Lesbók Morgunblaðsins - 09.04.1967, Blaðsíða 12

A A
T T ííl T TH Í1 W!M T
1 i yj 1 .LlI li \MÁ 1 T&y
Framhald aí bls. 7.
flest árin, sem hann bjó í Laxnesi. Það var verið að
byrja að leggja Mosfellssveitarveginn, þegar Guðjón
flutti í sveitina. Þá var það eitt mesta áhugamál
hreppsins og hinna efri hreppa að fá akfæran veg
eftir sveitinni frá Reykjavík. Það mátti segja, að
mjólkursala haefist til Reykjavíkur jafnhliða með
daglegum flutningum og vegurinn þokaðist áfram
upp sveitina. Mosfellshreppur átti þar nú góðan
fulltrúa í hreppsnefndinni, þar sem Guðjón var. Þekk-
ing hans á vegasamgöngumálum ásamt náinni sam-
vinnu við landsverkfræðinginn, sem þá var orðinn
Jon Þorláksson.
Mosfellshreppur og þá ekki sízt Mosfellsdalsbú-
ar áttu góðan fulltrúa þar sem Guðjón í Laxnesi
var og ekki sízt í bættum vegamálum, því þegar
þjóðvegurinn var kominn upp að Varmá og brú á
ána 1910, kom hann því fram við hrepp og sýslu
að ryðja til bráðabirgða leiðina upp Ása og svo-
nefnd Vöð til að gera þá leið akfæra upp Mos-
fellsdalinn, a.m.k. að sumrinu. Það varð til þess, að
bændum Mosfellsdals varð kleift að flytja og selja
mjólk til Reykjavíkur eins og hinum neðar í sveifinni,
sem búnir voru að fá veginn. Með þessum byrjun-
arvegabótum hófst hinn félagsbundni mjólkurflutn-
ingur allra búenda Mosfellsdals til kaupstaðarins.
Síðar nokkru var lagður góður vegur upp miðjan
Mosfellsdalinn, sem Guðjón stóð einnig fyrir.
Mörgum öðrum trúnaðarstörfum gegndi Guðjón
fyrir sveit sína og hérað, svo sem í skattanefnd og
1 búnaðarfélagsmálum o.fl. En það sem þá vakti
nokkra eftirtekt meðal fólks og enn lifir í huga
samtíðarmanna hans, sem eru nú að verða fáir eft-
ir, það var safnaðarstarf hans við Lágafellskirkju.
Guðjón var safnaðarfulltrúi og kirkjuhaldari Lága-
fellskirkju lengst af og kom á stofn söngkór safnaðar-
ins, sem mun vera sá fyrsti í Lágafellskirkju. Guð-
jón var talinn góður söngmaður, spilaði á orgel og þó
einkum á fiðlu. Sigríður kona hans söng vel og
hafði fallega söngrödd. Þá var til í Mosfellsdaln-
um á sumum bæjum gott söngfólk, sem Guðjón
æfði og kenndi og samæfði raddirnar. Séra Magnús
Þorsteinsson, Mosfelli, var mikill söng- og radd-
maður og var einnig með í þessum æfingum. Þess-
ar söngæfingar voru haldnar heima hjá þeim hjón-
um í Laxnesi. Þar voru líka hljóðfærin, orgelið og
fiðlan.
Guðjón lék ævinlega undir á fiðluna, þegar hann og
þau hjón fóru til Lágafellskirkju, einkum á öllum
hátíðum og stærri kirkjulegum athöfnum, sem setti
meiri hátíðablæ á sönginn og kirkjuathöfnina.
