Frjáls verslun - 01.05.1944, Blaðsíða 35

ekki valdið alvarlegri verðbólgu af því, að marg-
ar og mismunandi ástæður — skömmtun,
myrkvanir, áhugaleysi o. s. frv. — hafa hamlað
almenningi frá því að eyða öllum tekjum sínum
á styrjaldartímum. En eftir stríðið hverfa
margar af þessum hindrunum, og þá mun verða
mikil hætta á ofsalegri og stjórnlausri verð-
hækkun. Það mun því verða bráðnauðsynlegt
að halda áfrarn um töluverðan tíma eftir stríðs-
lok frekar ströngu eftirliti með gjaldmiðli.
Ég hygg, að framannefnd atriði séu ágrein-
ingslaus. En það þýðir þó engan veginn að eftir
stríð séum við nauðbeygðir til þess að taka upp
til frambúðar hagkerfi róttækrar sameignar-
stefnu, næstum því kommúnistiskt — enda þótt
allmargir haldi það, að því er virðist.
Það er gott að muna það, að annarsvegar er
alger sameignarbúskapur (ríkisrekstur) ekki
til, og hinsvegar heldur ekki algert einkafram-
tak. Öll fjárhagskerfi, sem hafa verið og verða
til, eru samsett af þessum þáttum báðum. Auð-
vitað er reginmunur á 90% ríkisbúskap (eða
,,eftirliti“ eða „skipulagningu" ef vill) og 10%
einkaframtaki, og öfugt. En ef menn með mis-
munandi stjórnmálaskoðanir hefðu jafnan í
huga, að það sem skilur skoðanir þeirra er á
vissan hátt aðeins munur á magni, þá mundi
heimurinn vera þægilegri staður en hann er.
Hvað sem þessu líður, munum við í þessu
landi eftir stríð á einn eða annan hátt taka upp
sambland af þessurn tveimur stefnum í þeim
hlutföllum, sem okkur hentar bezt, eða við
höldum að okkur henti bezt. Mér segir svo hug-
ur um, að meiri hætta verði á því, að gera of
lítið hlutverk einkareksturs heldur en ríkis-
reksturs. Eitt af hinum aðkallandi verkefnum
eftir stríðið verður, að koma aftur á eins fljótt
og unnt er og eins miklu og unnt er, einstak-
lingsfrelsi á þeim sviðum lífsins, sem eftirlit er
ekki óhjákvæmilegt, af ástæðum, sem drepið var
á að framan.
Sumir minna sósíalistisku vina tala um, að
ríkiseftirlit verði látið taka til allra hluta. En
ég hefi veitt því athygli, að þeir eru ekki síður
en aðrir reiðubúnir til þess að dæma hið opin-
bera fyrir slóðaskap, trassahátt og skort á
ímyndunarafli. En það er einmitt þessi sama
gagnrýnda opinbera þjónusta, sem eftir stríðið
á að skipuleggja fyrir okkur og hafa eftirlit með
okkur. Sósíalistar segja: „Við verðurn að lag-
færa og endurbæta umboðsstjórnina. Svo sann-
arlega verðum við að gera það. En það er verk,
sem tekur tíma. og á meðan væri það að biðla
til ógæfunnar að íþyngja umboðsstjórninni um
of. Hinar alkunnu skyssur, sem gerðar voru
eftir síðasta stríð, voru ekki eins mikið að
kenna göllum á skipulagningu og eftirliti, eins
og röngum hugmyndum um það takmark, sem
átti að ná. Hin almenna afstaða manna var að
heimta þægilega tilveru, öryggið fyrst og að
láta náungann vinna verkið. Af þessum rótum
spratt stöðnun í iðnaði og atvinnuleysi í stórum
stíl, sem eitraði þjóðlíf okkar í 20 ár. Af þessum
rótum var sú alþjóðlega verndartollastefna
runnin, sem leiddi til núverandi styrjaldar.
„Við verðum að eiga land, sem hetjum hæfir
að lifa í,” sagði Lloyd George. Ef hann hefði
breytt einu orði og sagt: „land, sem hetjum
hæfir að starfa í,“ þá hefði honum ekki skeik-
að mjög mikið. Það væri hægt að hafa verra
slagorð fyrir næstu eftirstríðstíma.
Landsbankaskýrslan
Landsbanki íslands hefur eins og að undan-
förnu gefið út skýrslu um hag bankans, og er
skýrsla ársins 1943 nýkomin út. Er þetta heil
bók, 94 blaðsíður í stóru broti. Er þarna birtur
geysimikill fróðleikur um afkomu og hag lands-
manna, auk greinargerðar um þau atriði er
beinlínis varða rekstur bankans. í skýrsluni er
rakin í stórum dráttum afkoman á árinu 1943
í landbúnaði, sjávarútvegi, iðnaði, verzlun og
samgöngum. Auk þess er drepið á útflutning,
innflutning, gjaldeyrismál, seðlaveltu, við-
skipti og vöruflutninga o. m. fl.
I inngangi skýrslunnar segir svo:
FRJÁLS VERZLUN
„Viðskiptaþróun áranna 1940 til 1942 var
mörkuð útþenslu, sem fór vaxandi eftir því
sem leið á tímabilið. Orsakirnar voru aðallega
þrjár. í fyrsta lagi setuliðsvinnan og aðrar að-
gerðir setuliðsins, sem höfðu efnahagslega þýð-
ingu. í öðru lagi hækkandi verð á útflutnings-
afurðum, og í þriðja lagi aukning verklegra
fyrirtækja tvö síðari árin. Á árinu sem leið
urðu umskipti að því er þessi þrjú atriði snert-
ir. Áhrifa frá setuliðinu gætti minna en áður,
verð útflutningsafurðanna hækkaði ekki frá
því, sem var árið áður, og byggingarstarfsemi
og önnur nýfesting fjár dróst saman. Afleiðing-
35