg fyrir friðarsamkomu-
lag sem bæði forsætisráðherra ísra-
els og forseti Palestínu segjast vilja
ná. Og sjálfsagt vissi Sharon, með
sína miklu reynslu, að heimsókn
hans, sem Palestínumenn segja
ábyrgan fyrir íjöldamorðunum i
Sabra og Shatila í Líbanonstríðinu
1982, á hinn helga stað myndi leysa
úr læðingi miklar tilflnningar sem
erfitt yrði að hafa hemil á.“
Úr forystugrein Aftenpostgen 3.
október.
Féll á eigin bragði
„Ákvörðun
Slobodans Milos-
evics um að ógilda
kosningarnar sem
hann tapaði i var
ekki bara
skammarleg til-
raun til að tryggja
honum áfram-
haldandi setu
fram á næsta sum-
ar heldur einnig
merki um veikleika. Ákvörðunin
sýnir að Milosevic trúir því ekki
lengur sjálfur að hann geti borið
sigur úr býtum I annarri umferð
þrátt fyrir að stjórnarandstaðan
hunsi hana. Þar með hafði Milos-
evic gengið í eigin gildru. Þegar
Milosevic fellur kveðja Serbar kald-
hæðinn valdamann sem á tíunda
áratugnum koma af stað hverju
blóðbaðinu á fætur öðru á
Balkanskaga. Auðvitað ber ekki ein
manneskja alla ábyrgð á svo mörg-
um harmleikjum. Samt sem áður
ber Milosevic sjálfur mesta ábyrgð.
ístað þess að vera verndari varð
Milosevic banamaður Serba. Hundr-
uð þúsunda Serba misstu allt i
Króatlu og Kosovo og Serbía, sem
varð einangruð á alþjóðavettvangi,
varð veikt og snautt samfélag. En
Milosevic sat áfram í valdastóli, að
hluta til vegna þess að hann kunni
að nýta sér þjóðerniskennd og písl-
arvættishugsun Serba og að hluta
með áróðri, brögðum og beitingu
lögregluvalds.
Úr forystugrein Politiken 6.
október.