Guðjón var talinn feafa góða þekkingu á söng og
allri músik. Það mátti næstum segja, að hvenær sem
hann átti stund frá störfum sínum, var hann ýmist
farinn að spila á orgelið eða leika á fiðluna, einkum
þó fiðluna, og þá einnig fyrir gesti, sem komu til
þeirra hjóna og ekki voru á hraðri ferð eða í snögg-
um erindum. Það var skemmtilegt að vera gestur
Guðjóns og þeirra hjóna, ef svo stóð á, að annir
kölluðu ekki að og manni sjálfum lá ekkert á. Þá
var Guðjón svo óendanlega ræðinn og hafði af nóg-
um fróðleik að miðla. Hann hafði af svo miklum
fræðaforða að taka af margs konar viðburðum, sem
gerðust 1 uppeldissveit hans í Borgarfirði, og af
óteljandi viðburðum og atvikum, sem gerðust þar
sem hann var í vegavinnu á Austur- og Norður-
landi. Af einkennilegum og sérstæðum mönnum og
heimilum, sem hann kynntist og varð að hafa ýmis
viðskipti við. Frásögnin svo hrein, lifandi og
skemmtileg, að tíminn leið svo án þess að maður
vissi af. Gesturinn þurfti aldrei að hafa fyrir um-
ræðuefni. Þeir sem þekktu Guðjón. áhuga hans,
vinnusemi og elju jafnhliða alvörumanninum, furð-
uðu sig jafnvel á, hvað hann gaf sér stundum mik-
inn tíma og hafði innilega mikla gleði af að hafa
gesti og ræða við þá. Maður gat lært og munað heila
frásagnarbálka af margvíslegum atburðum, sem
skeðu, þegar hann var t.d. á Austfjörðum við vega-
lagningar, og mannlýsingum, sem hann sagði frá
af sérkennilegum körlum, sem hann kynntist og
varð oft að hafa viðskipti við. Guðjón átti þennan
lifandi og aðlaðandi frásagnarhæfileika, lá ekki hátt
rómur, en frásögnin með léttu glettnisbrosi og flutt
eins og æfður lesari af bókum, þegar hann var að
segja frá. Þannig fannst gestum stundum tíminn
fljótur að líða og oft fljótari en ætlað var.
Hér að framan hefur að nokkru verið lýst Guð-
jóni Helgasyni og heimili hans á því tímabili, sem
hann lifði og starfaði sem bóndi og vegaverkstjóri í
Laxnesi. Við, sem þá vorum ungir menn, minnumst
hans sem framámanns bænda í flestum umbóta-
og framfaramálum í búnaði og yfirmannsins okkar
mörgu ungu mannanna í vegavinnunni, sem var
meira leiðbeinandi i flestum verklegum greinum
heldur en venjulegur skipandi verkstjóri.
Hinn 19. júní 1919 lézt Guðjón úr skæðft lungna-
bólgu, mátti næstum segja í blóma lífsins, ekki
49 ára, mitt í sínum framfara- og áhugamálum.
Fráfall Guðjóns var mikið áfall sveit hans og héraði
og þjóðarskaði að missa dugandi, vel gefinn ágætis-
mann, þótt stærstur og sorglegastur hafi missirinn
verið konu hans og börnum.
Sigríður Halldórsdóttir bjó mörg ár í Laxnesi eftir
að hún missti Guðjón, eða til vors 1928, að hún flutti
til Reykjavíkur. Hjá þeim hjónum í Laxnesi ólst
upp að nokkru leyti piltur að nafni Jósep Einarsson,
austan frá Hornafirði. Hann var um tvítugt, þegar
Guðjón féll frá, efnilegur maður og duglegur. Jósep
reyndist líka Sigríði eins og góður sonur, heimili
hennar og búskap, og var hjá henni, meðan hún
bjó. Jósep var framúrskarandi heimilisrækinn,
vinnusamur og ágætur verkmaður að hverju sem
hann gekk og vildi gagn húsmóður sinnar í öllu,
eins og sýndi sig líka, hvað Sigríður hélt lengst af
vel í horfinu bæði með bústærð og viðhald húsa
og jarðar og bætti þó alltaf við ræktun túnsins
árlega.
