Helgarpósturinn - 18.01.1996, Side 20

20
FIMMTUDAGUR18. JANÚAR1996
Ekkert mynstur eöa algild regla virðist gilda um meöferö
eöa dómsúrskurði nauðgunarmála. Konur sem veröa fyrir
nauðgun vita því ekki að hverju þær ganga þegar þær kæra
einn þann hroöalegasta atburð sem manneskja getur lent í.
Eiríkur Bergmann Einarsson ræðir hér við Theódóru
Þórarinsdóttur, starfskonu hjá Stígamótum, um málið.
Siðlausar skepnur
sem nauðga
„Ég veit ekki um neina konu sem hefurfengiö greiddar
miskabætur eftir nauögunardóm," segir Theódóra.
Náuðgunarmál hafa talsvert
verið í fréttum síðustu
daga og vikur. Skemmst er að
minnast nauðgunarkæru á tvo
georgíska sjómenn um borð í
togara sem lá við Hafnarfjarðar-
höfn. Annar þeirra var fundinn
sekur, en hinn sýkn saka.
Nokkru síðar var ungur breskur
sjómaður dæmdur fyrir nauðg-
un um borð í togara í Reykjavík-
urhöfn að undangenginni ís-
lenskri DNA-rannsókn. Norsk
rannsókn leiddi hins vegar í
ljós að útilokað væri að um-
ræddur einstaklingur hefði ver-
ið þar að verki. Fyrir skömmu
var svo leigubílstjóri í Reykja-
vík kærður fyrir nauðgun í bíl
sínum, en sýknaður.
Við fyrstu sýn er ekki að sjá
neina heildstæða mynd af þess-
um málum. Helgarpósturinn
hafði því samband við The-
ódóru Þórarinsdóttur, starfs-
konu hjá Stígamótum, til að fá
gleggri mynd af þessum mál-
um.
Aðeins örfá nauðgunar-
mál enda með dómi
„Það virðist ekki vera neitt
mynstur eða algild regla í þess-
um málum, sem gerir okkur
mjög erfitt fyrir í starfi okkar.
Við getum til dæmis ekki sagt
konum sem til okkar leita neitt
um líkur á hvernig dæmt verði í
þeirra málum. Þessi mál eru í
raun mjög á reiki. Þó getum við
sagt að í langflestum málum er
ekkert dæmt. Það eru aðeins
örfá nauðgunarmál sem fara
gegnum kerfið og enda með
dómi.“
I nauðgunarmálum er eðli
þeirra samkvœmt oft dœmt
eftir líkum. Er það ekki
hœttulegt fyrirkomulag?
„Við verðum að gera okkur
Jjóst, að það er ekkert einstakt.
í mörgum öðrum sakamálum er
dæmt á líkum. Það sem er hins
vegar einstakt er að flestar
nauðganir eru alls ekki dæmd-
ar. Við búum við dómskerfi þar
sem sanna þarf glæpinn. Því er
ekki hægt að breyta, enda væri
það stórhættulegt. Sönnunar-
byrðin er hins vegar mjög mikil.
Framburður konunnar dugir
ekki til sakfellingar og orð gegn
orði er yfirleitt alltaf dæmt ger-
andanum í hag.“
Miklir áverkar nægja
ekki til sakfellingar
Þið hafið rœtt um öfuga
sönnunarbyrði. Er það ein-
hver lausn?
„í rauninni ekki. Auðvitað
þarf áfram að sanna verknað-
inn. Þetta var hugmynd sem við
vörpuðum fram til að skapa
umræðu um þessi mál. Það má
ekki ganga það langt að saklaus
maður verði dæmdur fyrir
nauðgun. Hins vegar væri eðli-
legt, að hinn kærði þyrfti að
svara ákveðnum spurningum
og rökstyðja mál sitt til að sýna
fram á að viðkomandi gæti ekki
hafa framið umræddan glæp. í
dag þurfa ákærðir ekki að gera
neitt nema neita, eða halda því
fram að konan hafi viljað hafa
samfarir. Þetta má ekki vera
svona auðvelt fyrir hinn kærða.
Þetta er það sem við áttum við
með öfugri sönnunarbyrði.
