Vísbending - 07.07.1995, Blaðsíða 3

ISBENDING
gjarnan lausafé sitt bundið í
ríkisverðbréfum og lækkandi
lausafjárstaða varð til þess að
ríkisvíxlaeign bankanna minnkaði frá 8,8
milljörðum í 2,2 á árinu 1994.
Byrði af stimpilgjaldi
Ríkið tekur gjald af öllum þeim við-
skiptum sem krefjast stimpla af
einhverjum toga, t.d. þinglýsingum eða
veðum. Þetta stimpilgjald heftir viðskipti
í Iandinu og þá sérstaklega með fjármagn,
en stimpilgjaldið getur farið í allt að 1,5%
af þeirri fjárhæð sem verslað er með.
Þetta skiptir miklu í lánastarfsemi, t.d. ef
lánað er til 5 ára eykst vaxtabyrðin um
0,3%. Enn verra er að þessi gjaldtaka
mismunar innlendum lánastofnunum
gagnvart erlendum, sem þurfa ekki að
greiða þetta gjald krefjist þær ekki veðs
hérlendis. Þetta kom t.d. vel fram í nýlegri
lántöku Granda hjá Norræna fjárfestinga-
bankanum. Stimpilgjaldið er því þung-
bær tollur og undarlegt að stjórnvöld skuli
með þessum hætti hefta atvinnulíf
hérlendis.
Einkavæðing
íslenskt fjármagnskerfi hefur lengi
verið undir pólitískri forsjá. Ýmsar
hömlur hafa verið á viðskiptum eða þau
verið undir beinni stjórn pólitíkusa, t.d.
vextir, en einnig hefur stór hluti fjár-
magnskerfisins, bankar og sjóðir verið í
opinberri eigu. Póiitík og lánaviðskipti
fara hins vegar illa saman og miklir
fjármunir hafa glutrast niður. Þó ber ekki
að skilja það svo að hægt sé að kenna
pólitík um öll útlánatöp í bankakerfinu,
en t.d. íslandsbanka hefur heppnast að
tapa drjúgum þótt ekki hafi hann notið
pólitískrarleiðsagnar. Hins vegarerþað
skilyrði þess að bankarnir, sem önnur
fyrirtæki, séu reknir á viðunandi hátt að
til staðar séu eigendur sem geri skýra
kröfu um arðsemi. Þá verði reksturinn
sem hagkvæmastur og óhæfir stjórnendur
fái að fjúka. Þetta er grundvallaratriði í
fyrirtækjarekstri og ástæðan fyrir því að
fyrirtæki eru yfirleitt einkarekin. Með
þessu er ekki verið að taka afstöðu til
hæfni núverandi stjórnenda fjármála-
stofnana ríkisins, aðeins sagl að allir
stjórnendur þurfi aðhald sem einka-
rekstur á að vera best fær um að veita.
T.d. hlýturþaðað skiptanokkru aðengin
krafa er gerð til ríkisbankanna um að
greiða arð til eiganda. 1 annan stað eiga
stjórnmálamenn að ræða og velja reglur
fyrir þegnana til að hlýða, en ekki fara
samtímis með stjóm einstakra fjármála-
stofnana og skreyta ársreikninga þeirra.
Það er nauðsynlegt að fylgja auknu
frelsi og markaðsvæðingu í fjármagns-
kerfinu eftir með einkavæðingu, þannig
að lánastofnanir verði ekki bjargráða-
sjóðir eða ofkostnaðarsamar. Þvíverður
að ætlast til þess að núverandi ríkisstjórn
geri það sem sú síðasta kom ekki í verk,
að losa fjármálastofnanir úreigu ríkisins.
Hér er um vandasamt verk að ræða. Svo
stórar eignir hafa aldrei áður skipt um
hendur í heilu lagi hér á landi . Og hver
á að kaupa? Rætt hefur verið um að gefa
almenningi hlutabréfin, en reynslan frá
Lyfjaverslun Islands sýnir að of dreifð
eignaraðild getur skapað vandræði.
Innlendur hlutabréfamarkaður er smár í
sniðum, fjárfestar fáir og líklega færu
eignirnar á frekar lágu verði. Kannski
fengju stjórnvöld hæsta verðið ef
stofnanirnar yrðu seldar útlendingum.
Hins vegareru skilin á milli einka- og
ríkisrekstrar ekki skörp. Sparisjóðirnir
geta hvorki talist í einkaeign eða í
almenningseigu. Nýleg lög um
viðskiptabanka þó ráð fyrir að þeir sæki
stofnfé til almennings í framtíðinni.
Staða og horfur
Nær öruggt má telja að helstu
tekjustofnar innlánsstofnana, vaxta-
munurog þóknanir, muni minnka á næstu
árum. Þannig bíða erfið verkefni þó að
dragi úr útlánatöpum. Taka ber þó fram
að afskriftir eru enn miklar og engin
fullvissa fyrir að þcim sé að l’ullu lokið.
Auk þess eru skuldir heimilanna gífur-
legar og virðistsífelltbætastá,t.d. virðist
nú vera mikið framboð af neyslulánum
fráýmsum aðilum. Kannski á gjaldþrota-
hrina einstaklinga eftir að skella á þegar
harðnar næst á dalnum. Hins vegar er
rekstrarumhverfið nú harðskeyttara og
frjálsaraen áður, endahefurmarkaðsvald
bankanna látið mjög á sjá. Minni
afskriftir gefa nokkurt svigrúm, en brátt
rnun koma að því að reglulegur kostnaður
verður að minnka. Síðasta aðhaldsátak
fólst í því að fækka fótgönguliðum, en
nú er komið að því að fækka foringjum
sem eru of margir og kostnaðarsamir.
A síðustu 10 árum hefur orðið
umbreyting frá höftum og þenslu til frelsis
og stöðugleika. Reksturfyrirtækjahefur
brey st sem og grundvöllur lánaviðskipta.
Nú er gerð almenn krafa uin arðsemi.
Enn er Islandsbanki eina innláns-
stofnunin sem þarf að svara kröfum
hluthafa, og það er tímanna tákn að allstór
hluti hlutabréfa bankans mun nú vera til
sölu. Það er sérstaklega brýnt að aðrar
innlánsstofnanir séu einnig settar undir
slíkan aga, þannig að bankarekstur verði
í stíl við almennan fyrirtækjarekstur.
Nokkrar stærðir úr rekstri banka og stærstu sparisjóða 1994 (milljónir króna) N
Tölur úr rekstri: Rekstrar- Vaxta- Rekstrar- Framl. í Afkoma Eignir Afskr,- Ábyrgðir Eiginfé Veltufé Stöðugildi
tekjur munur gjöld afskr.sj. sjóður v/viðsk.m. frárekstri 1994 1993 1992
Landsbanki 6.405 4.089 6.117 2.087 22 102.077 4.715 4.425 5.905 3.961 956 931 1.034
Búnaðarbanki 3.379 1.986 3.130 651 212 46.634 1.190 2.784 3.781 2.152 523 509 507
Islandsbanki 4.448 2.637 4.367 1.341 185 57.018 2.888 0 4.642 3.136 645 683 729
Sparisj. Rvfkur og nágr. 636 381 572 69 60 9.061 213 518 819 339 90 82 73
Sparisjóðurvélstjóra 325 202 277 31 38 5.373 108 152 741 208 41 38 38
SparisjóðurHafnarfj. 560 351 451 64 60 6.594 205 495 1.001 299 66 68 68
Sparisj.íKeflavík 475 277 478 158 1 6.313 155 222 451 219 59 60 61
Samtals 16.228 9.924 15.392 4.400 577 233.071 9.474 8.596 17.340 12.309 2.380 2.371 2.510
Kennitölur1
Arðsemi Hagn./ Raunbr. Raunbr.Br. veltufé Raunbr. Raunbr. Vaxtam./Tekjur á HlutfallAfskr.si./Eig.fi.hl. Eieinfi.
eiginfjár tekjur tekna gjaldafrárekstri útlána innlána2 útlán starfsm.vaxt.tekn.útlánum skv. BIS hlutfall
Landsbanki 0% 0% -1% -1% -10% -8% -3% 5% 6,7 64% 6% 9,6% 5,8%
Búnaðarbanki 6% 6% -6% -12% 1% 0% 3% 5% 6,5 59% 3% 10,6% 8,1%
Islandsbanki 4% 4% -2% -16% 0% -1% -2% 6% 6,9 59% 7% 11,6% 8,1%
Sparisj. Rvíkur og nágr. 8% 10% -10% -2% -22% 22% 11% 6% 7,1 60% 3% 13,2% 9,0%
Sparisjóðurvélstjóra 5% 12% -16% 7% -37% 34% 21% 5% 7,9 62% 3% 16,9% 13,8%
Sparisjóður Hafnarfj. 6% 11% 2% -1% -21% 15% 3% 7% 8,5 63% 4% 20,9% 15,2%
Sparisj.íKeflavík 0% 0% 7% 12% -30% 3% 0% 6% 8,1 58% 3% 8,6% 7,1%
Samtals 3% 4% -3% -8% -7% -2% 0% 5% 6,8 61% 5% 7,4%
'Hér er leiðrétt fyrir verðlagsbreytingum með framfœrsluvísitölu 2Hér er verðbréfaútgáfa ekki meðtalin 'Heimildir: Arsreikningar og útreikningar Vísbendingar y
3