Dagblaðið Vísir - DV - 19.12.2000, Blaðsíða 6

ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 2000
tölvu-. t*kni og visinda
Sænskir vísindamenn gera samanburðarrannsóknir:
Nútímamaðurinn frá Afríku
UPPRUNI OG DREIFING NUTIMAMANNSINS
Kenningin um aö nútímamaöurinn reki uppruna sinn til Afríku og hafi dreifst um heiminn þaöan fékk
byr undir báöa vængi fyrir skömmu þegar greint var frá nýjum erfðafræöilegum rannsóknum þar sem
fólk af mismunandi uppruna var rakiö til Afríku.
Vísindamenn notuöu hvatbera DNA, erföaefni í frumu sem erfist óbreytt frá móöur tii barns, úr 53 manneskjum til aö sýna
fram á aö styrkar raetur þróunartrés mannsins væru í Afríku.
Vísbendingarnar frá hvatberunum styöja kenninguna
um aö maöurinn só upp runninn sunnan Sahara og aö
hann hafi dreifst frá Afríku á síöustu eitt hundraö
þúsund árum.
Tölurnar vísa til elstu þekktu steingervinganna
og fornleifanna frá nútímamanninum í hverri
heimsálfu og koma þær heim og saman viö
nýju vísbendingarnar.

REUTERS #
Nú er vlst engum
blöðum um það
að fletta, við
erum öll frá Afr-
íku.
Kenningin um að
mannkynið reki
uppruna sinn til Afríku fékk einmitt
byr undir báða vængi nýverið þegar
(sænskir visindamenn gerðu opinber-
ar niðurstöður rannsóknar sinnar þar
sem þeir röktu uppruna fólks af mis-
munandi þjóðerni og frá mismunandi
heimshlutum tO þeirrar heimsálfu.
Svíarnir skoðuðu hvatbera DNA,
erfðaefni í frumu sem berst óbreytt
frá móður til barns, úr 53 mönnum til
að sýna fram á að þróunartré manns-
ins ætti sér traustar rætur í Afríku.
„Þetta er fyrsta rannsóknin þar
sem erfðamengið er notað úr nægi-
lega mörgum einstaklingum til að ná
fram mjög eindregnum vísbending-
um, í þessu tilviki stuðningi við kenn-
inguna um uppruna mannsins í Afr-
íku,“ segir prófessorinn Ulf Gyllenst-
en frá Uppsalaháskóla i samtali við
jréttamann Reuters.
' Gyllensten, sem er bæði líifræðing-
ur og eriðafræðingur, segir að jafnvel
Gyllensten segir að
jafnvel vísindamenn
sem telja að nútíma-
maðurínn hafi þróast
samtímis á mörgum
stöðum verði nú að
viðurkenna að maður-
1 inn reki uppruna sinn
að mestu tilAfríku.
vísindamenn sem telja að nútímamað-
urinn hafi þróast samtimis á mörgum
stöðum verði nú að viðurkenna að
maðurinn reki uppruna sinn að
mestu til Afríku.
Sænski prófessorinn og samstarfs-
menn hans röktu uppruna 53 manna
með DNA blóðprufum sem teknar
voru fyrir aðra vísindarannsókn.
Þátttakendurnir í rannsókninni komu
úr ýmsum heimsálfum og voru af mis-
munandi kynþáttum. Og þar sem
hvatberar DNA erfast aðeins frá móð-
urinni er gott að nota það til að rekja
uppruna manna.
Niðurstöðurnar, sem birtust í tíma-
ritinu Nature, sýndu fram á allir þeir
sem voru prófaðir reyndust upprunn-
ir í Afríku og að fólksílutningarnir
þaðan hófust fyrir um það bil 52 þús-
und árum en ekki 100 þúsund árum,
eins og fyrr var talið.
í umsögn um grein sænsku vis-
indamannanna eftir S. Blair Hedges
frá ríkisháskólanum i Pennsylvan-
íu í Bandaríkjunum kemur meðal
annars fram að niðurstaða rann-
sóknarinnar sé traust tré með ræt-
ur sínar i Afríku. Þá segir Hedges
að þróunartréð bendi til þess að
sumir Afríkubúar séu skyldari Evr-
ópubúum eða Asíumönnum en öðr-
um Afríkumönnum.
Gildasta tré í heimi endurskoðað:
Mörg þúsund ár
skafin af risafuru
|uiiinvórfi
Sverasta tré i
heimi, 84 metra
há risafura, er
víst umtalsvert
yngra en hingað
til hefur verið
talið. Vísinda-
menn telja að það sé ekki nema rétt
rúmlega tvö þúsund ára gamalt.
Risafuran, sem gengur undir nafn-
inu Sherman hershöfðingi og hefur
gert síðan 1879, i höfuðið á hraustum
dáta úr frelsisstríðinu, var áður tal-
in vera sex þúsund ára gömul. Tréð
er í Sequoia-þjóðgarðinum í Kali-
forníu.
„Sherman-tréð er ekki svona svert
„Sherman-tréð er ekki
svona svert afþví að
það er óvenjugamalt
heldur afþví að það
vex svo hratt,usegir
vistfræðingurinn Nate
Stephenson.
af því að það er óvenjugamalt heldur
af því að það vex svo hratt,“ segir
vistfræðingurinn Nate Stephenson
sem yngdi risafuruna um fjögur þús-
und ár með nýjum rannsóknum sín-
um á árhringum trésins.
«,----------
Risafuran Sherman hershöföingi á heima í Sequoia þjóögaröinum í Kali-
forníu þar sem þessi mynd er tekin. Sherman hershöföingi reyndist miklu
yngri en vísindamenn höföu hingaö til taliö.
Sherman hershöfðingi er ekki
hæsta tré í heimi. Þann heiður á svo-
kallað Mendocino-tré, átta hundruð
ára gömul strandrisafura sem teygir
sig 112 metra upp í himininn í skóg-
lendi nærri bænum Ukiah i Kali-
forníu.
Risafuran Sherman er níu metrar
í þvermál niðri við jörðu og talið er
að hún sé tíu sinnum þyngri en
steypireyður.
Nate Stephenson segir að rann-
sóknir á risafurum hafi sýnt fram á
að stærstu trén séu ekki endilega
þau elstu og að árhringir úr minni
trjám en Sherman hershöfðingja
sýni að þau geti verið meira en 3.200
ára gömul. Sherman vex þó enn
hratt og á hverju ári bætist við hann
nægilegur viður til að hækka tré
sem er þrjátíu sentímetrar í þvermál
um heila þrjátíu metra.
Blýaust bensín drepur smáfugla
|(<nifi\T=[í[
Umhverfisvænt
eldsneyti kann
að vera gott fyr-
ir samvisku
okkar mann-
anna en ýmis-
legt bendir til
að það valdi fjöldadauða meðal
smáfugla á Bretlandi.
Vísindamenn sem standa fyrir
átján mánaða langri rannsókn á
mikilli fækkun í stofnum spörva og
stara á Bretlandi telja að tvö efna-
sambönd sem finnast í blýslausu
í bensíni, bensól og MTBE, gætu þar
átt beina sök á.
Efnasamböndum þessum er bætt
út i blýlausa bensínið, sem á að
vera umhverflsvænna en gamal-
dags bensín með blýi, til að auka
oktantölu þess.
Evrópusambandið hefur sett sér
það markmið aö minnka bensól í
-^bensíni um áttatíu prósent. Danir
vinna að því hægt og bítandi að út-
rýma hinu efnasambandinu,
MTBE, alfarið. Það er einnig verið
að gera sums staðar í Bandaríkjun-
um.
Fækkun spörva á Bretlandi und-
anfarin ár var orðin svo mikil að í
ráðuneyti samgangna og umhverf-
ismála voru menn farnir að hafa af
því þungar áhyggjur. Þess vegna
var ákveðið að fara af stað með
rannsóknina og hófst hún 1. desem-
ber síðastliðinn.
Gögn sem breska fuglafræðifé-
lagið hefur safnað sýna fram á að
húsaspörvum í London hefur fækk-
að um fimmtíu prósent á siðustu
fímm árum. Þá hefur störum fækk-
að um 61 prósent um allt Bretland.
Nigel Clark, einn forráðamanna
fuglafræðifélagsins, segir að vís-
Störum á Bretlandi hefur fækkaö
mjög mikiö á undanförnum árum og
er taliö aö blýlaust bensín eigi þar
stóran hlut aö máli. Þessi mynd var
tekin af störum aö sýna listir sínar
yfir Rómaborg.
indamenn hafí tekið eftir sambandi
milli fækkunar fugla og upphafs
notkunar blýlauss bensíns, einkum
þó á svæðum þar sem umferðin er
mikil.
„Ein ástæðan kann að vera sú að
efnasamböndin hafí bein áhrif á
fuglana, eða þá að þau kunna að
hafa áhrif á hryggleysingjana sem
þeir lifa á,“ segir Nigel Clark.
Nigel Clark, eínn for-
ráðamanna fugla-
fræðifélagsins, segir
að vísindamenn hafi
tekið eftir sambandi
milli fækkunar fugia
og upphafi notkunar
biýlauss bensíns, eink-
umþóá svæðum þar
sem umferðin ermikil.
( »1\0 T*lr>: i»1 V >)l

r j'jJdJ UJ1
Bætt bóluefni gegn berkl-
um á leiðinni
Vonir standa til
að hægt verði að
prófa nýtt og
betra bóluefni
gegn berklum á
fólki þegar á næsta ári. Vísinda-
mennirnir sem þróuðu bóluefnið
segja að það sé mun betra en nú-
verandi bóluefni og hafi komið í
veg fyrir berklasmit hjá öllum til-
raunadýrum.
„Þetta er mjög öflugt bóluefni,"
segir Marcus Horwitz, prófessor
við Kalifomíuháskóla í Los Ang-
eles, í viðtali við fréttastofu
Reuters. Horwitz stjórnaði rann-
sókninni. Bóluefnið nýja byggir á
tæplega aldargamalli aðferð.
Tveir milljarðar manna eru
smitaðir af berklabakteríunni og
tvær milljónir deyja úr berklum á
ári hverju i heiminum. Berkla-
bakterían er mjög smitandi og
getur meðal annars borist með
hnerra smitaðs einstaklings.
Fólínsýra góð á
meðgöngunni
Ný rannsókn hef-
ur staðfest að
vanfærar konur
sem taka fólín-
sýru á meðgöng-
unni geta með því komið í veg
fyrir margvíslega fæðingargalla
hjá börnum sínum. Frá þessu var
greint í New England læknablað-
inu fyrir skömmu.
Rannsóknin byggði á nýlegum
ráðleggingum til vanfærra
kvenna um að taka fólínsýru til
að koma i veg fyrir vanskapaða
mænu og heila í börnum símnn.
Sonia Hernandez-Diaz við lýð-
heilsuskóla Bostonháskóla og
rannsóknarhópur hennar komst
að þeirri niðurstöðu að konur
sem taka lyf sem útiloka áhrif
fólínsýru áttu miklu frekar á
hættu að eignast böm með annars
konar vansköpun, svo sem hjarta-
galla og klofínn góm, en aðrar
konur. Vísindamennirnir ræddu
við þúsundir mæðra.
Smáeöla veldur vísinda-
mönnum heilabrotum
Vísindamenn
klóra sér nú í
höfðinu yfir fót-
frárri smáeðlu
sem virðist hafa
hlaupiö um á tveimur jafnfljót-
um 60 milljón árum áður en
fyrstu risaeölumar litu dagsins
ljós.
Mjög heilleg steingerð beina-
grind eðlu þessarar hefur verið
grafín upp í Þýskalandi. Hún er
frá permtímabilinu fyrir 290
milljón árum. í grein visinda-
manna í tímaritinu Science
kemur fram að eðla þessi sé
fyrsta skepnan sem vitað er um
að hafi hlaupið á tveimur fót-
um.
Litlu eðlunni hefur verið gef-
ið nafnið eudibamus cursoris.
Hún var um það bil fet á lengd,
með langa afturleggi og enn
lengri hala og tiltölulega stuttar
framlappir. Af tönnunum má
ráða að dýrið hafi verið plöntu-
æta og telja vísindamenn að það
hafí verið svona fótfrátt til að
sleppa undan rándýrum sem
voru á eftir því.