Eins og staðan er í dag komast
þessi mál ekkert áfram og
verða bara að skúffumálum hjá
lögreglunni. Sönnunin er svo
erfið. Þótt miklir áverkar sjáist
á konunni getur sá kærði ein-
faldlega sagt að hún hafi verið
svona áður en leiðir þeirra lágu
saman. Erfitt er að sanna að
svo hafi ekki verið. Áverkar
voru áður teknir gildir sem
sönnun en svo er ekki lengur,
því hægt er að halda því fram
að hugsanlega gæti konan hafa
verið barin daginn áður.“
Út í hött að
hefndarhugur liggi að
baki nauðgunarkæru
Hvernig er þá hœgt að létta
fórnarlambinu að sanna mál
sitt?
„Við höfum í raun engar
skyndilausnir. Fólk þarf að
kynna sér og gera sér grein fyr-
ir varnarviðbrögðum kvenna.
Konur bregðast yfirleitt ekki
við ofbeldi með því að berjast á
móti. Frekar koma til andleg
viðbrögð, svo sem fortölur,
grátur og þess háttar. Þetta
verður að skoða og hætta að
spyrja þær af hverju þær hafi
ekki barist á móti. Þær upplifa
verknaðinn sem ógnun við líf
sitt. Þetta er ekki bara vont kyn-
Theódóra Þórarinsdóttir: „Nauðgarar koma hins vegar úr öllum stéttum
mannlegs samfélags; útlitsiega, innrætislega og efnahagslega. Þetta eru
bæði fjölskyldumenn og einhleypir. Það hefur ekki verið hægt að flokka
þá í neina hÓpa.“ Mynd: iim Smart
líf, eins og margir virðast halda,
heldur er þetta nokkuð sem erf-
itt er að lifa við. Fólk verður að
gera sér ljóst að þetta hefur
ekkert með kynlíf að gera.
Nauðgun er ofbeldisverknaður.
Alltof oft er horft í það að kon-
an gæti verið að ljúga. Það er al-
veg út í hött að kona reyni að
hefna sín á manni með því að
kæra hann fyrir nauðgun. Kon-
ur nota allt aðrar leiðir. Hún
þarf að ganga gegnum of mikið
til þess, til dæmis ítarlega lækn-
isskoðun og að útskýra allt fyrir
Rannsóknarlögreglunni í smá-
atriðum. Það græðir enginn á
því að kæra nauðgun að
ástæðulausu. Ég veit ekki um
neina konu sem hefur fengið
greiddar miskabætur eftir
nauðgunardóm. Það gæti þó
breyst með nýjum lögum um
ríkisábyrgð, sem eiga að taka
gildi 1. júlí næstkomandi."
Þar sem sönnun er algild
forsenda sakfellingar, hvern-
ig er þá hœgt að fjölga sak-
fellingum frá því sem nú er?
„Konu, sem kærir nauðgun,
ber að taka alvarlega. Erlendar
rannsóknir hafa sýnt að aðeins
um 2 prósent af kærum koma
til að tilefnislausu. Þetta er alls
ekki hærra hlutfall en í öðrum
brotamálum. 98 prósent nauðg-
unarkæra eiga þannig við rök
að styðjast og á því þarf að
taka. Þar sem þessi glæpur er
yfirleitt framinn í einrúmi eru
hvorki vitni né önnur sönnun-
argögn sem hægt er að styðjast
við. Frásögn fórnarlambsins,
upplifunina, hin tilfinningalegu
viðbrögð og líðanina eftir at-
burðinn flokka ég sem sönnun
þess að viðkomandi hafi orðið
fyrir áfalli. í vissum tilvikum
ætti þetta að vera næg sönnun
þess að nauðgun hafi átt sér
stað. Orð konunnar eru alltof
oft ekki tekin trúanleg.“
Óþarfi að konan hitti
nauðgarann fyrir dómi
Hvernig er meðferð þess-
ara mála háttað?
