Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1954, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
163
milli eilífðarinnar og þeirrar mold-
ar, sem vér stöndum á.“ .... „Vér
getum fundið svip þess fagra og
háa í því, sem smátt er, ef vér höf-
um einu sinni skynjað sál náttúr-
unnar“ (Stjörnudýrð, 1896). í
Gullskýji (1897) reynir hann svo
að lýsa, í hverju skynjan þessi er
fólgin. Hún er fólgin í einingartil-
finningu mannsins við náttúruna.
„Hann fann eðli náttúrunnar
streyma í gegnum taugar sínar og
æðar, þetta tvíbrotna, hverfula
eðli, sem þráir að lifa og þarf að
deyja.“-----„Að vera til, það er
að skilja, skynja eitthvað til fulls.
Því víðara svæði sem hin full-
komna skynjun nær yfir, því öfl-
ugra og víðtækara er líf hinnar
skynjandi veru. Þetta fann hann
svo glöggt. Hann sameinaðist hinni
ytri náttúru, varð svo að segja að
náttúrunni sjálfri — eða miklum
hluta hennar, fannst honum.“
í Alhygð (1926) gerir Einar
tröllaukið átak til þess að skýra
heimsskoðun sína, og tekur hann
þar upp þráðinn aftur eftir 30 ár.
„—-------að vera til er að vera
skynjaður af guði. Hin óttablandna
og geigvænlega kennd óskiljanlegs
heims hverfur fyrir hverjum þeim,
sem gerir sér ljóst, að allar hugs-
anir og lífshræringar þess afls og
anda, sem býr í stjarnageimnum,
beita sér inn á við. Að vera ekki
til — er að búa ekki í meðvitund
guðs.“ „------einingin við heims-
veruna bendir huganum inn í sig
sjálfan í samræmi við bygging og
eðli þess lífs, sem vér köllum
himneskt"........„að vera gagn-
tekinn af meðvitund sinnar eigin
tilveru útilykur allan samanburð
við hið ytra. Persónan lifir í innsta
eðli sínu eins og skapari hennar
sjálfur. Kennd tilvistar og ódauð-
leika byrgist inni í kjarna hverrar
lífsmyndar. Vér getum af þessu
ályktað, að guðdómsveran finnur
heldur ekki til neinnar stærðar né
umfangs.“ Smbr. „Að lifa sér, að
vera alls sá eini — er ódauðlegi
viljinn, mikli, hreini“ (Fjallaloft).
Síðan ræðir Einar um banaóttan
og dauðann. „Kristur kom til þess
að sigra dauðann — og menn gæti
þá vel að því, að sonur guðs átti
þar við hinn líkamlega dauða, því
um andlegan dauða eða afnám
hinnar eilífu mannssálar var ekki
að ræða.“ Eins og þeir vita, sem
þekktu Einar, var það trúa hans,
að manninum takist að sigra hinn
líkamlega dauða og lifa eilíflcga
líkamlega. Þessa merkingu ber að
leggja í ljóð hans, þar sem hann
víkur að dauðanum og eilífu lífi.
Dæmi: „Af djúpinu stígur dýrlegra
Frón, — þar dauðinn er numinn úr
lögum.“ „Dauðalaus veröld, með
dagandi bál“ (Hvammar). „Þá er
jarðar þroska náð — þegar tímans
spor er máð. — Fyrr en lífið dauð-
ann deyðir — dvína skal ei sólar
brá“ (Til Sóleyjar). „Orðið eilífð er
fundið meðal þeirra, sem hafa von-
ir og grun um tímalausa veröld.
Fyrir þann, sem veit sig ódauð-
legan, eru aldir aldanna horfnar
inn í eitt óendanlegt augnablik.“
Mannleg sál er sameining
reynsluvits og eðlishyggju. En því
miður líður eðlisvit manndýrsins
undir lok að sama skapi sem
reynslufræðin nemast. „Almennur
vel lesinn og hygginn Norður-
landabúi er að ýmsu leyti ógreind-
ari en mállaus rakkinn, sem fylg-
ir honum. Hundurinn er ratvísari
og skynjar fjær.“ Á Vesturlönd-
um hafa menn ræktað námvitið, í
Austurlöndum eðlisvitið. Hvorugt
út af fyrir sig er einhlítt. Einar
hyggur að hægt sé að sameina
þessar andstæður: „.... vití bor-
inn maður getur sameinað reynslu-
þekking sína við hina hærri sjón,
sem skaparinn hefur innrætt oss. .“
Þetta hlutverk eru íslendingar
borriir til að leysa af hendi. Frá
íslendingum er að vænta nýrrar
heimspekistefnu, sem ræður örlög-
um mannkynsins. „Því skyldi smá-
þjóðin á íslandi, sem enn heldur
á lykli að dýpstu heimsvísindum
fornaldanna, ekki einnig og enn
fremur láta skína Ijós vors athug-
ula og diúpskynjandi fámennis út
og hátt yfir hinar einhliða, en gagn-
ólíku stefnur Asíu og Evrópu?“
Smbr.: „Því skal ætt, sem yzt
v»r knúð, — ætlun stærst ei lögð
til handa?“ (Til Sólevjar). Án
sameiningar reynsluvits og eðlis-
hvggju fær maðurinn hvorki
skynjað né skilið rétt eðli alheims-
ins né stöðu sína í honum.
íslendingar eru kjörnir til að
bera fram til sigurs þessa nýju
lífsskoðun. Þeir hafa aldrei látið
eðlisvit sitt visna fyrir reynslu-
þekkingu. Um það vitna þjóðsögur
vorar, hin svo kallaða hjátrú og
áhugi vor á „dulrænum” fyrir-
bærum. Auk þess mælum vér á
fegurstu og máttugustu tungu ver-
aldar. Einar hafði töfratrú á mætti
orðsins. Ég minnist þess, að í sam-
tölum lét hann oft í ljós þá skoð-
un, að íslenzkan og hebreskan
væru hin fullkomnustu mál til
bæna og skáldskapar, enda víkur
hann að þessari skoðun í Alhygð.
Þar segir hann svo um hebresk-
una: „Opinberun, spádómur, áköll
til alvaldsins og umfram allt bæn-
ir, hljóðbærar til alíöður stjörnu-
ríkjanna, mælast á engu máli sann-
ar og með langskeytara hæfi en
á þessari forntungu hins útvalda
lýðs.“
í ritgerðinni: Gáta geimsins
(1928), kveður Einar fastar að efni
þessu og reynir að gera því betri
skil. Þar hugsar hann „hnattrænt“
og er ekki lítilþægur fyrir hönd
vor jarðarbúa. Ein meginvilla
mannkynsins liggur í því, að jafn-
vel mestu spekingar „vilja ekki
vita af því, að heimahvel vort
kunni að eiga jaf'ningjastöðu með
öðrum meðalstjörnum himna-