Lesbók Morgunblaðsins - 09.04.1967, Blaðsíða 11

Eftirlíking- af inflúensuveiru, stækkuð
2,5 milljón sinnum.
gagnslaust við strangari prófanir. Du
Pont sneri sér nú til sama tilraunahóps-
ins, sjálfboðaliða við University of Ulin-
ois College of Medicine, undir forstöðu
dr. George G. Jacksons. í lokatilraun
gerðri á 300 háskólastúdentum, sem smit-
aðir voru með ræktaðri veirutegund af
kunnum styrkleika, veitti symmetrel
mikla og ótvíræða vernd. Tilraunum var
haldið áfram annarsstaðar á þúsundum
einstaklinga þar til fyrst Du Pont og
síðan Matvæla- og lyfjaeftirlitið var
sannfært um ágæti symmetrels. Og jafn-
vel þótt það sé ekki án aukaverkana
'(taugaóstyrkur og ringlun) tekið í of
Stórum skömmtum, þá var það algerlega
öruggt í skynsamlegri meðferð hjá heim-
'ilislækninum.
Onnur lyf, sem vinna á sama hátt
og symmetrel en gegn öðrum sjúkdóm-
um, munu vissulega fylgja í kjölfarið.
Engin vísindakenning mælir gegn því að
þessi lyf gætu ekki einungis fyrirbyggt
sjukdóma heldur einnig læknað þá. Ef
til vill verða einnig fundin samsett eða
unnin lyf, sem einfaldlega efla varnar-
mátt frumunnar sjálfrar gegn veirunum.
Slíkt efni er þegar tii: það er eitt af
eðlilegum efnasamböndum líkamans og
kallast interferon vegna þess að það
truiflar fjölgun veiranna. Gagngerar
rannsóknir fara nú fram á þessu efni, en
eá sem uppgötvaði það, dr. Alick Isaacs,
lézt nýlega í Englandi.
Um ýmsar leiðir er að velja í lyfja-
hernaðinum gegn veirum og hefur hver
um sig sína talsmenn og úrtölumenn. En
meginatriðið er það, að þar sem aðeins
fámennur hópur hafði áhuga á veiru-
lyfjum, fyrst þegar Du Pont reið á vaðið,
iðar nú allt af framkvæmdavilja á þessu
Sviði.
Symmetrel er ekki áhrifaríkara en gott
inflúensubóluefni. Aðalkostur þess er sá
að það veitir þeim vernd sem ekki eru
•bólusettir, en þurfa skjóta vernd.
Symmetrel verkar innan fjögurra
klukkustunda, en áhrifa bóluefnisins
'gætir aftur á móti ekki fyrr en að 10
tíögum liðnum.
E nn verður ekki séð hvort sym-
metrel muni koma að víðtækum og var-
anlegum notum. En jafnvel þótt síðari
Veirulyf komi ekki að meira gagni en
symmetrel gerir gagnvart Asíuinflúens-
unni — þ. e. að mynda varnarvegg utan
•um frumurnar — þá geta þau orðið
mannkyninu til mikillar blessunar. Sjúk-
dómur eins og inflúensa er „sjálf-
takmarkandi“, þ.e.a.s. smitunin er skjót-
virk, einkennin koma snemma í ljós og
Veikin rennur sitt skeið á enda. Varúðar-
íáðstafanir verður því að gera strax, eða
Wls ekki. Þessar takmarkanir eiga ef til
Vill alls ekki við um veirusjúkdóma sem
þurfa lengri meðgöngutíma, eins og
hettusótt og lifrarbólgu. Ef manni, sem
torðið hefði fyrir smitun og jafnvel smit-
ázt, væri fljótt gefið inn lyf sem verk-
‘aði á líkan hátt og symmetrel, gæti það
Varið flestar frumur líkamans — þær
sem enn væru ósnortnar af veirunni. I
slíkum tilfellum myndi sýkingin aldrei
ná til þeirra og sjúkdómseinkenni aldrei
koma í ljós.
H ugsum okkur ennfremur, að
hvítblæði og e.t.v. aðrar tegundir
krabbameins reyndust orsakaðar af veir-
um, eins og margir vísindamenn hafa
sterkan grun um. Ef svo væri, og að-
ferð væri fundin til að uppgötva sjúk-
dóminn á byrjunarstigi, myndi enginn
maður í þesskonar hættu telja eftir sér
að taka inn lyfjaskammt á hvérjum degi,
Tétt eins og sykursýkissjúklingar taka
'insúlín — jafnvel það sem eftir væri
ævinnar — til að forðast hvítblæði eða
krabbamein. Hugsum okkur enn, að
maður gengi með veirukrabbamein, sem
væri lengra á veg komið. Ef hann væri
látinn gangast undir einhverja venju-
lega læknismeðferð — geislun, uppskurð
eða annað sem fjarlægði eða minnkaði
sjálft krabbameinsæxlið — þá ættu töfl-
urnar, ef þær væru fyrir hendi, að forða
öðrum frumum líkamans frá þvi að
sýkjast á sama hátt. Krabbameinið
myndi því ekki breiðast út og sjúkling-
urinn ætti að geta lifað lengi enn.
Allir þessir möguleikar eru vangavelt-
ur einar enn sem komið er. En svo er
lyfjum eins og symmetrel fyrir að þákka
að vangavelturnar eru grundvallaðar á
raunhæfum vonum og heilbrigðu við-
horfi.
neyzluþjdöfélagiö
Me
Leginbarátta mannkynsins frá
örófi alda hefur verið baráttan fyrir
að hafa í sig og á. Þetta hefur verið
svo hversdagslegt viðfangsefni og
samtvinnað lífinu, að sagan greinir
lítt frá því. Stundum mistókst þessi
barátta og þá barði hungurvofan að
dyrum. Enn í dag er brauðstritið meg-
inviðfangsefni meirihluta mannkyns.
Langt er þó síðan lítill hluti ein-
staklinga hverrar þjóðar losnaði und-
an þessari baráttu. Hvaða álit sem
menn kunna að hafa á höfðingjum
fyrri alda, þá mun það svo, að í lang-
flestum tilfellum hefði lítið sem ekk-
ert munað um það fyrir hinn almenna
borgara, þótt auði þeirra og allsnægt-
um hefði verið skipt niður og út-
deilt meðal almennings.
Um úr aldamótunum 1800 fór þetta
að breytast. Þjóðarauðurinn tók að
vaxa verulega í nokkrum löndum, og
velmegun hætti að vera hlutskipti
aðeins örfárra einstaklinga. Þrátt
fyrir nokkra afturkippi hefur þessi
þróun allvíða haldið áfram í svo rík-
um mæli, einkum á þessari öld, að
stór hluti einstaklinga viðkomandi
þjóða getur nú borizt á sem höfð-
ingjar fyrri alda. í sömu löndum eru
fáir, sem ekki njóta meira eða minna
góðs af hinum breyttu aðstæðum.
Með snerpu og dugnaði tókst Is-
lendingum eftir aldamótin síðustu að
leggja þær undirstöður er dugðu til að
við gætum tekið að fylgjast alvarlega
með þróuninni. Urðu framfarir hér
því örari sem á minna arfi var að
byggja en í nágrannalöndunum. A
rúmlega hálfri öld hefur íslenzka
þjóðfélagið breytzt úr nauðþurfta-
þjóðfélagi í gnægtaþjóðfélag, ef miðað
er við fyrri tíma. Vissulega njóta ekki
allir góðra kjara, en furðu margir
gera það, og fáir eru alveg afskiptir,
En í þessu sambandi verður að muna,
að góð kjör eru orðin mörgum svo
hversdagsleg, ýmist af eigin raun eða
náinni afspurn, að þeir láta sér fátt
um finnast. Þetta viðhorf má vissu-
lega gagnrýna, en raunsæjar kröfur
eru þó undirstaða hinna efnislegu fram
fara, og ekki sýnist ástæða til annars
en halda áfram veginn. Að minnsta
kosti er það yfirlýst markmið allra
þjóða og svo flestra einstaklinga, að
svo verði gert. Erum við Islendingar
þar sízt eftirbátar annarra.
Efnaþjóðfélagið er stundum kennt
við hina miklu og almennu neyzlu,
sem skapast af góðum fjárhagi al-
mennings. En almennt vöruúrval er
mikilvæg forsenda þess, að menn
geti ráðstafað tekjum sínum skynsam-
lega. Eftir því sem búast má við í
litlu landi, mun skilyrðinu um vöru-
úrvalið að mestu hafa verið fullnægt
hér fyrstu þrjá áratugi aldarinnar, ef
ár fyrri heimsstyrjaldar eru undan-
tekin. Fáir höfðu þó nægar tekjur til
þess að njóta þess til fulls. Síðan tók
við tímabil vöruskorts og atvinnuleys-
is. í seinni heimsstyrjöldinni jukust
tekjur meir og almennar en nokkru
sinni, en erfitt var um vöruútvegun.
