Lesbók Morgunblaðsins - 15.04.1962, Page 16

NVIR STRAUMAR I KVIKMYHDAGERÐ
AF ÖLLUM listgreinum á
kvikmyndalistin erfiðast
uppdráttar og engin listgrein er eins
háð fjáimagninu og almennum vin-
sældum. Allt frá því er hinir fyrstu
flöktandi ljósgeislar féllu á hvíta
tjaldið hefur baráttan staðið á milli
þeirra sem vilja eingöngu græða fé
af almenningi og þeirra sem hafa
séð að kvikmyndavélin er dásam-
legt tæki í höndum Hstamanns til
túlkunar á samtíð hans og verðmæt-
um lifsins. í hinni hörðu samkeppni
við sjónvarpið um hylli áhorfenda,
hafa framleiðendur tekið til þeirra
ráða, að gera sifellt lengri og stærri
myndir r— risamyndir sýndar á risa-
tjaldi með stereóhljómi og alls kon-
ar tæknibrögðum. Oftast hefur kvik-
myndalegt gildi þeirra veiið í öf-.
ugu hlutfalli við stórkostlegheitin og
íburðinn. Undir básúnuhljómi þess-
„Orfeu Negro“, nútímagerð goð-
sagnarinnar um Orfeus i undir-
heimum, verður sýnd í Austur-
bæjarbíói bráðlega. Myndin
hlaut Gullpálmann í Cannes
1959. —
ara tröllmynda eiga hógværar og
íburðarlitlar kvikmyndir, gerðar af
samvizkusömum listamönnum, sem
er annara um að skapa sanna list
en að stunda annárleg loddarabrögð,
erfitt aðgöngu að mannanna eyrum
og hjörtum. Mikill kostnaður við
gerð kvikmynda og tillit það sem
verður að taka til fjármálalegrar
ávöxtunar hefur orðið fjötur um
fót þeirra manna, sem hafa viljað
lyfta kvikmyndagerð upp úr rás
vanans og beina henni inn á nýjar
og ókannaðar brautir og ekki viljað
láta binda sig á þann bás sem
pyngjusjónarmiðið afmarkar með
ákveðnum formúlum fyrir því hvað
helzt muni lokka almenning inn í
myrkur sýningarsalanna.
sér hljóðs á sviði kvikmyndagerð-
ar, bæði austan hafs og vestan.
Menn, sem hafa sýnt að hægt er að
gera góðar myndir með litlum til-
kostnaði, og vilja fara nýjar leiðir
í kvikmyndasköpun. Þessir menn
hafa verið flokkaðir undir ýms
nöfn, „nýja aldan“ (la nouvelle
vague) í Frakklandi, „ameríska nýja
aldan“ í Bandaríkjunum og „hinir
reiðu ungu menn“ í Bretlandi.
„Nýja aldan“ hefur sú hreyfing
verið kölluð, sem hófst í franskri
kvikmyndagerð fyrir nokkrum ár-
um. Á kvikmyndahátíðinni í Cann-
es 1959 hófst merki þeirrar hreyf-
ingar fyrst á loft með Ungum flótta-
manni (gerð af Truffaut), Hiroshima
— ástin mín (Resnais) og Orfeu
Negro (Mareel Camus). Athyglin
sem þessar myndir vöktu, opnaði
dymar að frönskum kvikmyndaver-
um'fyrir unga og áhugasama menn,
sem vildu kanna nýjar leiðir, en
ekki þræða hinar gömlu og troðnu.
Kvikmyndagerð er kostnaðarsamt
fyrirtæki og áhættusamt og því ekki
verið að hætta á þá tvísýnu að
leyfa óreyndum mönnum að fikta
við slíkt. Hinir gömlu og reyndu
voru einráðir og einungis tveir eða
þrír nýir leikstjórar fengu að
spreyta sig á þessum vettvangi ár-
lega. En svo skipast veður skyndi-
lega í lofti. Á síðustu árum hefur
orðið mikil breyting í franskri
kvikmyndagerð og franskar myndir
ekki verið jafn miklar að gæðum
síðan á blómatíma þeirra á þriðja
tug aldarinnar — á tímum Marcel
Carné og René Clair.
Á árinu 1959 gera 23 nýir menn
sínar fyrstu kvikmyndir og 1960
bætast við um 40 óþekktir leik-
stjórar. Frönsk kvikmyndagerð tek-
ur þar með miklum stakkaskiptum
og það verða byltingarkenndar breyt
ingar í framleiðslu og toku kvik-
mynda. Þessir ungu menn hafa ver-
ið dregnir í dilk af utanaðkomandi
mönnum og á þá stimplað „nýja ald-
an“, en þeir eru innbyrðis mjög ó-
líkir og vilja ekki láta flokka sig
í ókveðinn hóp. Það sem þeir eiga
sa.meiginlegt er áhuginn á kvik-
myndaforminu og viljinn til að gera
góðar myndir á ódýran hátt. X þeirri
viðleitni hafa þeir sagt skilið að
nokkru við hin dýru kvikmyndaver
og taka gjarnan myndir sínar á göt-
um úti, í heimahúsum eða úti á
landsbyggðinni, sleppt íburðarmikl-
um atriðum og dýrum stjörnum, en
notað áður óþekkta leikara, sem
hafa síðar öðlazt frægð, til dæmis
Jean-Claude Brialy og Gérard Blain,
sem báðir léku í myndum Chabrols
Le Beau Sergé og Les Cousins og
eru nú með þekktustu kvikmynda-
leikurum Frakka. Með þessu hefur
þeim tekizt að lækka kostnaðinn við
kvikmyndagerð án þess að það bitni
á gæðum myndanna. Þeir nota
gjarnan litlar og þægilegar mynda-
vélar, sem þeir geta haldið á og
skera niður allan tækniútbúnað. —
Heiztu menn þessarar nýju hreyf-
ingar eru Claude Chabrol, Alain
Resnais, Jean-Luc Godard, Francois
Truffaut, Louis Malle og Alexandre
Astruc.
