Lesbók Morgunblaðsins - 15.04.1962, Qupperneq 8

Dauði Finns Vigfússonar
Hrakningasaga
f A prestskaparárum séra Hallgríms
Tónssonar á Hólmum í Reyðarfirði var
um nokkurra ára bil vinnumaður hjá
honum að nafni Finnur Vigfússon. Var
hann einn af mörgum systkinum. Höfðu
foreldrar hans (Vigfús og Þórdís) um
eitt skeið búið að Baulhúsum í Reyð-
arfirði (eftir sögn Ólafar Baldvinsdótt-
ur, saumakonu á Eskifirði). En Baul-
hús voru í eyði, þegar séra Hallgrímur
var á Hólmum. Gætti Finnur þar sauða
fyrir prest á vetrum, ásamt Bjama
Eiríkssyni, bróður Eygerðar, fyrri konu
Sigurðar Oddssonar bónda að Kolla-
leiru í Reyðarfirði, föður Sigríðar Sig-
urðardóttur, sem nú er húsfreyja að
bænum Eskifirði.
Um 1880 flutti Finnur frá Hólmum
út á Eskifjörð. Keyptu þá þeir bræð-
ur, Finnur Vigfússon og Guðni íbúðar-
hús, sem búið var að réisa undir þak
og stóð inn á svokölluðu Bleiksártúni,
skammt innan við þorpið. Var hús þetta
eign frú Gyðu Thorlacius, ekkju Bjarna
Thorlacius, læknis á Eskifirði. Lét hún
byggja hús þetta eftir dauða manns síns
og ætlaði að búa þar, en entist ekki ald
ur til að sjá það fullsmíðað. Mun þetta
hús hafa verið reist þama milli 1870—
1880, þó nær 1880. Rifu þeir bræður
nú hús þetta og fluttu út í mitt kaup-
túnið. Stendur það þar enn og er jafn-
an nefnt Finnshús. Bjuggu þeir bræður
Finnur og Guðni þar saman, báðir ó-
kvæntir.
Oll þau ár, sem Finnur var
vinnumaður á Hólmum hafði hann fé
á kaupi sínu. Einnig átti hann nokkrar
ær á leigu hjá bændum þar í sveit.
Atti hann því allstóran kindahóp, þeg-
ar hann fór þaðan. Fékk Finnur þá
leigðan nokkurn hluta af jörðinni að
bænum Eskifirði og reisti þar hús fyr-
ir kindur sínar. Var það ærinn beitar-
húsvegur, þegar styttist dagur og snjór
var kominn og allra veðra von. Vet-
urinn 1905 mun hafa verið nokkuð
snjóþungur hér austan lands. Hafði
Finnur Vigfússon þá fé sitt að vanda
í húsum, sem stóðu á túninu að bæn-
um Eskifirði. Var annað húsið nær yzt
á túninu, en hitt á svokölluðum Hól,
sem er beint upp af íbúðarhúsinu, spöl-
korn í burtu. Gekk Finnur þangað dag-
lega um veturinn utan úr Eskifjarðar-
kaupstað, sem er um tveggja kílómetra
leið, til hirðingar á fénaði sínum.
Eftir
Bergþóru Pálsdóttur
frá Veturhúsum
Laugardaginn 7. janúar 1905 var áköf
snjókoma seinni hluta dagsins og snjó-
aði þá ofan á harðfenni. Logn var, en
sjóndeildarhringurinn þó svo lítill, að
hann var ekki nema nokkrir faðmar.
Faðir minn, Páll Þorláksson, fór þann
dag út á Eskifjörð, þegar hann hafði
lokið gegningum í gripahúsum sínum.
Var þá farið að bregða birtu. Fór hann
frá Veturhúsum, sem leið lá um hlað á
bænum Eskifirði og eftir veginum, sem
liggur gegnum túnið til þorpsins. Þegar
hann var kominn utarlega á túnið í
Eskifirði sér hann hvar maður kemur
á móti sér, og er ferðmikill. Sýnist
honum þetta vera Finnur Vigfússon, en
skilur ekkert í, hvers vegna hann sé á
innleið einmitt nú á þeim tíma, þegar
hann sé vanur að vera kominn heim
til sín. Ofurlítið lækjargil bar á milli
þeirra og bjóst faðir minn við, að þeir
myndu mætast á ytra barmi þess. En
þegar hann kom upp úr gilinu, sá hann
engan mann. Hélt hann áfram leið
sinni, en var þó tæpast viss hvort um
missýningu hefði verið að ræða eða
hvort maðurinn hefði getað verið svo
fljótur að breyta stefnu í gripahúsin,
sem stóðu þarna skammt frá eða
nokkru ofar á túninu. (Taldi hann það
síðar óhugsandi að athuguðu máli).
Átti faðir minn erindi í verzlun Karls
Tulinius, kaupmanns á Eskifirði, og fór
þangað beina leið. Sá hann þá sér til
undrunar að Finnur Vigfússon sat þar
á öðrum enda búðarborðsins, eins og
hans var oft venja á kvöldin, þegar
hann var ekki við vinnu.
