Frjáls verslun - 01.05.1944, Blaðsíða 13

Árið 1882 hafði Kaupfélag Þingeyinga verið
stofnað. Formaður þess var Jón Sigurðsson, al-
þingismaður á Gautlöndum. En sr. Benedikt í
Múla var einn af forvígismönnum um stofnun
félagsins og sat í stjórn þess frá öndverðu, þa”
til hann flutti alfarinn úr Þingeyjarsýslu, árið
1889.
Jón Vídalín hafði þegar á uppvaxtarárum
sinum í Víðidalstungu kynnst verzlunarsam-
lökum bænda. Voru ýmsir frændur hans í Húna-
þingi forgöngumenn á því sviði. Má þar eink-
um tilnefna Pétur Eggerz, föður Sigurðar fyrr-
verandi forsætisráðherra, en móðurbróður Vída-
líns. „Verzlunarfélag Húnvetninga" var stofnað
nokkru fyrr en Gránufélagið, skömmu eftir
1860. Hafði Pétur Eggerz gengizt mjög fyrir
stofnun húnvetnska félagsins og verið kjörinn
framkvæmdarstjóri þess.
Þegar Jón Vídalín kom norður, var Kaupfélag
Þingeyinga enn í reifum, tæplega ársgamalt.
Stjórnarfundir voru þá oft haldnir í Múla, á
heimili sr. Bendikts. Þótt ungur væri, hafði Vída-
lín ýms skilyrði til að verða félaginu að liði.
Hann hafði fengið betri verzlunarmenntun en
þá var títt og var orðinn allkunnugur við-
skiptaháttum, bæði utan lands og innan. Áhuga
hans á málefninu má bezt marka á því, að hann
hafði, áður en norður kom, skrifað stjúpa sín-
um og gefið honum ýmsar gagnlegar uppástung-
ur um sauðasölu til Bretlands.
Undanfarin ár hafði skozkur kaupmaður,
Slimon að nafni, búsettur í Leith, keypt sauði
á fæti til útflutnings frá Norðurlandi og þótti
bændum að því mikið hagræði. Vídalín hélt því
fram, að verðið, sem Slimon greiddi fyrir sauð-
ina væri óhæfilega lágt. Til þess að ráða bót á
þessu yrðu félagsmenn a ðtaka sauðasöluna í
sínar eiein hendur og yrði ekki hjá því komist
að félagið fengi sér fastan umboðsmann erlend-
is, er annaðist jöfnum höndum sölu á afurðum
þess og kaup á aðfluttum vörum.
1 stjórn félagsins var tillögum Vídalíns vel
tekið. En í hópi félagsmanna voru ýmsir þeir,
sem töldu að í mikið stórræði ætti nú að leggja
og löttu framkvæmda. Þó kom svo að lokum að
aðalfundur félagsins féllst á þessar tillögur. —
Fékk Vídalín síðan skriflegt umboð frá félags-
stjórn og fulltrúum til að ráða félaginu um-
umboðsmann. Sigldi hann þá til Englands og var
það á útmánuðum 1884. Réði hann danskan
kaupmann í Newcastle, J. Lauritzen, umboðs-
mann félagsins.
Á sextíu ára afmæli Kaupfélags Þingeyinga,
1942, var gefin út saga félagsins, skráð af Jóni
Gauta Péturssyni, bónda á Gautlöndum, all-
mikið rit og vel vandað, bæði að efni og frá-
FRJÁLS VERZLUN
gangi. Þar segir ýtarlega frá þeim atburðum,
er hér hafa stuttlega verið raktir. Endar sú frá-
sögn á þessa leið:
„Talið var það síðar, að Jón Vídalín hefði
troðið sér inn á stjórnarnefnd K. Þ. til þess-
arar milligöngu. Eftir framkomu hans að
dæma, bæði þá og síðar, munu þetta þó ein-
ungis illgjarnar getsakir. Hitt er víst, að Jón
varð snortinn af hugsjónum þeim og samtaka-
tilraunum, er hann kynntist hér, og mun hon-
um því hafa verið ljúft að reka erindi félags-
ins, enda er það og víst, að hann tók enga
borgun fyrir þann greiða, sem hann gerði fé-
laginu í þessum erindum. Mun hann að vísu
hafa fengið eitthvert íhlaupastarf hjá Laurit-
zen & Co„ í notum þessarar milligöngu, en
hitt var ekki fyrr en nokkru síðar, að hann
hafði aðstöðu til að gerast beinn þátttakandi
í umboðsstarfi kaupfélaganna, og þá í skjóli
annars manns er síðar getur. En til marks
um að félagsmenn í K. Þ. hafi verið þakklátir
J. V. fyrir erindrekstur hans er það, að á að-
alfundi félagsins 1886 var einróma samþykkt,
að félagsstjórn sendi honum vandað gullúr
(kostaði 250 krónur) sem þakklætisvott frá
félaginu fyrir unnið gagn og greiða í þess
þágu. Er þess og skylt að minnast, sem eins
af meiri höppum K. Þ. í uppvextinum, að Jón
Vídalín vai’ð á vegi þess, þegar þörf var nýrra
og djarfra úrræða“.
Þessi lofsamlegu ummæli um Jón Vídalín og
heiðursgjöf félagsins til hans, gætu bent til þess
að félagsmenn hafi verið harðánægðir með val
hans á fyrsta umboðsmanninum. En því er ekki
að heilsa. Lauritzen átti frá öndverðu erfitt með
að rækja skyldur sínar við félagið, bæði að því
er afui’ðasölu snerti og útvegun á erlendum
varningi. Áður en tvö ár voru liðin frá því við-
skipti hófust var hann orðinn gjaldþrota. Skuld-
aði félagið honum þá á annað þúsund sterlings-
pund og var gengið hart eftir skuldalúkningu.
Slimon sauðakaupmaður hafði einnig orðið
gjaldþi’ota. Var ástæðan til þessai’a tveggja
gjaldþrota ein og hin sama: óvænt verðfall á
lifandi peningi. Höfðu íslenzku sauðirnir þannig
lækkað um 40% frá því árið áður. Þótti nú
mörgum óvænlega horfa um framtíð Kaupfé-
lags Þingeyinga.
Eii nú er til að taka þar sem áður var frá
horfið. Vídalín hafði átt brýnt erindi við Zöllner,
kvöldið sem þeir hittust í taflfélaginu. Fyrsti
sauðafarmurinn frá Kaupfélagi Þingeyinga var
nýkominn til Englands. En þegar til átti að taka
hafði Lauritzen ekki kaupendur, nema að nokkr-
um hluta formsins. Má nærri geta, hvernig Vída-
13