Helgarpósturinn - 18.01.1996, Síða 23

FIMMTUDAGUR1S. JANÚAR1996
23
Norðurlöndunum, sama rétt
hér á landi og þau hefðu hjá
frœndum vorum?
„Nei, því miður, því ekkert er
kveðið á um slíkt í íslenskum
hjúskaparlögum og við erum
ennþá á eftir í þessum málum
miðað við sum Norðurlönd.
Um leið og frumvarpið verður
samþykkt getur par, búsett
hér á landi, flutt til Danmerkur
og notið sömu réttinda og það
gerði á íslandi. í dag værum
því betur stödd sem nýlenda
Dana.“
Draumaríkið
Er auðveldara að vera
samkynhneigður nú en fyrir
tíu árum?
„Á því er ekki nokkur vafi.
Við höfum gert okkur sýnilegri
á sem flestum sviðum þjóðfé-
lagsins. Þrátt fyrir það eru pót-
intátar eins og Gunnar í Kross-
inum eða Snorri í Betel sífellt
að agnúast út í okkur. Þeir gera
okkur í raun að sérhópi í þjóð-
félaginu, en við vitum öll að við
erum hluti af íslensku þjóðfé-
lagi. Innflytjendur eru líka sér-
hópur á meðan fólk nennir að
velta sér upp úr því hverjir
fluttu síðast inn í landið. Eg
vona að það hilli einhvern tíma
undir samfélag þar sem ekki
skiptir máli hvort þú ert hetero
eða homo.“
Sérðu fyrir þér í nánustu
framtíð að samkynhneigðir
fái rétt til að œttleiða börn?
„Ég er bjartsýn, því í nokkr-
um fylkjum Bandaríkjanna hafa
samkynhneigðir fengið að ætt-
leiða börn. í Kanada vann
lesbíupar forræðisrétt yfir
barni á grundvelli stjórnar-
skrárinnar. Vonandi mun mál-
ið hafa fordæmisgildi þar í
landi. Að lokum má geta þess
að lesbíur geta farið í tækni-
frjóvgun f ákveðnum ömtum í
Danmörku. Það er stutt í að við
fáum þessi réttindi. Það eina
sem skiptir máli er að fólk sé
fært um að ala upp börn. Ég tel
mig hafa vit á þessum málum
þvf ég er bæði fóstra og móðir.
Margir hafa notað barnaréttinn
gegn okkur því okkar sambönd
eru talin endast skemur, en ég
spyr á móti: Hve mörg hjóna-
bönd gagnkynhneigðra enda
með skilnaði í dag? Eg held að
fólk ætti að líta sér nær.“
Hvernig heldurðu að al-
menningur taki þessum nýju
lögum sem senn taka gildi?
„Ég hugsa að þeim verði tek-
ið vel. Nokkrum mánuðum eftir
að lögin tóku gildi f Danmörku
var gerð skoðanakönnun um
afstöðu almennings til samkyn-
hneigðra. í henni kom í ljós að
viðhorf fólks var mun jákvæð-
ara en áður. Þrátt fyrir galla
eru lögin staðfesting frá ríkinu
um að samkynhneigðir hafi
sama tilverurétt og allir aðrir
þjóðfélagsþegnar og ég held að
fólk í Danmörku hafi áttað sig á
því. Það sama mun gerast hér.“
í Biblíunni er aðeins
minnst á hjúskap karls og
konu og að tilgangurinn með
honum sé að geta börn.
Hvergi er hins vegar minnst
á hjúskap aðila af sama
kyni. Veldur það ekki tog-
streitu milli samkynhneigðs
fólks og kirkjunnar og/eða
trúfélaga?
„Biblían var áður fyrr notuð
sem vopn gegn kosningarétti
kvenna, því talið var að konur
ættu að þegja á samkundum. í
dag má nota það gegn okkur að
í lögum Mósebókarinnar er
sagt eitthvað um samræði sem
getnaðarathöfn. Ef fólk ætlar
að nota slíkt gegn okkur þá
finnst mér að það væri heiðar-
legast að stíga skrefið til fulls
— eins og páfinn í Vatíkaninu
— og banna getnaðarvarnir og
fóstureyðingar og samræði,
nema getnaður standi fyrir
dyrum. Reyndar sagði mér
prestur að í allri Biblíunni
stæði ekki eitt orð sem mælir
gegn ástarhneigð og samlífi
samkynhneigðra. Því er þó
ekki að neita að á nokkrum
stöðum í ritningunni er mælt
Séra Þorbjörn Hlynur Árnason
Borg á Mýrum:
Kirkjan vinnur að greinar-
gerð um samkynhneigða
gegn því að karlar hafi sam-
ræði sín á milli og um leið er
varað við saurlífi og vændi.
Samkynhneigð er ekki afmörk-
uð við kynlífsathafnir, heldur
ástarhneigð og möguleika fólks
af sama kyni til að lifa saman.
Snorri í Betel og Gunnar í
Krossinum telja að það þurfi
að lækna fólk og frelsa það frá
sjálfu sér. Samkynhneigð hefur
alltaf verið til í öllum þjóðfélög-
um. Hitler reyndi að útrýma
samkynhneigðum í gasklefum
og .Stalín gekk einnig hart að
þeim. Samkynhneigðir voru of-
sóttir á McCarthy-tímabilinu í
Bandaríkjunum, en það hafði
lítil áhrif, því samkynhneigðir
lifðu af allar þessar ofsóknir. Á
sama hátt munum við lifa
menn eins og Gunnar í Krossin-
um og Snorra í Betel.“
Nú er að störfum nefnd á
vegum kirkjunnar um stöðu
samkynhneigðra gagnvart
kirkjunni. Skiptir álit kirkj-
unnar ykkur einhverju máli?
Er ekki aðalatriðið að fá Al-
þingi til að samþykkja þessi
lög?
„Álit kirkjunnar skiptir okkur
auðvitað máli, því hún er með-
al annars í tengslum við ríkið.
Hún hefur hins vegar verið
frekar kjarklaus og ekki sýnt
okkur nægUegan skilning. Fyrr
eða síðar verður kirkjan að
taka afstöðu. Mér finnst þó já-
kvætt að nefndin skuli vera
tekin til starfa. Ég vona, kirkj-
unnar vegna, að álit nefndar-
innar verði ekki kirkjunni til há-
borinnar skammar.“
Eiga samkynhneigðir
kannski erfitt með að starfa
innan trúfélaga og kirkjunn-
ar vegna neikvœðrar af-
stöðu einstakra manna til
þeirra?
„Sumum tekst það, en það er
erfitt að vera í trúarfélagi þar
sem andstaða er gegn samkyn-
hneigðum. Það getur gert sam-
kynhneigðan einstakling frábit-
inn trúarlífi. Ég held að klerkar
sem tala á móti samkynhneigð-
um skilji ekki hvað mannrétt-
indabrot þýðir. Þeir tala um
okkur á teólógísku plani eins
og við séum fjarlægur hlutur.
Það má þó ekki gleyma því að
við eigum marga dygga stuðn-
ingsmenn innan kirkjunnar,"
sagði hin skelegga Margrét
Pála Ólafsdóttir að lokum.
Innan kirkjunnar er að störf-
um nefnd sem vinnur að
greinargerð um stöðu samkyn-
hneigðra gagnvart kirkjunni
og sögulega þróun í því sam-
bandi. Séra Þorbjörn Hlynur
Arnason á Borg á Mýrum, sem
veitir nefndinni forstöðu, vildi
ekki tjá sig mikið um verk
nefndarinnar. Hann sagði þó
að sambúð samkynhneigðra
væri staðreynd og kirkjan
Séra Hreinn Hjartarson,
sóknarprestur í Fella- og
Hólakirkju, kvaðst ekki geta
gefið samkynhneigð pör sam-
an þótt hann vildi, því hjúskap-
arlögin frá 1993 kæmu í veg
fyrir slíkt. í lögunum er kveðið
á um hjúskap karls og konu en
IBiblíunni er skýrt kveðið á
um afstöðu kristinna manna
til giftinga samkynhneigðra
para,“ sagði Gunnar Þor-
steinsson, forstöðumaður
Krossins. Hann bætti því við
að í bókinni helgu væri kyn-
villa talin synd. Gunnar telur
það ekki vænlega þróun sem
átt hefur sér stað í Noregi, Sví-
þjóð og Danmörku, þar sem
ríkið hefur sett lög sem leyfa
fólki af sama kyni að giftast. „í
raun var ríkiskirkjan í Dan-
mörku og Noregi þvinguð til að
samþykkja þessar afdrifaríku
breytingar. Síðan þá hafa sum-
ir kirkjunnar menn í Noregi léð
máls á því að nú sé kominn
tími til að aðskilja ríki og
gerði ekkert til að sporna við
slíku. „Nokkuð hefur verið
rætt um giftingar samkyn-
hneigðra á norrænum kirkju-
þingum en ekki náðst sameig-
inleg niðurstaða." Að öðru
leyrti var séra Þorbjörn þögull
sem gröfin um hvenær grein-
argerð nefndarinnar myndi
liggja fyrir.
ekki aðila af sama kyni og þar
stendur hnífurinn í kúnni. „Ég
myndi að sjálfsögðu veita slíku
pari blessun mína og óska því
velfarnaðar ef það ætlaði að
búa saman, en meira gæti ég
ekki gert.“
kirkju. í Danmörku sendu fleiri
hundruð prestar þinginu mót-
mæli vegna lagasetningarinn-
ar. Þessi sömu lög voru svo
felld í færeyska þinginu. Það
eru því ekki allir á eitt sáttir
um þetta mál. ísland, Færeyjar
og Finnland eru ennþá án
slíkra lagasetninga. Ég veit að
umræðan er komin nokkuð á
veg hér á landi og fólk hjá
dómsmálaráðuneytinu er að
vinna að frumvarpi sem leyfir
giftingar samkynhneigðra. Við
höfum ekki enn fengið að sjá
tillöguna og vonandi verður
ekki fjallað um málið á þessu
þingi. Ef slík lög verða sam-
þykkt þá gæti aðskilnaður ríkis
og kirkju orðið stáðreynd.“
Séra Hreinn Hjartarson
Fella- og Hólakirkju:
Engar reglur til um
hjúskap samkynhneigðra
Gunnar Þorsteinsson
forstööumaöur Krossins:
Afstaða okkar er skýr
Dómsmálaráöuneytið:
Óljós svör
„Samkynhneigð hefur alltaf veríð
til í öllum þjóðfélögum. Hítler
reyndi að útrýma samkynhneigð-
um í gasklefum og Stalín gekk
einnig hart að þeim. Samkyn-
hneigðir voru ofsóttir á McCarthy-
tímabilinu í Bandaríkjunum, en
það hafði lítil áhrif, því samkyn-
hneigðir lifðu af allar þessar of-
sóknir. Á sama hátt munum við
lifa menn eins og Gunnar í Kross-
inum og Snorra í Betel,“ segir
Margrét Pála. Mynd: Jim Smart
Idóms- og kirkjumálaráðu-
neytinu fengust þær upplýs-
ingar að unnið væri að frum-
varpi sem myndi veita homm-
um og lesbíum svipaða réttar-
stöðu og gagnkynhneigðum.
Blaðamaður ræddi við nokkra
embættismenn, en enginn
þeirra var tilbúinn að veita
nánari upplýsingar um frum-
varpið og hversu langt það
væri á veg komið. Samkvæmt
ónefndum starfsmanni í ráðu-
neytinu hefur Björg Thoraren-
sen einkum unnið að þessu
máli. Ekki reyndist unnt að ná
tali af henni þar sem hún er er-
lendis.
Hentar jólaskemmtun prúð-
búinna barna af góðu folki
Hans og Gréta
- ópera fyrir börn
Höfundur: Engelbert
Humperdinck
Meðhöfundur sögu og texta:
Adelheid Wette
Þýðing: Þorsteinn Gylfason
Hljómsveitarstjóri: Garðar
Cortes
Leikstjóri: Halldór E. Laxness
Leikmynd og búningar: Hulda
Kristín Magnúsdóttir
Danshöfundur: David Greenall
Frumsýnt í íslensku óperunni 13.
janúar
Hugmyndin að þessu verki
mun vera frá systur Hum-
perdincks, Adelheid Wette.
Hún setti saman þessa gerð
sögunnar og fékk bróður sinn
til að semja lög við, til þess að
skemmta börnum fjölskyldunn-
ar í jólaboðum. Þess vegna er
farið frjálslega með efnið, allt
tekið burtu sem ekki hentar
jólaskemmtun prúðbúinna
barna af góðu fólki og sínu af
hverju bætt við í þeim tilgangi
að auka á gleðina. Foreldrarnir
eru ekki hafðir vondir heldur
bestu skinn og álíka barnalegir
og væntanlegir áhorfendur,
nornin er líka tiltölulega hættu-
laus, en þeim mun hlægilegri
auii og dettur á rassinn þegar
hún ætlar að fara að fljúga á
kústi Óla lokbrár. Þeim bless-
aða barnavini er bætt inn í per-
sónusafnið til að syngja blíðleg-
ar vísur og svæfa börnin með
fallegu silfurdufti. Allt er þetta
harla fallega hugsað og eðlilega
sprottið af þörf góðrar konu til
að gleðja lítil börn og halda fjöl-
skyldunni saman. Þessum
hugsunarhætti náðu stjórnend-
ur og flytjendur að koma til
skila alla leið inn í sal Gamla
bíós og inn í öll Iitlu hjörtun
sem þar slógu eftirvæntingar-
full, laugardagseftirmiðdaginn
var. Sínu af hverju var þó ofgert
og öðru vangert.
Tvennt var best: Spilverk
hljómsveitarinnar og leikmynd-
in. Hvort tveggja var sannfær-
andi, eins og það ætti einmitt
að vera svona, en ekki einhvern
veginn öðruvísi. Það er líkt og
sprottið beint út úr tónskáld-
skap höfundarins. Sjaldgæf í
vorum nútíma leikmynd sem
þannig verkar. Fljótt á litið virð-
ist þetta einföld stæling á teikn-
ingu úr klassískri ævintýrabók,
teikningu sem aftur er stæling á
barnateikningu. Margur myndi
ennfremur segja að það væri
ágætt og yfrið nóg. Það er samt
ekki mergurinn málsins, heldur
hitt, að allt — litirnir, hugmynd-
in, handbragðið og vegurinn
milli raunveruleika og ævintýr-
is — ber í sér sömu mýkt, sömu
hóflegu stílfærsluna, sama
elskulega hugblæinn og músík
Humperdincks sjálfs. Um
hljómsveitarstjórnina og hand-
tök hljóðfæraleikaranna gildir
hið sama. Hvort tveggja eins og
það hafi aldrei verið búið til né
knúið áfram heldur sjálfsprott-
ið upp af nótnaskriftinni og bor-
ið til flugs „á vængjum söngs-
ins“.
Hlutur söngvaranna er einnig
ágætur, en ég vildi mega óska
þess af þeim öllum, að ég sæi
minna gegnum þá, að þeir
hefðu minna fyrir að stjórna
söng sínum en gæfu honum
þess í stað færi á að stjórna sér.
Þetta á einnig við um leik
þeirra, látbragð allt, dansa og
trúðsskapinn ekki síst. Gamla
tuggan sem allir söngvarar gjör-
þekkja og eru sjálfsagt löngu
komnir með kligju af að heyra
endurtekna: Hlusta betur, þá
syngur það sig sjálft. — Hægar
ort en gjört. Hljómsveitinni
tekst það þó. Og ég sá ekki bet-
ur en að þegar tónlistin náði
best þessu frjálsa, fyrirhafnar-
lausa svifi þá létu börnin sig
svífa með og þyrftu ekki allt
þetta grín. Það tókst best í
stuttum millispilum hljómsveit-
arinnar og — án efa til skap-
raunar fyrir þroskaðri og þraut-
þjálfaðri söngvara — í flutningi
Emilíu litlu Torrini í smárri
aukarullu Óla lokbrár. Það er
að einhverju leyti vegna þess
að það hlutverk er í eðli sínu
mýkst og hvað hreinræktuðust
músík (laus við þörf á leikræn-
um tilþrifum), en kannski líka
vegna þess að söngkonan unga
er ekki búin að koma sér upp
þeim raddstyrk, myndugleik og
höfðingjadirfð sem þarf til að
yfirkeyra hlutverkið (?). Sann-
arlega til umhugsunar ef svo
væri. En kannski hefur hún
bara meðfætt, af Guði gefið,
mjög fínt listnæmi — einskonar
„perfect pitch“ á sviði tilfinn-
inganna.
Óperusöngvarar þurfa oft að
þola skens fyrir „slakan le k“.
En vilji þeir þar úr bæta vcrða
þeir að varast að taka, hvort
heldur er dramatíska leikara
eða grínista farsans til fyrir-
myndar — þá sem leika það
sem kallað er „eðlilega". Ópera
er í sjálfu sér ekki eðlileg. Hún
er tilbúið form. Hún er bundið
mál. Menn hlæja ekki eðlilega í
óperu. Þeir hlæja í tóntegund-
unni og innan marka skalans.
Þeir þurfa einnig að hegða sér,
hreyfa sig, gretta sig og gera
sínar skrípakúnstir innan
marka þess sama skala og í
réttri tóntegund. Og — því má
síst gleyma — með þeirri hóf-
stillingu sem hið bundna form
tónlistarinnar krefst. Allt þarf
að vera sett í þetta bundna mál.
Annað verður — merkilegt
nokk — óeðlilegt. Þá kemur
upp sú sorglega staða sem við
lá að yrði í Gamla bíói, að ein-
hver áhorfandinn segði: „Mér
fannst voða vel leikið og leikrit-
ið skemmtilegt, bara alltof mik-
ill söngur til að trufla.“ Ég segi
„við lá“, því ég held hún hafi
ekki komið upp.
Það er auðvitað metnaðar-
mál óperufólksins að börnin
segi frá því, andstutt og
uppnumin, þegar þau koma
heim: „Ég fór í Óperuna!“ og
meini þá eitthvað sem er engu
öðru líkt — ekki venjulegum
gamanleik eða annars konar
leiksýningu heldur.
Nota bene: það er feill að
birta barnamyndir af flytjend-
um í leikskrá, ekki nógu tignar-
Iegt fyrir börnin; áhorfendurna.
Þau gæti grunað að ekki sé ver-
ið að tala við þau í fullri alvöru
og ekki af þeim virðuleik sem
þau þrá engu síður en elskuleg-
heit og gamansemi. Erik gamli
Bidsted hneigði sig lengi og
tígulega fyrir börnunum í lok
frumsýningar á Kardimommu-
bænum. Það kunnu þau að
meta. Þá fyrst skynjuðu þau að
þetta var alvöru leikhús. Full-
orðinslegt!
Og eitt enn, barnanna vegna:
Hljómsveitin þarf að sjást. Það
er partur af ævintýrinu: „Ég fór
í Óperuna!" Og það að sjá spil-
arana handleika þessa dásam-
legustu smíðisgripi mannsins
— hljóðfærin — og galdra úr
þeim sköpunarverkið er bæði
dýrð og ómetanlegur þáttur í
menningaruppeldi.
Grun hef ég einnig um að
þýðingin sé ljómandi og enda
þótt hlustandinn greini varla
orðaskil gegnum flutning
söngvaranna þá hefur góður
texti sín áhrif á flytjendur, áhrif
á hugarblæ þeirra og hegðun,
sem skila sér frá þeim til hlust-
endanna, eins þótt orðin týnist
í forte-prestissímóinu. Athugist
vandlega.
Sýningin var skemmtileg, tón-
listin falleg og lófatak hinna
ungu áhorfenda svikalaust —
og langvarandi, nokkuð sem er
sjaldgæft hjá börnum.