]\Íorguninn eftir, eða 8. janúar,
var enn mikil snjókoma. Stormhrinur
var 1 fjöllum og veðurútlit því mjög
ískyggilegt. Hafði þá snjóað alla nótt-
ina og var fannkyngi orðið svo mikið
að hvergi sást á dökkan díl. Hafði fað-
ir minn venju fremur hratt við með
gegningar í gripahúsum sínum, því að
honum skyldist, að ef eitthvað hvessti
myndi geta orðið erfitt að komast leið-
ar sinnar, þótt ekki væri um langan veg
að fara. Klukkan á ellefta tímanum
settist .allt heimilisfólkið í Veturhús-
um inn í svefnherbergi foreldra minna
og faðir minn fór að lesa húslestur,
eins og hans var venja á sunnudögum
og öðrum helgidögum. Var snjóiðan þá
svo mikil að rétt sást út úr gluggunum
niður á hlaðið. Hvessti þá skyndilega
af norðvestri svo mikið, að allt virt-
ist ætla um koll að keyra. Fuku þá
rör, sem lágu frá eldavél upp úr þaki
á íbúðarhúsinu að Veturhúsum og fór
faðir minn út, til þess að koma þeim
aftur á sinn stað. Heppnaðist honpm
með erfiðismunum að ná bæjardyrum
aftur, því þótt hann þyrfti ekki að fara
frá húsinu ætlaði stormurinn hvað eftir
annað að hrekja hann þaðan í burtu.
Veðurofsinn hélzt það sem eftir var
þann dag og fram á nóttina og var eng-
um manni talið fært að fara frá hús-
um. Reif þá einnig upp skara, svo að
buldi á húsum og rúður brotnuðu. Hafði
Finnur Vigfússon farið þennan morg-
un, eins og hans var venja, utan af
Eskifirði til fjárhúsa sinna. Töldu menn
þar víst, að h'ann myndi annað tveggja
hafa gist í fjárhúsum sínum eða náð
bænum Eskifirði. Mánudaginn 9. janúar
var farið að létta í lofti, en var þó dá-
lítið skýjað. Allmikil kólga var og skaf-
renningur, svo að skyggni var þar af
leiðandi ekki mikið. Þegar leið undir
hádegi varð bóndinn, Eyjólfur Péturs-
son, sem þá bjó að Eskifirði, þess var,
að ekki var hreyft við húsum Finns
Vigfússonar. Þótti honum það ekki góðu
spá og gerði þegar viðvart út á Eski-
fjörð,- til þess að upplýst yrði, hvernig
á því stæði. Var þá þegar hafizt handa
um leit. Var fyrst leitað í fjárhúsum
hans, ef vera mætti, að hann héldist
þar enn við. Hefði ef til vill orðið veik-
ur eða af öðrum ástæðum ekki komizt
út, því að fennt var að dyrum. En með
því, að dagur var stuttur og veður ó-
hagstætt vannst ekki tími til frekari
leitar þann dag. í birtingu á þriðju-
dagsmorgun 10. janúar var hópur
manna sáman kominn að bænum Eski-
firði til leitar að Finni Vigfússyni, sem
allir töldu þá andaðan, sem og líka
var. Var þá komið stillt og bjart veður.
Voru þá kannaðir allir skaflar og öll
gil í nánd við bæinn að Eskifirði og út
fyrir Bleiksá, en hún rennur, eins og
kunnugt er skammt innan við þorpið
og skiptir landi milli Eskifjarðarkaup-
staðar og býlisins að Eskifirði. Um kl.
ellefu sama dag voru allir leitarmenn
aftur saman komnir að bænum Eski-
firði, ráðþrota og vonlausir um, að
þeim yrði auðið að finna lík Finns að
svo stöddu. Kom þá Eyjólfur Péturs-
son, sem áður getur, auga á einhverja
dökka þúst, sem hann átti ekki von á
úti á svokölluðum Hólma sunnan við
Eskifjarðará. (Á þessi rennur eftir miðj-
um Eskifjarðardal, en bærinn að Eski-
firði stendur undir hlíðinni að norðan.
Dalurinn liggur í austur og vestur.)
Reyndist þetta vera lík Finns
Vigfússonar, sem lá þar á grúfu. —
Var það álit manna, að Finnur hefði
farið frá húsi sínu á Hólmum og ætlað
heim að bænum Eskifirði, en beitt sér
um of í storminn og þar af leiðandi
lent niður fyrir framan húsið og siðan
hrakið alla þessa leið.
F innur Vigfússon var mörgum
harmdauði hér í þessu byggðarlagi, enda
prúðmenni í alla staði, vinfastur og
hjálpsamur þeim, sem á einhvem hátt
voru útundan í lífinu. Veitti hann mörg-
um fjárhagslega aðstoð, án þess aðhafa
orð um eða krefjast endurgjalds. Finn-
ur starfaði oft sem aðstoðarmaður við
heimilisstörf (sótti eldivið, vatn og þess
háttar) í húsi Karls Tuliniusar, kaup-
manns á Eskifirði. Mun trémennska
hans og háttprýði hafa verið- metin þar
að verðleikum, því að hann naut mik-
illar velvildar hjá allri fjölskyldunni.
Sem dæmi um það má geta þess, að
einn af sonum Karls Tuliniusar. Thor
Tulinius, stórkaupmaður í Kaupmanna-
höfn, lét heita nafni hans og er það
séra Finn Tulinius, sem oft hefur kom-
ið til Reykjavíkur og er mörgum kunn-
ur hér á landi.
Þess má geta, að í þessu sama veðri
eða 8. janúar 1905, varð einnig Bjarni
Eiríksson, sá er gætti sauða með Finni
Vigfússyni fyrir Hallgrím prest að
Hólmum, úti. Átti hann þá heima að
Bakkagerði í Reyðarfirði. Var hann
einnig að koma frá gegningum á sauð-
fé, en hafði ekki komizt upp úr lækj-
argili, sem er utan við íbúðarhúsið þar.
Bjami var kvæntur Guðrúnu Hall-
dórsdóttur, systur Sigurbjargar, konu
Bóasar Bóassonar, sem fyrrum bjó að
5tuðlum í Reyðarfirði. Dóttir Bjarna,
Valgerður Bjarnadóttir, er á lífi, gift
Jónasi Bóassyni frá Stuðlum í Reyð-
arfirði. Er heimili þeirra að Bakka I
Reyðarfirði.
Skrifað að Eskifjarðarseli, 30. des. 1956
Um hús það sem um er getið i grein þess-
ari virðast vera nokkuð skiptar skoðanir hér
í byggðarlaginu. Ýmsir telja það vera Gyðu-
borg, hús reist að Helgustöðum i Belgustaöa-
hrepp, 1804. Eign frú Gyðu Thorlacíus. konu
Þóraðar Thorlaciusar, sýslumanns í Suður-
Múlasýsiu 1801—1812. Tei ég heimildir þær
mjög á reiki og með ólíkindum, og margt
benda til þess að nöfnum þessara tveggja
kvenna sé einungis blandað saman, sem og
ekki er undarlegt þar sem þær heita báðar
sama nafni, og eiginmenn þeirra bera báðir
sama ættarnafn.
í endurminningum frú Gyðu Thorlacius, um
dvöl hennar á íslandi 1801—1815, lýsir hún
húsi því sem tengdafaðir hennar og*faðir létu
reisa að Helgustöðum 1804, handa þeim hjón
um, rúmbetri, þægilegri og vistlegri íbúð en
þau höfðu áður átt að venjast á íslandi, og
á engan hátt er þar hægt að álíta annað
en að hús það hafi verið í alla staði full smið-
að. 1812, selur svo Þórður Thorlacíus, jarðeign
sína að Helgustöðum og húsið Gyðuborg.
Hinn 7 .janúar 1884, fær Guðni Vigfússon,
afsal á húsi i Bleiksá. Er talið að hús það hafi
verið að mestu óinnréttað. Munu þeir bræður
Guðni og Finnur hafa búið þar nokkur ár og
Vilhelmína Vigfúsdóttir, systir þeirra verið
bústýra hjá þeim. En 1893 er húsið komið út
I Eskifjarðarkauptún á þann stað sem það
stendur nú. og 1895, áttu þar heima á neðri
hæð Stefán Magnússon, og Vilhelmína Magnús
dóttir, systif hans sem þá var saumakona og
nýlega komifc heim frá Danmörku. Finnur
Vigfússon bjó þá I útendanum uppi á loftinu
sem þá var enn óinnréttað nema þar sem Finn
ur svaf.
Enn sést móta fyrir grunninum inni á Bleiks
ártúni þar sem sagt er að húsið hafi staðið
og enn lifa minningar í hugum eldra fólks,
sem á þjóðsagnalegan hátt áttu að sýna bústað
hinnar öldnu konu eftir þeim friðsæla bústað
sem hún vildi reisa sér á hólnum neðan við
brekkuna innan við fjarðarbotninn, þar sem
skipakoman blasti við augum og vegir skipt-
ust í þrjár áttir, skammt frá bæjardyrum
hennar.
Nýlegra er lokið hjá Decca upptöku á
„Othello" eftir Verdi, og er það 100.
heildarupptaka á óperu, sem fyrirtækið
gefur út. Stjórnandi er Herbert von
Karajan, og með aðalhlutverkin fara
Renata Tebaldi, Mario del Monaco og
Aldo Protti. Fílharmóníuh'ljómsveitin í
Vín leikur. — Jafnframt er „Othello“
hin fyrsta af nærri 30 óperum, sem
Decca og RCA Victor hyggjast taka
upp í heild á þessu ári í Evrópu og
Ameríku, og mun það vera eitt mesta
stórvirki sinnar tegundar í sögu hljóm-
plötunnar. Aif öðrum óperum, sem ráð-
gerðar eru í þessum flokki, má nefna
„Rigoletto“ (með Joan Sutherland í
hlutverki Gildu) og „Salome“ eftir
Richard Strauss (með Birgit Nilsson
í aðalhlutverkinu). — _ _ ,
Kom þá Eyjólfur Pétursson auga á dökka þúst.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS