Dagblaðið - 05.08.1976, Blaðsíða 11

DACBI.AÐIÐ. — I’IMMTUDACUH 5. ACUST 1976.
Húsið þar sem Clark hafðist við ásamt samfanga sínum, móður hans
og 17 ára hálfsystur.
Frjáls í hálfan mánuð: Ciark
Olofsson er einn bíræfnasti
bankaræningi á Norðurlöndum
og þótt víðar væri leitað.
skulum heldur skemmta okkur
við drykkju," svaraði Nilson.
Þau óku að húsi þar sem Nilson
náði í flösku og hann hafði enn-
fremur tösku meðferðis. Þar
næst var ekið að tjaldi hjón-
anna á tjaldstæðinu.-
„Hann virtist svolítið undar-
legur, því hann vildi alls ekki
segja til nafns. í hvert skipti
sem við spurðum hann komu á
iáBi
v£ö7
hann vomur en seinna sagði
hann að við gætum kallað hann
Jan. Hann spurði hvort okkur
vantaði peninga og sýndi okkur
mörg þúsund sænskra króna.
Allan tímann hélt hann vendi-
lega utan um töskuna sína.Við
skildum ekkert í þessu og eftir
að við höfðum drukkið úr flösk-
unni, fóru þau Cornelía inn í
hennar tjald,“ sagði Heiner
Kölzer. „Hann gleymdi tösk-
unni og við gátum ekki staðizt
freistinguna að kíkja i hana og
okkur brá mikið þegar við sáum
að í henni var stór skamm-
byssa.“
Hjónin létu lögregluna vita
og Jan Nilson var handtekinn í
tjaldinu hjá þýzku stúlkunni.
Þjóðverjarnir gátu síðar bent á
húsið sem Nilson hafði sótt
flöskuna í. Klukkan hálfátta
um morguninn hringdi lögregl-
an dyrabjöllunni. Móðir Jan
Nilson kom til dyra
á náttklæðum og sagði, að það
byggju engir aðrir I húsinu en
hún. Tveir lögreglumenn
gengu bak við húsið og sáu
Clark Olofsson hoppa út um
gluggann.
íbúarnir fjórir hafa algjör-
lega neitað að veita lögreglunni
upplýsingar. Eigandi hússins
og kona hans eru á ferðalagi í
Frakklandi. Þau létu stúlkunni,
eftir hundinn og lyklana, sem
þar með hafði ágætt tækifæri
til að fela hálfbróður sinn og
Clark.
Clark Olofsson hefur verið
færður í lögreglustöðina í
Gautaborg. Hann er grunaður
um a.m.k. eitt bankarán, sem
framið var á síðasta hálfum
mánuði.
Þess er rétt að geta að fang-
elsið í Gautaborg er talið algjör-
lega mannhelt.
ferðinni sakamál af versta tagi.
Viðkvæði í deilum I ræðu og riti
um rannsókn þessara mála,
einkum svonefnds Geirfinns-
máls, hefur gjarnan verið, að
það sé prófsteinn á hvort á ts-
landi sé sannkallað réttarríki,
hversu skjótt slík mál séu til
lykta leidd á þann hátt að sak-
borningur hljóti dóm.
Hér er á ferðinni hugtaka-
ruglingur, sem getur orðið
háskalegt að festist í vitund al-
mennings með sífelldri endur-
tekningu. Mælikvarðinn á það
hvort réttarríki sé við lýði er
ekki sá, að rannsóknaryfirvöld-
um séu gefnar frjálsar hendur
til að fara sínu fram með það
fyrir augum að málum ljúki
sem skjótast. Þvert á móti er
það kennimark og ég vil segja
aðalsmerki réttarríkis, að þar
eru rannsóknaryfirvöldum
settar strangar starfsreglur,
sem miðað að þvl jöfnum
höndum, að mál upplýsist án
óeðlilegra tafa en jafnframt sé
þess gætt að réttur sakbornings
til að hreinsa' sig af sakar-
giftum sé virtur í hvívetna.
Æðsta boðorð réttarríkisins
er, að skárra sé að sekur sleppi
en að saklaus líði, og því fylgir
að sakborningur er talinn sak-
laus meðan sekt hans er ekki
löglega sönnuð fyrir dómi. Af
þessu kann að leiða, að fleiri
sakamál dragist á langinn eða
renni út i sandinn sökum sann-
anaskorts i réttarrikjum en lög-
regluríkjum, en þó er mér
ókunnugt um að samanburður
hafi verið á því gerður. Hitt er
alkunna, að þar sem reglur
réttarríkja um meðferð saka-
mála eru látnar lönd og leið, er
það algengt að fólk sem talið er
auðvelt að fá dæmt, af ýmsum
annarlegum ástæðum, er haft
fyrir rangri sök og sakfellt,
stundum beinlínis vegna þess
að yfirvöld nota þetta bragð til
að firra sig ámæli fyrir slælega
frammistöðu í að upplýsa mál
sem vakið hafa athygli.
Þá fyrst þegar ástæða væri til
að óttast að eitthvað slíkt ætti
sér stað, væri tilefni fengið til
að halda því fram að uggvæn-
lega horfði um íslenska réttar-
ríkið.
Reyndar þarf ekki alræmd
lögregluríki til að dómsmorð
eigi sér stað. Ein meginástæðan
til að meirihluti breska þings-
ins ákvað aó afnema dauðarefs-
ingu, þvert gegn meirihlutaáliti
almennings á Bretlandseyjum,
var að á daginn kom að saklaus
maður en vitgrannur var fyrir
nokkrum áratugum hengdur í
London fyrir morð sem annar,
hafði framið. Og það sem meira
var, það sýndi sig að hinn raun-
verulegi morðingi var eitt
helsta vitni ákæruvaldsins
gegn þeim sem líflátinn var
fyrir ranga sök.
Og ekki þarf langt að leita
sannana f.vrir því, að mis-
brestur er stundum á að þeir
sem hæst hrópa um lög og reglu
og enga silkihanska i viðúreign-
inni við afbrotin tali af ein-
_____________________________________________ 11
ER MENNTUN
ORÐIN
FORRÉTTINDI?
Eitt af frægðarverkum þeim
sem unnin voru á síðasta Al-
þingi, var samþykkt þingsins á
nýjum lögum fyrir lánasjóð
íslenzkra námsmanna. Vafalítið
verður þess minnzt lengi, a.m.k.
af námsmönnum meðan á námi
stendur og í lengri tíma á eftir,
þegar þeir eru að greiða óhag-
stæðustu lán sem til eru á
íslenzkum lánamarkaði.
Athyglisvert er að skoða þátt
ríkisvaldsins í endurskoðun og
samningi lánafrumvarpsins
sem nú er orðið að lögum.
Þegar ljóst var að nauðsyn bæri
til að endurskoða lánakjör þau
sem íslenzkir námsmenn hafa
haft á undanförnum árum, kom
hið opinbera á fót nefnd til
§ndurskoðunar laganna. Eftir
nokkurt þóf tókst námsmönn-
um síðan að fá þeirri sjálfsögðu
réttlætiskröfu framgengt að
eiga fulltrúa í endurskoðunar-
nefndinni.
Þar sem námsmenn hafa á
síðari árum orðið sér þess betur
meðvitaðir að barátta þeirra
fyrir bættum kjörum má ekki
vera einblínandi hagsmunabar-
átta með eintómar kröfur,
heldur að taka verður tillit til
velfarnaðar þjóðfélagsins í
framtíðinni, þá lögðu fulltrúar
námsmanna í endurskoðunar-
nefndinni fram tillögur sem
uppfylltu skilyrði ríkisvaldsins
um upphæðir þær er renna
ættu til baka í sjóðinn í framtíð-
inni. Lánin yrðu vísitölutryggð
og endurgreiðslur dreifðust á
mislangan tíma sem færi eftir
tekjum manna að námi loknu.
Ríkisvaldið sýndi sitt grimm-
asta andlit, sýndi og sannaði að
- ^
*
að rannsókn á mannshvörfum
taki tíma, þegar þannig stendur
á að líkur benda til að þau séu
af mannavöldum, en hinir
horfnu eru enn ófundnir.
Arangursrik rannsókn saka-
mála byggist ekki aðeins á eftir-
grennslunum hugvitssamra og
athugulla manna, þar þarf
einnig til aó koma aðstaða á vel
búnum rannsóknarstofum og
liðsinni vísindalega menntaðra
sérfræðinga á ýmsum sviðum
með sakfræðilega þekkingu og
reynslu. Borin von er að hér á
landi verði til taks öll sú
aðstaða og allt það sérhæfða lið,
sem æskilegt kann að reynast
að geta gripið til í einstökum
málum.
Ljóst viröist því að fyrsta
verkefnið sé það, ef menn vilja
læra af fenginni reynslu, að
bæta sem skjótast úr skipulags-
ágöllum sem allir ættu að geta
viðurkennt að komið hafa í ljós,
og varða stjórn og samhæfingu
rannsókna. Jafnframt þarf svo
að gera sér grein fyrir, hverja
sérþekkingu og rannsóknaraó-
stöðu þarf að hafa tiltæka í
landinu aó staðaldri, og hverja
þætti viðunandi er að þurfa að
sækja út fyrir landsteinana í
viðlögum. Skoða þarf I því efni
hvor kosturinn er betri, að ein-
beita sér að sambandi við rann-
sóknarmenn og stofnanir I ein-
hverju einu landi, eða velja til
aðstoðar einstaka menn víðar
að eftir því hver gagnlegastur
er talinn i hvert skipti.
Magnús T. Ólafsson,
alþingismaður
Kjallarinn
Magnús Torffi Ólafsson
lægni og án annarlegra sjónar-
miða. Hróplegast nýlegra dæma
af því sauðahúsi er Richard
Nixon. Hann var kosinn forseti
Bandaríkjanna meðal annars
vegna þess að landar hans
trúðu fyrirheitum hans um að
beita sér óspart í baráttunni
gegn afbrotafargani því sem
liggur eins og mara á heilum
landshlutum. Endirinn varð sá,
að Nixon mátti hrökklast frá
völdum sannur að sök að hafa
skipulagt lögbrot í stórum stíl
til að auka völd sín umfram það
sem lög leyfa. ná sér niðri á
pólitískum andstæðingum og
auðga sjálfan sig.
Vonandi mæla þeir af meiri
heilindum en Nixon sem nú
bera það fram fyrir íslensku
þjóðina að réttarríki hennar,
sem landsmönnum er vitanlega
annt um, sé í voða. Og svo sann-
arlega hefur komið á daginn að
ekki er vanþörf á að bæta
aðstöðu þeirra manna sem
fengið hafa það hlutverk að
upplýsa vandasöm sakamál. En
eigi umræður um það viðfangs-
efni að leiða til jákvæðrar
niðurstöðu, má það ekki eiga
sér stað að grundvallarhug-
tökum sé ruglað. Það verður að
minnsta kosti að ætlast til þess
að þeir sem telja sig öðrum
fremur kjörna til að slá skjald-
borg um íslenska réttarríkið,
geri sér sæmilega skilmerki-
lega grein fyrir í hverju það er
fólgið, en rugli því ekki saman
við lögregluríki.
Þar að auki er öllum fyrir
bestu að hafa í huga, að þær
veilur, sem eru í aðstöðu til
rannsóknar sakamála hér á
landi eru ekki nýjar af nálinni.
Nokkur ár eru liðin siðan leigu-
bílstjóri fannst skotinn i bíl
sínum hér í Reykjavík. Þótt
líkið fyndist strax, unnt væri að
kanna aðstæður á morðstað og
byssukúlan sem varð mannin-
um að bana kæmi í leitirnar, er
það mál óupplýst enn þann dag
í dag. Miklu rneiri ástæða er til
að gera veður út af þeirri
staðreynd, og leitast við að
draga af henni réttar ályktanir
um bætta starfsaðstöðu rann-
sóknarmanna, en að furða sig á
Bolli Héðinsson
í kjarasamningum má aldrei
koma fram með raunsæjar til-
lögur, heldur verður alltaf að
krefjast sem mests og gefa
síðan eftir. Má nú verkalýðs-
hreyfingin og aðrar stéttir
læra af þessari framkomu ríkis-
valdsins er að því kemur að
semja við það um kjarabætur.
Ríkisvaldið sem sagt vísitölu-
batt Iánin, en gerði endur-
greiðslukröfurnar ókleifar
fjölda stúdenta.
Fyrst og fremst gera endur-
greiðslurnar þeim námsmönn-
um ókleift að taka námslán,
sem eru í námi jafn nauðsyn-
legu þjóðfélaginu og hvert
annað, en bjóðast illa launuð
störf að námi loknu. Endur-
greiðslukröfurnar krefjast þess
að menn haldi fyrst og fremst í
„hagnýtt“ nám, en gæli ekki við
að fara í „óarðbærar" greinar
svo sem tónlistar- og húmanískt
nám. Þori ég vart að hugsa þá
hugsun til enda hvaða áhrif
þetta getur haft á þjóðfélagið í
framtíðinni. Skammtímasjónar-
miðin ráða hér öllu, jafnt sem I
öðrum gerðum þess opinbera.
Hér hefði t.d. mátt athuga
hversu geysimikill sparnaður
það er fyrir íslenzka rlkið að
senda námsmenn til útlanda í
nám og lána þeim fé til uppi-
halds þar í stað þess að þurfa að
sjá þessu fólki fyrir kennslu á
íslandi og auk þess I fæstum
greinum jafngóðri kennslu og
völ er á erlendis. Með hinum
óaðgengilegu kröfum má búast
við að námsmenn sæki minna 1
nám til útlanda og vilji frekar
læra á íslandi þar sem má e.t.v.
komast ódýrar af. Námsmenn
munu einnig vafalaust í ríkari
mæli reyna að vinna með námi
og er þá gefið mál að það mun
fyrst og fremst bitna á náminu.
Leiðir það þá mögulega til
lengri námsdvalar I skólunum
sem kostar þá ríkisvaldið meiri
útgjöld til skólakerfisins.
Ljóst er að barátta náms-
manna við misviturt ríkisvald
verour að hálda áfram og fellur
ekki í gleymsku og dá því það
að verða að taka lán á afarkost-
um til þess eins að mennta sig,
hlýtur að verða námsmönnum
öllúm ofarlega í huga á hverju
ári þegar skrifað er undir
skuldabréfið.
BoIIi Héðinsson,
námsmaður í Múnchen.