Eftir stríðið voru tekjur áfram að
jafnaði háar, en ekki var hægt að
njóta þeirra nema að nokkru leyti
vegna gjaldeyriserfiðleika, sem bæði
voru áskapaðir og sjálfskaparvíti. Það
er ekki fyrr en eftir 1960, sem íslend-
ingar kynnast nútíma neyzluþjóðfélagi
af eigin raun. Tekjur almennings eru
miklar, búðirnar fyllast af vörum og
hægt er að fá lítt skammtaðan ferða-
gjaldeyri og meira að segja nýjan bíl,
án þess að vera í nokkrum stjórn-
málaflokki.
Draumur kynslóðanna er orðinn að
veruleika. Nú þurfa tslendingar ekki
lengur að heillast til álfheima til að
kynnast glæsilegum vistarverum og
öðrum undrum veraldar. Nú geta
menn litið í kringum sig í eigin hí-
býlum eða næsta nágranna, og fjöl-
margir eiga þess kost að ferðast víða
um lönd.
Umskiptin eru snögg og varla von,
að allir átti sig á breyttum aðstæðum.
Sumir eru jafnvel ergilegir og telja
að ýmis menningarverðmæti séu nú
lítils metin. Víst hlýtur eitthvað að
fara forgörðum í öllu umrótinu, en
margt gott hefur líka komið í staðinn.
Reyndar svo margt, að yfirgnæfandi
meirihluti fólks vill, að áfram sé hald-
ið á leið bætts efnahags. Virðist tími
til þess kominn fyrir þá áhyggjufullu
og ergilegu að hugsa málin af meiri
víðsýni. Má halda því fram, að með
því að átta sig á breyttum aðstæðum
mundu þeir einmitt ryðja hindrun
um úr vegi fyrir aukinni menningu
þjóðfélagsins.
stæður heldur hvort öðru nátengd.
Menning og auður eru ekki and-
Það sést bezt á Aþenu og Flórens
mannkynssögunnar. En nú á tímum
er menningin ekki aðeins fyrir fáa
útvalda heldur fyrir nær alla sem
vilja njóta hennar. Það vilja hins veg-
ar ekki allir, og er óþarfi að fyllast
einhverjum trúboðseldmóði af þeirri
ástæðu. Og svo er menning fólgin í
fleiru en lestri og ljóðagerð. Híbýla-
prýði og bættir umgengnishættir eru
líka hluti menningar, svo að við er-
um að öllu samanlögðu á góðri fram-
farabraut.
Hitt er svo annað mál, hvort sum-
ir mættu ekki fara sér ögn hægar í
allri þessari framsókn og framförum.
Um það verður hver og einn að dæma
sjálfur. En í öllum stympingum ein-
staklinga og stétta megum við ekki
gleyma lausn sameiginlegra vanda-
mála. Það er einhver veikleiki í þeirri
menningu, sem hvetur menn til að
búa prýðilega um sig innan dyra, en
kemur þó ekki í veg fyrir, að þeir sjái
eftir þeim peningum, er þeir verða
að greiða til að snyrtilega sé að þeim
búið utan lóðarmarka. Þetta er þó að
breytast. En ekki dugar að laga göt-
urnar einar. Við verðum einnig að
leggja stórfé í að bæta vegakerfið, sem
er e.t.v. eina sviðið, þar sem tsland er
ennþá vanþróað. Mörg önnur svið
munu einnig krefjast aukins fjár-
magns, svo sem skóla- og heilbrigðis-
mál.
Við íslendingar höfum nú komizt í
það góðar álnir, að við teljumst í
hópi tiltölulega fárra háneyzluþjóðfé-
lega. Sú efnahagsbylting, sem skipað
hefur okkur svo ofarlega meðal þjóða
heims, hefur eðlilega haft í för með sér
ýmiss konar umrót og rugling, sem
vonandi er tímabundinn. Enda þurf-
um við að fara að beina auði okkar
í ríkara mæli að vissum sameiginleg-
um þörfum, sem orðið hafa nokkuð
afskiptar. Fum hinna áhyggjufullu og
ergilegu má þó ekki verða ráðandi,
því að engin stórhætta er á ferðum,
heldur þarf stöðugt að bregðast við
nýjum vandamálum af festu og still-
ingu. Að lokum skal það enn tekið
fram, að neyzla efnahagslegra og
menningarlegra verðmæta fer vel
saman, og er hið fyrra oftast forsenda
hins síðara. G. S. V.
9. apríl 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS U