Dagblaðið Vísir - DV - 07.10.2000, Síða 16

16
______LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 2000
Helgarblað_________________________________________________________________________________________________DV
linni
- Jóhannes Nordal, formaður auðlinda-
nefndarinnar, segir frá starfi nefndarinnar
„Þaö kom mér alveg á óvart þeg-
ar ég var spurður hvort ég myndi
taka kosningu til formennsku í
þessari nefnd. Mér fannst satt að
segja töluvert mikið í ráðist og var
fyrirfram alls ekki viss um veruleg-
an árangur."
Þannig lýsir Jóhannes Nordal,
formaður auðlindanefndarinnar
sem nýlega skilaði áliti sínu, til-
drögum þess að hann tók að sér
þetta vandasama verkefni. Það er
engin goögá að segja að fátt hafi
klofið þjóðina í skýrari fylkingar
en deilurnar um fiskveiðistjórnun-
arkerfi það sem nú er beitt og ýms-
ar hliðarverkanir þess.
Ef við viljum leita að sögulegum
hliðstæðum má segja að leita verði
aftur til kristnitökunnar árið 1000.
Þá, eins og nú, stóðu fylkingar and-
spænis hvor annarri, reiðubúnar
að grípa til vopna, þegar lausn
fannst sem allir gátu unað við.
í einlngu andans
Auðlindanefhdin var kosin af Al-
þingi í júní 1998 og skipuð níu
mönnum og var Jóhannesi falin
formennska. Nefndin var fyrst köll-
uð saman 24. júní 1998 af forsætis-
ráðherra, Davið Oddssyni. Síðan
hefur nefndin fundað aÚs 65 sinn-
um og notið aðstoðar fjölmargra
sérfræðinga sem létu nefndinni í té
álit og sérfræðivinnu. Flestir fund-
anna fóru fram á efri hæð Ráð-
herrabústaðarins þar sem nefndin
hafði aðstöðu en einnig var fundað
i hinu nýinnréttaða Þjóðmenning-
arhúsi. Niðurstöðurnar hafa vakið
mikla athygli en almennt má segja
að viðbrögð séu góð. En var erfitt
verkefni að ná niðurstöðu sem níu
ólíkir fulltrúar gætu sætt sig við?
„Almennt má segja að verkefni
þetta hafi reynst tímafrekara en ég
gerði ráð fyrir en ekki endilega erf-
iðara. Það varð fljótlega ljóst að all-
ir nefndarmennirnir níu voru sam-
mála um að æskilegt væri að ná
sameiginlegri niðurstöðu, að mark-
miðið væri fyrst og fremst sátt á
sem breiðustum grundvelli frekar
en að hver og einn nefndarmanna
setti svip sinn á lokaniðurstöðuna.
Sá andi gerði nefndarstarflð mjög
ánægjulegt og var í raun frumskil-
yrði þess að árangur náðist.“
Legg ekki árar í bát
Jóhannes var bankastjóri Seðla-
banka íslands í 32 ár, frá 1961 til
1993. Hann var áratugum saman
talinn einn áhrifamesti hagfræð-
ingur íslands og það hefur verið
haft við orð að álit auðlindanefnd-
arinnar sé glæsilegur endir á ferli
hans. Jóhannes er ríflega 76 ára
gamall og hefur enn starfsaðstöðu í
Einholti 4 þar sem mynt-, skjala- og
bókasafn Seðlabankans er til húsa.
Er þetta hans svanasöngur?
„Ég legg ekki árar í bát að þessu
loknu en ég reikna ekki með að
taka að mér frekari verkefni þessu
lík.“
Hver er höfundur?
Margir hafa borið lof á skýran og
greinargóðan texta niðurstöðu
nefndarinnar þar sem fjallað er um
flókna hluti á þann hátt að sem
flestir ættu að geta skilið. Ert þú
höfundur textans, Jóhannes?
„Þetta er sameiginlegt álit en í
samræmi við ábyrgð nefndarfor-
manns setti ég fyrst á blað margt af
því sem í því er að finna. Ég vil
samt frábiðja mér allan höfundar-
rétt á þessu plaggi
því hann er mjög
dreifður.
Svona álitsgerð
verður ekki til í einu
vetfangi heldur geng-
ur i gegnum margar
breytingar þar sem
margir leggja hönd á
plóg og nær ómögu-
legt að greina hver á
hvað.“
Jóhannes er af
skáldakyni en faðir
hans, Sigurður Nor-
dal, var mjög áhrifa-
mikill í íslensku
menningarlífi og
skrifaði margt sem
til fyrirmyndar þótti.
Jóhannes hefur lung-
ann úr sinni
starfsævi samið árs-
skýrslur, greinar-
gerðir og nefndarálit.
Er það erfltt verkefni
að skrifa um fræði-
legt efni á manna-
máli?
„Það þarf að forð-
ast sérfræðilegan stíl
svo textinn verði
ekki of þungur. Þó að
baki liggi sérfræði-
legar álitsgerðir og
hugtakakerfi og orðanotkun fræði-
greina þarf niðurstaða eins og sú
sem nú liggur fyrir að vera á sæmi-
lega skiljanlegu máli. Ég vona að
það hafi tekist og tel reyndar að já-
kvæðar undirtektir bendi tO þess.
Það er ákaflega mikilvægt fyrir
alla sem þurfa að skrifa mikið að
vera handgengnir bókmenntum og
hafa einhverja tilfinningu fyrir
máli og stíl.“
Alinn upp vift iestur
En hefur þú sjálfur aldrei fengist
við skáldskap og fetað þannig í fót-
spor föður þíns?
„Ég hef aldrei fengist við skáld-
skap. Ég er alinn upp við lestur
góðra bókmennta og hef ekki ein-
göngu skrifað um efnahagsmál þó
starfsvettvangur minn krefðist
þess öðru fremur. Ég hef alla tíð
haft mikinn áhuga á bókmenntum
og ég vona að mér gefist tækifæri á
næstu árum til að skrifa um þau
hugðarefni mín frekar en að semja
nefndarálit.“
Jóhannes stundaði nám við
London School of Economics og
lauk doktorsprófi þaðan 1953. Við-
fangsefni hans voru lengi vel skyld-
ari félagsfræði en hagfræði og dokt-
orsritgerð hans fjallaði um þjóðfé-
lagsþróun á íslandi á 19. og 20. öld,
sérstaklega með tilliti til stétta-
skiptingar. Einkum var Jóhannes
að horfa til þess hvernig synir fet-
uðu í fótspor feðra sinna og veldu
sér starfsstétt eftir því. Hver var
meginniðurstaðan?
í fótspor feftranna
„Hún var sú að lengi var þjóðfé-
lagið í fostum skorðum stéttaskipt-
ingar þar sem í raun aðeins afkom-
endur menntamanna og höfðingja
áttu kost á menntun og veraldleg-
um frama. Þetta breyttist á seinni-
hluta síðustu aldar og fram eftir
þessari samfara miklum breyting-
um á atvinnuháttum og því að
fleiri áttu kost á menntun og nýj-
um störfum. Það stuðlaði að meira
DVWNDIR 4>OK
Jóhannes Nordal, formaöur auðlindanefndar
„Þaö kom mér alveg á óvart þegar ég var spuröur hvort ég myndi taka kosningu til for-
mennsku í þessari nefnd. Mér fannst satt aö segja tötuvert mikiö í ráöist og var fyrirfram alls
ekki viss um verulegan árangur. “
jafnræði og dró úr stéttamun.
Það er hætta á því að þegar dreg-
ur úr rótinu sem fylgja miklum
þjóðfélagsbreytingum, t.d. flutning-
um úr sveit í borg, skapist á ný að-
stæður tO stéttamunar. Ég hef ekki
fylgst náið með rannsóknum á
þessu sviði en tel að greina megi
viss teikn þess að hér sé að mynd-
ast borgaralegt samfélag með meiri
stéttamun en áður þekktist.“
„Það er hœtta á því að
þegar dregur úr rótinu
sem fylgja miklum þjóð-
félagsbreytingum, t.d.
flutningum úr sveit í
borg, skapist á ný að-
stœður til stéttamunar.
Ég hef ekki fylgst náið
með rannsóknum á þessu
sviði en tel að greina
megi viss teikn þess að
hér sé að myndast borg-
aralegt samfélag með
meiri stéttamun en áður
þekktist. “
Hugfti á fræftistörf frekar
en bankamál
Hefðir þú kosið að sinna félags-
fræðinni meira en raun varð á?
„Ég taldi lengi vel að eftir nám
yrði starfssvið mitt einkum
fræðistörf í félagsfræði og hag-
fræði en ekki bankamál og pen-
ingastjórnun eins og raunin
varð. Upphaf þess má rekja til
þess að ég fékk sumarstarf við
Landsbankann meðan ég var I
námi og skrifaði þá ársskýrslur
bankans. Þegar ég lauk námi var
mér síðan boðið að verða hag-
fræðingur bankans og þannig
leiddi eitt af öðru.“
Dulin völd eru verst
Jóhannes var árum saman tai-
inn einn valdamesti maður ís-
lensks samfélags og starf hans
talið að minnsta kosti ígildi ráð-
herrastóls. Hann byggði Seðla-
bankann upp úr einni skrifborðs-
skúffu í Landsbankanum, ráðlagði
ríkisstjórnum margra áratuga um
efnahagsmál, stýrði nefndum um
uppbyggingu í stóriðju og fleira
mætti nefna. Er þetta réttmæt
skilgreining á völdum hans?
„Mér finnst umræða um þau
völd sem þessum störfum voru tal-
in fylgja ekki skipta máli. Hins
vegar er ég þakklátur fyrir að fá
tækifæri til að fást við verkefni
sem voru bæði áhugaverð fyrir
mig sjálfan og vonandi til gagns
fyrir land og þjóð.
Dulin völd eru verst en þau völd
sem beitt er fyrir opnum tjöldum
af mönnum sem eru ábyrgir gerða
sinna eru af hinu góða ef völd eru
yfirleitt af hinu góða.“
Mál aft deilum linni
Nú hafa viðbrögð margra valda-
manna í samfélaginu við áliti auð-
lindanefndar verið fremur já-
kvæð. Hverju viltu spá um afdrif
þessa nefndarálits. Mun þetta
verða fyrsti áfanginn á leið til
sátta eða munu áfram verða átök
um kvótakerfi og fiskveiðistjóm-
un?
„Öllum er ljóst að þetta er að-
eins áfangi á leiö til sátta. Það
verður heldur aldrei hægt að
finna hina fullkomnu lausn sem
allir eru ánægðir með. Kvótakerf-
ið og lög um fiskveiðistjómun
hafa valdið illvígum deilum sem
hafa eitrað út frá sér í samfélag-
inu. Ég tel að menn séu nú sam-
mála um að mál sé að þeim deil-
um linni.
Ég er svo bjartsýnn að ég leyfi
mér að túlka viðbrögð manna á
þann veg að þeir séu nú tilbúnir
að gera alvarlega tilraun til þess
að ná þeim sáttum." -PÁÁ
Deilurnar um kvótakerfið:
Mál að