Lesbók Morgunblaðsins - 29.09.1940, Blaðsíða 2

306
LESBÓK MORQUNBLAÐ8IN8
LJ.
sem Sivle hafði á Hovden, eðli
hans og mótun. En við hvort eitt
ungt skáld mætti segja sem algilt
heilræði:
— Veldu þjer ekki annað yrkis-
efni en það, sem þú þekkir til
hlítar — eða hefir að minsta kosti
haft á þig djúp og innileg áhrif,
áhrif, sem þú hefir gert þjer fulla
grein fyrir, hvers eðlis eru.
3.
En eru þá til skáldritahöfund-
ar, sem velja sjer önnur viðfangs-
efni en þau, sem þeir þekkja vel,
hafa haft á þá djúptæk áhrif og
þeim hefir tekist að kryfja til
mergjar eftir eðli sínu og getu?
Já, er ekki von þið spyrjið! Jú,
slíkir höfundar eru sannarlega til.
Á hverjum tíma er uppi fjöldi
manna, sem þykist hafa fundið
hina sönnu trú. Það getur verið
pólitísk trú, bókmentaleg trú,
guðstrú eða einhver önnur trú.
Trú er það að minsta kosti, þvi
boðendurnir skrifa og tala þann-
ig, að það er eins og ekkert annað
sje til í veröldinni en einmitt
þetta, sem þeir halda fram í það
eða það skiptið — í það eða það
skiptið, segi jeg, því stundum á
sjer þó stað, að þessir menn sjeu
svo manneskjulegir, að fyrir þá
komi að skipta um trú. Og allir
verða vansælir, nema þeir taki
hina boðuðu trú, skilyrðis- og af-
dráttarlaust. Menn eiga að skrifa
um hana, tala um hana, gerast
algerðir þrælar hennar, hata og
ófrægja og helst ofsækja alla, sem
ekki eru sömu trúar — og dæma
þá í eitthvert helvíti. Ofsatrúar-
mönnum kemur ekkert við, hvorí
trúin, sem þeir boða, er 1 nokkru
samræmi við eðli þess manns og
uppeldi, sem hún er boðuð, —
hann skal taka hana — og vera
bölvaður og útskúfaður ella. Þeim
kemur ekkert við, þó að. þeir með
boðun trúar sinnar misþyrmi til-
finningum manna og freisti að
leggja í rústir verðmæti, sem hafa
verið lífsteinn kynslóðanna. Þeim
kemur ekkert við, þó að þeir geri
mennina að jánkandi þrælum í
stað sjálfstæðra vera, sem berj-„
ist sinni eigin baráttu fyrir sköp-
un síns persónuleika. Því hinir
blindu ofsatrúarmenn eru sjálfir
allflestir guðs volaðar vanmeta-
skepnur, sem ekki hefir tekist að
finna sjer fótfestu í tilverunni sem
frjálsir leitendur og skoðendur, og
hafa svo gripið í blindni einhverja
þá trúarlega, bókmentalega eða
pólitíska trúarjátningu, sem hefir
legið beinast fyrir þeirra bæjar-
dyrum — eða einhver nægilega
ófyrirleitinn andlegur nauðgunar-
seggur hefir upp á þá troðið:
Hann hefir bundið þá í sitt hunds-
band og sagt: Hvuti, greyið,
geltu! Og svo hafa þeir gelt. Þeir
segjast svo hafa höndlað allan
sannleikann. Þeir eru frjálsir og
fullsælir menn, að því, er þeir
sjálfir telja, þó að ófrelsi þeirra
sje slíkt, að herra þeirra þarf
ekki annað en benda þeim til þess
a?f þeir gelti og glefsi í hvað og
hvern, sem er, þarf ekki annað
en segja þeim að svíkja alt og
svívirða, sem þeir eiga að þakka
það litla, sem þeir eru að manni,
svíkja þær hugsjónir, sem hafa
leitt manninn frá villimensku tii
menningar, svíkja þjóð sína og
iand sitt, svíkja hinn upprunalega
sannleiksneista, sem kann að hafa
leynst með þeim sjálfum.
Margir láta tælast og falla í
freistnina að meira eða minna
leyti, lengri eða skemri tíma, rit-
höfundar þar ekki undanskildir.
Þeir hafa ekki, sumir hverjir, and-
legt sjálfstæði, ekki sjálfstraust,
skarpskygni og viðnámsþrótt — í
einu orði sagt: ekki andlegan
þroska til að standa á móti hinni
ófyrirleitnu áleitni og óttast jafn-
vel talaðan og ritaðan róg og of
sóknir ofstækismannanna. Þeim er
sagt; Þú getur því aðeins skrifað
góða bók, að þú skrifir’ um þetta
eða hitt, berjist fyrir þessu, ráð-
ist á þetta eða þennan. Þeim er
líka sagt: Þetta eru þau einu yrk-
isefni, sem nú tíðkast í útlöndum,
þetta eru þau einu vinnubrögð,
sem samboðin eru nútíðar íslend
ingi. Og svo nagar hinn ungi höf-
undur blýantinn eða veltir fyrir
sjer sjálfblekungnum, párar
nokkrar línur á blað, rífur það
sundur, párar á annað og það
þriðja, fer loks að pína sig til að
krota eitthvað í samhengi í sam-
ræmi við forskriftina. Hann reyn-
ir að æsa sig upp gegn þessum
eða hinum, sem hann þekkir ekki
það allra minsta og finst í raun
inni ekkert hafa gert sjer, reynir
að láta sjer vera illa við þessa
eða hina manntegund, sem hanu
veit ef til vill ekki af eigin raun,
að til sje á jörðunni — hvort-
tveggja þetta eftir reseptinu.
Iíann reynir að lesa eitthvað eftir
þennan eða hinn af hinum erlendu
og af hans lærifeðrum helguðu
meisturum. Ef til vill er þessi
meistari dægurfluga, ef til vill er
hann sannur meistari í bókmenta
heiminum, en hann getur verið
jafn hættulegur ungum íslenskum
liöfuiidi til eftirlíkingar, hvort
heldur sem er, því máske er ekki
einu sinni því tiL að dreifa, að
til sje á íslandi neio hliðstæða við
það umhverfi, sem hinn erlendi
meistari er vaxinn upp úr og mót-
aður af — og svo eru eftirlíking-
ar altaf ljelegar og leiðinlegar.
Þá er líka hægt að stæla íslensk-
an dýrling stefnunnar, feta í hans
fótspor eftir bestu getu, skæla
sig eins og hann, setja fram hök-
una, herma eftir afkáraleik í rödd
eða látbragði. Gerir minst, þó að
ekki sje vottur af persónuleik, af
sjálfstæði í því, sem hinn ungi
íslenski höfundur er að -hnoðast
við. Hann verður að reyna að
gera sig verðugan hjá spámönn-
unum. Maðurinn er kannske ljóé-
skáld, sveitamaður í húð og hár,
dreyminn unnandi auðnanna, með
hugann fullan af ljúfsárum minn-
ingum úr lágum bæ með gras-
gróinni þekju, — með seim gam-
alla alþýðlegra laga og ljóða í
eyrum — og lindahljóm og lækja.
Hann verður samt sem áður að
yrkja baráttusöngva og eymdar-
útmálun fólksins í bæjunum, fólks,
sem hann hvorki skilur nje þekk-
ir, jafnvel skrifa sögu fulla ai
sóðaskap og upplQginni lífsbeiskju
um fólkið í sveitinni og frelsun
þess í borginni yfir r rjetttrú
aðra raðir. Rjett einstaka sinnum
leyfir hann sjer að syngja minn-
ingaþrunginn óð um það, sem
hann ann og saknar, og þó að
tónar hans sjeu þá hreinir og tær-
ir og hreyfi viðkvæman streng í
brjósti hvers þess, sem kann að
meta hreinan tón, þá unir skáld-
ið því best, að sem minst sje um