Lesbók Morgunblaðsins - 29.09.1940, Blaðsíða 3

LESBÓK M0RGUNBLAÐSIN8
307
þennan kveðskap hans rætt eða á
hann drepið. Það væri honum lítt
bærileg skömm, ef einhver fyndi
upp á að segja: Sjáið góðskáld
minninga og drauma .... Kannske
er maðurinn líka skáldsagnahöf-
undur, uppalinn í sveit. Hann hef-
ir ef til vill aðeins verið áhorf-
andi lífsins í borginni — og það
um stutt skeið. Hann botnar ekki
vitund í því, hefir ekki tileinkað
sjer það og þess margbreytilegu
manneskjur. Hann hrennur af
löngun til að skrifa um sitt rjetta
umhverfi, skrifa um það resept-
laust og eins og honum finst það
vera og hann geti skrifað um það.
En þetta dugir ekki. Hann fylgir
reseptinu. En svo gefst honum
tækifæri til þess að læða inn í
söguna sína gamalli sveitakonu,
sem ekki kemst yfir götu vegna
bíla, en bíður og starir, og höf-
undurinn leyfir sjer að láta hana
hugsa. Það getur varla reiknast
honum til syndar, úr því að hann
rakst nú þarna á hana eins og af
tilviljun! Og alt í einu bregður
hann upp, aldrei þessu vant, bráð-
lifandi manneskju. En burt með
hana! Einhverntíma verður hún
að komast yfir götuna, og þar með
er hún horfin úr sögunni. Það væri
of áberandi, að hengslast lengur
með hana. Maður þarf að bregða
sjer til stúlku, sem er að hugsa
um fóstureyðingu. Það gerir ekk-
ert til, þó að maður þekki ekkert
til sálarstríðs svona stúlku. Fóst-
ureyðing er með á reseptinu, ekki
mörg grömm fóstureyðing, en þó —
En kannske er líka sagnaskáld-
ið maður, sem er uppalinn við sjó
og meira og minna á sjó. En
hann má ekki skrifa um þetta,
nema hann hafi verið á togara eða
nýjustu tegund vjelbáta og taki
sjer fyrir hendur að lýsa sjó-
mönnum, sem eru að líða niður
af þreytu og koma svo heim til
konu. sem annað hvort er því
nær horfallin eða hefir hjá sjer
rúmimi fnllan útgerðarmann eða
son hans, þessar blóðsugur, sem
ekki eiga sjer nokkrar mannlegar
tilfinningar og gera aldrei nema
ilt eitt! En höfundurinn sá arna
hefir kannske einhverntíma verið
á skakskútu einn fagran sumar-
morgun og sjeð glaða og ákafa
menn draga gulan og fallegan
þorsk, menn, sem eru örir af
vinnugleði — hugsið ykkur annað
eins orð — menn, sem lofa kann-
ske gamlan og dómefldan drott-
inn í hjarta sínu fyrir góða veðr-
ið og björgina — og skjóta gam-
anyrðum stafnanna á milli á skip-
inu .... En um þetta má hann
ekki skrifa. Um þetta er bannað
að skrifa!
En skáld, sem volast í viðjum
slíks banns um götur borgarinn-
ar og híma svo yfir pappír, nag-
andi blýant eða veltandi fyrir sjer
sjálfblekung, bíðandi eftir því að
annara andi komi yfir þau, en líta
ekki við sínum eigin og því, sem
þeim hentar að viðfangsefni, þau
mætti gjarnan fara með eins og
gamla konan, sem ekki komst yfir
götuna vegna bílanna, vildi fara
með barnabörnin sín. Hún vildi
taka þau á knje sjer og hýða úr
þeim ónáttúruna. Ljóðskáldið
mætti síðan leiða upp á fjall og
sýna því sólina, til þess það myndi
að hún væri til, eins og tíkinni
hans Magnúsar sálarháska. Skáld-
sagnahöfundinn úr sveitinni mætti
gjarnan setja á glófextan hest,
sem steðjaði með hann til átthag-
anna og tæki svo hressilegan hlað-
sprett, að hið afmegna skáld velt-
ist af baki, mintist við móður sína
jörð og fyndi gróðrarangan mold
ar í vitum sjer. Og skútuskáldið
væri ekki úr vegi að senda út á
sjó, láta það draga þorsk eða lúðu
á línu, láta það vinna, uns það
ylti út af í fersku slori á hálum
hallandi þiljum.
4.
Ávalt hafa komið þau tímabil í
bókmentum, listum og heimspeki,
að bölsýni, lífsgleði og jafnvel
mannfyrirlitning hafa meira og
minna gripið um sig. Eftir heims-
stvrjöldina 1914—1918 hefir þetta
gert allmikið vart við sig í hin-
um mentaða heimi, en ekki þó svo,
að á vettvangi bókmentanna hafi
ekki annað verið talin góð og gild
vara heldur en það, sem meira og
minna hefir verið mengað þessum
kvillum.
Hjer á fslandi hefir þess gætt,
nokkuð upp á síðkastið, að heyra
þætti til góðra siða í bókmentum,
að þar yrði sem mest vart bðlsýni
og mannfyrirlitningar, alt annað
væri lífslygi, án lífsgildis og fjar-
lægt allri list. Framsetningin á
helst að vera blandin hundsku —
eða minsta kosti kaldranalegu
kæruleysi, — já, alls þessa: böl-
sýni, mannfyrirlitningar, hundsku
og kæruleysis er af allmiklum
þorra manna krafist af íslenskum
skáldum, ef þau eiga að geta tal-
ist geðfeld, án tillits til þess, hvort
þessu eða hinu skáldinu er þannig
farið, að það hafi nokkur minstu
skilyrði til að uppfylla þessar göf-
ugu kröfur, samkvæmt eðli sínu
og mótun. Aðaleigindi lífsins, sam-
kvæmt lýsingum þeirra skálda,
sem uppfylla kröfurnar, eru sóða-
skapur og skortur, harðneskja og
heimska, sorg og þjáning. Og
mennirnir eru annað hvort nauðg-
unarseggir, ræningjar, svikarar,
lygarar, samviskulausir og skoð-
analausir loddarar, ofbeldismenn,
mútuþegar, hartnær bamamorð-
ingjar — og jafnvel hálfgerðir
vitfirringar — eða þá guðsvolaðir
aumingjar og sinnulevsingjar, sem
láta fara með sig eins og þeir
væru skvnlausar skepnur. En spá-
mönnum þessarar skáldskapar-
stefnu leyfist að lýsa fagarlega
og af fullri samúð og nærtækum
skilningi, kúm, tíkum, sauðfje,
graðfolum, hryssum, æðarfugli,
hvítfugli, — já, líklega flestum
þeim dýrategundum, vængjuðum
og vænglausum, sem þeir þekkja.
Ennfremur þvkir syndlaust, þó að
þeir lýsi, og það af næmri til-
finningu fyrir fegurð og hrein-
leika, gróðri jarðar, jöklum og
himni. Þó skal ekki bera of mikið
á slíku. Upp á festingu, fegurðar-
innar skal öðrn hvora sletta forar
lúkum mannskemda og saurindum
getsaka, og þar með ýta höfund-
arnir við sínum ástkæru aðdáend-
um og segja:
— Verið þið aldeilis róleg! Þið
skuluð ekki halda, að jeg hafi ver-
ið búinn að gleyma ykkur. Og
sjá, jeg á gnægð óþverra í fórum
mínum, þó að jeg hafi nú um
stund levft mjer að sýna ykkur
fagra liti og láta gróðurangan
leggja að vitum ykkar.
f fám orðum sagt er lífið hel-
víti — frá bæjardyrum þessara
(Framh. á bls. 311).