„Eftir að Neyðarmóttakan tók
til starfa erum við á Stígamót-
um ekki eins mikið inni í þeim
hluta málanna og áður. Þegar
einstaklingur verður fyrir kyn-
ferðisglæp fer hann upp á
Neyðarmóttöku og fær alla
þjónustu þar. Þar er gerð lækn-
isskoðun, viðkomandi fær fé-
lagsráðgjafa og löglærðan tals-
mann. Þetta er vonandi mikil
bót frá því sem áður var. Fórn-
arlambið þarf svo að mæta til
Rannsóknarlögreglunnar í ítar-
lega skýrslutöku, sem getur
verið mjög erfið. Þar þarf að
rifja allt málið í smáatriðum
upp og svara mjög erfiðum
spurningum. Þetta er alls ekki
eins og í amerískum bíómynd-
um, þar sem brotamaðurinn er
handtekinn og dreginn til yfir-
heyrslu, heldur hefur lögreglan
Fjörugt kynlíf Bandaríkjaforsetanna
bók vikunn
Það getur svo sem vel verið
að George Washington
hafi verið kallaður „Folinn við
Potomac-á“, en hann var hins
vegar ekki hálfdrættingur á við
Thomas Jefferson í þessum
efnum. Samanlagt eru þeir
tveir svo fullkomlega óverðug-
ir þess að bera hnakk Johns F.
Kennedy. Allar uppljóstranir
Wesleys Hagood í væntanlegri
bók hans, Presidental Sex, eru
á þessa leið, þar sem hann fær-
ir í annála kynferðisleg sam-
bönd Bandaríkjaforseta frá
stofnun ríkisins til þessa dags.
Og vitaskuld hlýtur þetta að
teljast bók vikunnar í þetta
skiptið. Leikur þér til dæmis
forvitni á að vita hvaða forseti
kaus skrifborð höfuðstöðva
sinna til kynferðisathafna
(Lyndon B. Johnson) eða
hvaða forseti valdi framar öðr-
um stöðum fataskápa (Warren
G. Harding) til verknaðarins?
Þetta og margt, margt fleira er
að finna í safaríkri bók
Hagoods og staðfestir meðal
annars það sem Bandaríkja-
menn hafa lengi talið sig hafa
fullvissu fyrir: Demókratar eru
mun fjörlegri á skeiðvöllum
kynlífsins en repúblikanar. Lít-
um á nokkur skemmtileg dæmi
úr bókinni:
=1
1 Forseti Meintir bólfélagar Slúöursögur Kynferöislegar afleiöingar
Thomas Jefferson Sally Hemmings, þræll hans; Maria Cosway, harðgift kona; Angelica Schuyler Church, mágkona; Dolley Madison. Blaðamaðurinn James Cal- lender skrifaði: „Með þessari druslu, Sally mín, hefur forseti okkar átt nokkur börn.“ Hugsanlegt er að hann hafi sofið hjá Dolley Madison í skiptum fyrir stuðning við eig- inmann hennar, sjálfan James Madison.
James Buchanan Varaforsetinn William Rufus King Tennessee-þingmaðurinn Aaron Brown kallaði varaforset- Mögulegt er að fyrrverandi unnusta Buchanans hafi fram-
George Washington: Uppnefnd- ur „Folinn við Potomac-á“. ann King aldrei annað en „In- dælu frænkuna" eða „Frú B“. ið sjálfsmorð eftir heiftarlegt rifrildi þeirra.
Franklin D. Roosevelt Lucy Mercer Rutherfurd, einkaritari eiginkonu hans; Marguerite „Missy“ LeHand, einkaritari hans sjálfs; New York Post-útgefandinn Dorot- hy Schiff; Marta Noregsprins- essa. Þegar Alice, frænka Eleanor Roosevelt, frétti af framhjá- haldi forsetans hafði hún á orði: „Ojæja, Franklin átti svo sem rétt á smávegis gamni. Hann var nú einu sinni kvænt- ur Eleanor." Líklegt er talið að Eleanor hafi á eigin spýtur lagt stund á framhjáhald og haldið við blaðakonuna Lorenu Hickok.
Bill Clinton
Bill Clinton: Á að hafa sofið hjá
þremur „Ungfrú Bandaríkin".
Deborah Matis, blaðakona;
Elizabeth Ward, ungfrú Banda-
ríkin 1982; Susie Whiteacre,
fjölmiðlafulltrúi hans; Lencola
Sullivan, ungfrú Árkansas
1980; Gennifer Flowers, sem
hann kallaði „Pookie"; Sally
Perdue, ungfrú Arkansas 1958;
Connie Hamzy, rokkhljóm-
sveitagrúppía; Bobbie Ánne
Williams, vændiskona; Paula
Jones, ríkisstarfsmaður í Ark-
ansas.
Skrúðganga kvenfólks í kosn-
ingunum 1992, sem af vafa-
sömum ástæðum sakaði Clin-
ton um allt frá himni til jarðar.
Anne Williams sagði Clinton
föður sonar síns.
Neyddist til að ræða slúður-
sögur um meint framhjáhald
sitt í fréttaþættinum 60 minut-
es. Lögsókn Paulu Jones vegna
kynferðislegrar áreitni er enn
fyrir dómstólum.
James Buchanan: Hélt
við varaforsetann
William Rufus King.
Connie Hamzy: Rokk-
grúppían sem Clinton
á að hafa barnað.
„Nauðgun er ofbeldis-
verknaður. Alltof oft er
horft í það að konan gæti
verið að ljúga. Það er al-
veg út í hött að kona
reyni að hefna sín á
manni með því að kæra
hann fyrir nauðgun. Kon-
ur nota allt aðrar leiðir.
Þær þurfa að ganga gegn-
um of mikið til þess.“
samband við brotamanninn og
kallar hann til skýrslutöku.
Hann getur í öllu falli fengið
nógan tíma til að kokka upp ein-
hverja sögu og fengið vitorðs-
menn í lið með sér. Það er að
segja: ef hann er ekki farinn út á
sjó eða af landi brott. Þó verður
að segjast að mikil breyting hef-
ur orðið til batnaðar við með-
ferð þessara mála hjá RLR.
Rannsóknarlögreglumennirnir
eru nú betur í stakk búnir til að
takast á við þessi mál en áður.
Hins vegar væri hægt að gera
margar einfaldar og kostnaðar-
litlar breytingar sem myndu
auðvelda alla málsmeðferð fyr-
ir konurnar, því þær eru yfir-
leitt algerlega niðurbrotnar eft-
ir svona atburði. Til að mynda
gætu rannsóknarlögleglumenn-
irnir komið heim til konunnar
og tekið skýrsluna þar. Konan
fengi því að vera í sínu eigin
umhverfi og með sínu fólki ef
hún svo óskaði og gæti tekið
sér þann tíma sem hún þyrfti til
að rifja málið upp. Einnig ætti
það að vera alger regla að hinn
kærði sé ekki viðstaddur þegar
fórnarlambið segir sögu sína
fyrir rétti. Það er alger óþarfi að
leggja þær byrðar á herðar
fórnarlambsins að hitta nauðg-
arann aftur, því konan upplifir
verknaðinn sem mikla niður-
lægingu og skömm fyrir sig.
Það gæti eyðilagt málið. Einnig
mættu vera fleiri lögreglukonur
í kynferðisbrotamálum. í dag
eru aðstæðurnar sem konunum
er boðið upp á ekki nógu góðar,
en þó er auðvelt að laga þær
með aukinni þjónustu og sveigj-
anleika í þessum málum."
Óflokkanlegar og
siðlausar skepnur
sem nauðga
Komið hafa upp mál þar
sem rekkjunautur konu er
allt annar en hún hugði. Er
maðurinn þá ekki sömuleiðis
oft í góðri trú í nauðgunar-
málum?
„Þessi mál eru alger undan-
tekning. Það að hafa samfarir
við einhvern og opna síðan
augun og komast að því að
rekkjunauturinn er einhver allt
annar er mjög sjaldgæft. Þessi
mál eru afskaplega flókin og erf-
itt að taka á þeim. Ef maðurinn
hins vegar er að misnota sér
ástand konunnar, til dæmis
vegna vímuefnaneyslu, þá er
viðkomandi sekur. Annars er
erfitt að ræða um þessi mál. Ef
konan upplifir þetta sem of-
beldi, þá fær hún þannig aðstoð
hjá okkur.“
Femínistar hafa stundum
sagt að allir menn séu mögu-
legir nauðgarar. Eruð þið
sama sinnis?
„Það er ekki hægt að eyrna-
merkja einhverja ákveðna teg-
und karlmanna sem nauðgara.
Sumir karlmenn nauðga, aðrir
ekki, og sem betur fer gera
flestir það ekki. Nauðgarar
koma hins vegar úr öllum stétt-
um mannlegs samfélags; útlits-
lega, innrætislega og efnahags-
lega. Þetta eru bæði fjölskyldu-
menn og einhleypir. Það hefur
ekki verið hægt að flokka þá í
neina hópa. Langflestir karl-
menn eru hins vegar í mínum
huga ekki mögulegir nauðgar-
ar. Það eru ákveðnar óflokkan-
legar og siðlausar skepnur
sem nauðga.“