Af myndum Chabrols hafa tvær
verið sýndar hér, Les Cousins
(Hrópaðu ef þú getur) og Le Beau
Sergé (Vinirnir), báðar mjög athygl-
isverðar myndir, sérstaklega Vinim-
ir, sem er ein fyrsta mynd „nýju
öldunnar". Hiroshima — ástin mín,
eftir Resnais, vakti mikla athygli
hvarvetna þar sem hún var sýnd.
Næstu mynd hans, Fyrir ári í Mar-
ienbad (L’Année Derniére á Marien-
bad), fáumvið ef til villaðsjá hérá
landi áður en mjög langt liður, en
sú mynd hefur vakið geysimikla at-
hygli. Godard hlaut Silfurbjörninn
í Berlín 1960 fyrir leikstjórn á mynd
inni A Bout de Souffle (Á öndinni),
en næsta mynd hans, Le Petit Sold-
at (Litii hermaðurinn) var bönnuð
af frönskum yfirvöldum, þar sem
hún fjallaði um hið mikla tabú —
Alsírstyrjöldina. Kvikmyndafrelsið
er takmarkaðra en ritfrelsið. f fyrra
fékk hann aftur verðlaun í Berlín
fyrir Une Femme est une Femme
(Kona er ávallt kona) og eiginkona
hans, hin danska Anna Karina, hlaut
verðlaun fyrir leik sinn í þeirri
mynd.
Truffaut þekkjum við af hinni
frábæru mynd Ungur flóttamaöur
(Les Quatre Cents Coups) og Malle
af Elskendunum (Læs Amants), sem
var sýnd hér í fyrra. Sérstaka at-
hygli vöktu hin löngu ástaratriði í
þeirri mynd, en eitt þeirra vakti
hneykslun margra og þótti ganga
of nærri raunveruleikanum og var
það klippt úr mörgum útgáfum
myndarinnar, meðal annars þeirri
sem sýnd var hér. Af myndum Al-
í „Le Petit Soldat" (Litli her-
maðurinn) er baksviðið Harm-
leikur Alsírstríðsins. f myndinni
er langt pyndingaratriði sem
kostaði bann frönsku stjómar-
innar.
exandres Astruc mun engin sýnd
hérlenöis ennþá, en þekktust þeirra
er Le Rideau Cramoise (Tjaldið
rauða), sem var gerð 1952 og er
hans bezta mynd. Hefur hún haft
áihrif á leikstjóra „nýju öldunnar" og
er Astruc talinn fyrirrennari þeirra.
Síðari myndir hans hafa ekki þótt
eins vel gerðar og Tjaldið rauða,
með hverri Astruc gerði tilraun til
að spanna út yfir hefðbundinn vett-
vang kvikmyndagerðar, þar sem
mynd hans er sálkönnun á persón-
um hennar, likt og í myndum Ant-
onionis.
Einnig skai nefna Marcel Camus,
en mynd hans Orfeu Negro, sem er
hyggð á goðsögninni um Orfeus í
undirheimum, en færð í nútímabún-
ing og gerist á kjötkveðjuhátíð í
Ríó, verður sýnd í Austurbæjarbíói
í vor. Myndin hlaut Gullpólmann —.
Palme d’Or — í Cannes 1959 og er
heillandi kvikmyndaverk. Orfeus er
leikinn af fyrrverandi knattspymu-
manni, Breno Mello, og Evrydike af
Marpessa Dawn. Bæði eru hörunds-
dökk og bera tignarlegan þokka
kynþáttar síns í rikum mæli.
Af öllum þeim fjölda .nýrra leik-
stjórá, sem hafa borizt til frama í
straumi „nýju öldunnar", hafa marg-
ir ekki reynzt þeir hæfileikamenn
sem vonazt var tál og margir helzt
úr lestinni, en þeir sem hér hefur
verið getið lítillega, eru orðnir fast-
ir í sessi og munu án efa koma
mikið við sögu franskrar kvik-
myndagerðar í framtíðinnL
Fétur Ólafsson,
En undanfarið hafa heyrzt radd-
ir, sem sýna að fólk er að verða
fullmett af formúluhakkinu og
heimtar betri myndir — myndir,
sem eru ekki móðgun við smekk
og þroska áhorfandans. Sá hópur
fer vaxandi, sem ekki fer einungis
í kvikmyndahús til að drepa tím-
ann, heldur til að sjá fjallað um
viðfangsefnið á sannfærandi og list-
rænan hátt og verða ef til vill rík-
ari af reynslu og skilningi á eðli
mannsins og vandamálum. Menn eins
og Fellini, Bergman, Kazan, Antoni-
oni, Truffaut, Bunuel og fieiri, sem
geta haldið áhorfandanum hugföngn
um með hæfileikum sínum án þess
að misbjóða skynsemi hans, eru
menn sem minnzt verður löngu eft-
ir að iúðurþeytarar tröllmyndanna
eru þagnaðir.
Á undanförnum árum hafa marg-
ir ungir og efnilegir menn kvatt
„A Bout de Souffle fjallar um lassarónann Michel (Jean-Paul Belmondo), sem hefur orðíð lögreglumannl
að bana, og amerísku blaðakonuna Patricia (Jean Seberg), sem hann ætlar að taka með sér til Ítalíu, þegar
hann hefur safnað nægu fé. En hún fær eftirþanka og kemur upp um haim.