Vísbending - 07.07.1995, Blaðsíða 5

V
ÍSBENDING
Tekjuskattar
og tekju-
dreifing
Lorens-kúrfan. Efsta línan á myndinni er skálína sem samsvarar
jafnri tekjudreifmgu. Dreifing heildartekna fyrir skattlagningu kemur
fram í þriðju línu. Dreifing tekna að frádregnum sköttum kemur fram
í annarri línu og dreifing skatta í þeirri neðstu.
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 %
Lúðvík Elíasson
Menn geta deilt urn hvort
ríkinu beri að hafa áhrif á
tekjudreifingu þegnanna. En slík áhrif
eru þó óhjákvæmileg ef ríkið sinnir
velferðarmálum eða fæst við verkefni sem
einkafyrirtæki hafa ekki bolmagn til. Til
þessa þarf að afla tekna og það hefur
óumllýjanlega áhrif á tekjudreifingu.
Hvaða tekjur?
Til þess að greina áhrif skatta á
tekjudreifingu þarf að skilgreina tekju-
hugtakið eins vítt og unnt er. Einnig þarf
mælik varða til að bera saman dreifinguna
fyrir og eftir skatta. Skattlagningin sjálf
hefurþóáhrif áhegðan og vinnuframlag
fólks og því verða áhrif hennar aldrei
metin nákvæmlega. Hérverðurþvíaðeins
litið á bein áhrif skattlagningar á tekjur
einstaklinga. Stuðst er við upplýsingar
frá ríkisskattstjóra, unnar upp úr
skattframtölum einstaklinga vegna tekna
á árinu 1993. Ekki er gerð tilraun til að
meta aðrar tekjur en þær sem eru taldar
fram. Einblínt er á skattlagningu en ekki
bætur. Hér er því aðeins verið að skoða
til hverra ríkið sækir tekjur með
skattlagningu og hvernig sú álagning
dreifist á þegnana.
Skattlagningheildartekna
Með skattlagni ngu tekna má hafa áhrif
á dreifingu tekna með þrennum hætti;
með því að hluti teknanna sé undan-
skilinn skattlagningu, þá með misjafnri
skattlagningu (t. d. með skattþrepum)
og loks með skattafsláttum.
Það sem hérerkallað heildartekjur eru
allar tekjur sem koma fram í skattfram-
tölum, að meðtöldum greiðslum vegna
ökutækja og dagpeninga, en að frá-
dregnum kostnaði á móti ökutækjastyrk
ogdagpeningum.ÞessarheiIdartekjureru
skattskyldar að vaxtatekjum einum
undanskildum. Síðan er heimilt að draga
ýmsa liði frá skattskyldum tekjum, s.s.
arð af hlutabréfum upp að vissu marki,
hluta af tjárfestingu í atvinnurekstri og
fleira. Eftir þennan frádrátt er skatt-
stofninn fenginn. Skattstiginn er í tveimur
þrepurn. Skatthlutfall (tekjuskattur og
úts var) er 41,93 % á tekjur upp að um það
bil 2,5 milljónum hjá hverjum einstak-
lingi (5 milljónum hjá hjónum), en á
tekjur þar yfir leggjast 5% til viðbótar.
Skattaafsláttur samanstendur af þremur
liðum: persónuafslætti, sjómannaafslætti
og afslætti vegna innleggs á húsnæðis-
sparnaðarreikninga.
s
Ahrif skattlagningar
Áhrif skattlagningará dreifingu tekna
verða með tvennum hætti. Annars vegar
er munur á heildartekjum og á tekjuskatts-
stofni, og hins vegarí gegnum skattþrep
og afslætti. Til að meta áhril' skatt-
lagningar á tekj ur hjóna er teiknuð my nd
þar sem hlutfall hjóna er sýnt á lárétta
ásnurn og hlutfal I tekna á lóðrétla ásnum.
Ef öll hjón hefðu sömu tekjur, þ. e. ef
tekjudreifingin værijöfn, fengistskálína
milli hornpunkta á myndinni vegna þess
að 10% hjónanna hefðu 10% teknanna
og 20% hjónanna hefðu 20% leknanna
og svo framvegis. Þar sem hjónum er
raðað eftir vaxandi tekjum fæst lína sem
liggurundirskálínunni.(10%meðlægstu
tekjurnar hafa innan við 10% af
tekjunum.) Þetta er s. k: Lorens-kúrfa.
Hlutfall framteljenda er lesið al' lárétta
ásnum og hlutfal 1 tekna af lóðrétla ásnunt.
Afmyndinni mátildæmis lesaað 60%
tekjulægstu hjónanna hafa 41 % heildar-
tekna. Þau borga 24% tekjuskatta og hlut-
deild þeirra ítekjum eftirskatter45%. Á
sama hátt sést að 40% tekjuhæstu
hjónanna hafa 59% heildartekna, en þau
greiða76% tekjuskattaog hlutdeildþeirra
í tekjum eftir skatt verður 55%.
Gini-talan
Svonefnd Gini-tala er oft notuð sem
ntælikvarði á hve jöfn tekjudreifing er.
Gini-talan er flatarmál þess svæðis sem
liggur milli skálínunnar og viðkomandi
línu á mynd, í hlutfalli við flatarmál
svæðisins undir skálínunni. Jöfn tekju-
dreifing hefur því Gini-töluna 0, en
fullkomlegaójöfn dreifing (þar sem einn
einstaklingurhefurallartekjurnar) hefur
Gini-töluna 1. Mismun á Gini-tölum má
túlka á þann veg að lækkun hennar um
0,01 jafngildi því að lagður sé á 1%
tekjuskattur og fjárhæðin greidd til baka
sem jöfn krónutala á hvern skatt-
greiðanda. I meðfylgjandi töflu eru
sýndar nokkrar Gini-tölur fyrir tekjur og
skatta hjóna og einhleypra á árinu 1993.
Af töflu, líkt og mynd, er ljóst að
skattlagning verður til þess að jafna
tekjur, því Gini-tala heildartekna lækkar
þegar tekjuskattar dragast frá.
Tekjujöfnunin kemur öll til vegna
vaxandi skatthlutfalls, því vegna
persónuafsláttarins fylgir skatturinn
tekjuaukningu með vaxandi þunga. Þetta
sést á því að Gini-tala skattsins er mun
hærri en teknanna; hann dreifist því
ój afnar en þær þannig að hinir tekj uhæstu
greiða hlutfallslega meira til rfldsins en
þeir sem hafa lægri tekjur. Skattfrelsi
vaxtatekna og frádráttarliðir stuðla hins
vegar ekki að tekjujöfnun. Ef svo væri
my ndi Gini-tala tekj uskattsstofnsins vera
hærri en heildarteknanna.
Hérhefurveriðfjallað um tekjurhjóna.
Sambærileg athugun átekjumeinhleypra
segir svipaða sögu. Þar kemur að vísu
fram að tekj uskattsstofn einhley pra hefur
lægri Gini-tölu en heildaitekjurnar sem
þýðir að áhrif skattleysis vaxtatekna og
frádráttarliða vinna gegn tekjujöfnun
skallkerfisins. Niðurstaðan er því sú að
frádráttarheimildir skattalaganna stuðla
ekki að jöfnun tekna og virðast frekar
vinna gegn henni. Skatthlutfallið vex hins
vegar vegna persónuafsláttarins og með
vissri nálgun má segja að tekjujöfnun
vegna þess hafi á árinu 1993 jafngilt því
að lagður væri á 5 - 6% tekjuskattur og
hann reiddur út sem jöfn krónutala til
framteljenda.
Höfundur er hagfræðingur
---------♦----♦----♦------
Athugasemd
I síðastatölublaði Vísbendingar urðu
þau mistök í prentun, að rauðar línur
komu ekki fram á línuriti er fylgdi grein
Lúðvíks Elíassonar. Til að bætafyrir þetta
er greinin birt aftur og beðist vel virðingar.
5