Það var góð samvinna þeirra Sigríðar og Jóseps.
Hann var eins og góður húsbóndi heimilisins, hafði
veg og vanda af öllum útiverkum og skepnuhirð-
ingu án hennar afskipta eða eftirlits. Jósep var
ágætur skepnuhirðir, jafn ungur maður, og hafði
gaman af að umgangast þær. Hann var hirðu- og
snyrtimaður um alla hluti sem hann vörðuðu og
voru í hans verkahring.
Sigríður var í eðli sínu lítið gefin fyrir sveita-
búskap eins og hún sagði stundum sjálf frá á seinni
árum, hafði enga löngun til að umgangast skepn-
ur, enda óvön þeim á uppeldisárum sínum. Guðjón
aftur á móti mikill áhugamaður og hafði mikla
löngun til sveitabúskapar, sagði Sigríður, enda al-
inn upp á stóru sveitaheimili og kunni öll verk til
búskapar, lítil og oft engin atvinna á vetrum í
Reykjavík og allra sízt fyrir þá, sem voru úti á
landi mikinn hluta sumarsins. Var næstum ekkert
fyrir þá að fá nema kljúfa og mylja grjót uppi í
holtum. Því var sjálfsagt, að Guðjón réði því að
taka jörð í sveit, fyrst hann hafði áhuga á búskap,
eins og hún sagði.
En þótt Sigríður segði stundum með hæglátri
glettni um sjálfa sig, að hún væri engin sveita-
kona eins og þær eiga að vera, mjólka kýr og ær,
vinna á túnunum og fara í mógrafir, þá var Sigríð-
ur það fullkomlega samt, þótt hún kynni ekki úti-
verk eins og svo margar konur í sveit gerðu þá,
en Laxnesheimilið var stórt og umsvifamikið suma
tíma, þar sem oft var margt manna. Svo það var
ærið starf húsmóður að hirða stórt hús og heimili
með mörgu fólki og með þeim myndarbrag, sem
þar var alla tíð hjá Sigríði
f Laxnesi var oftast mikil gestakoma. Þangað
þurftu margir að koma, m.a. vegna margháttaðra
starfa út á við, sem Guðjón hafði með að gera fyrir
sveitina og ýmis önnur félagsmál auk vegaumsjón-
arstarfsins, en margir þurftu að koma að Laxnesi
þeirra erinda. Þá var á þessum árum eina símstöð-
in í Mosfellsdalnum í Laxnesi og náði raunar yfir
miklu meira svæði. Auk þess jókst mikið gesta-
koma að Laxnesi eftir að reiðvegurinn var gerður
frá Laxnesi upp á Mosfellsheiðarveg um Borgarhóla.
Þá þurftu margir að koma að Laxnesi og fá sér hress-
ingu þar og sima. Það tók mikinn tíma hjá Sigríði
að afgreiða fólk við símann og sjá um hann. Sigríður
hafði allan veg og vanda af landsímastöðinni þar,
fjárreiður sem annað, sem var talsvert, þótt stöðin
væri ekki talin til nema 3. fl. Fólk kom á öllum
tímum að fá að hringja, svo og með skeyti og boð-
sendingar, stundum langa leið, næstum daglega, eink-
um á sumrin. Þetta tók upp ærinn tíma hjá hús-
móðurinni. En hver voru svo þjónustulaunin? 5 aur-
ar á viðtalsbilið og sama að senda út og taka á
móti skeytum. Svo voru auðvitað góðgerðir, sem
fylgdu handa hverjum manni, sem kom þangað í síma
og þess háttar erindum.
Það var öllum kunnugt sem þekktu, að mikill
tími og fyrirhöfn fór oft hjá Sigríði í Laxnesi í
þarfir aðkomumanna, og það því fremur þegar hún
var nú bæði húsbóndinn og húsfreyjan að ann-
ast gesti og þarfir þeirra sem að garði bar. Það var
gott að koma gestur að Laxnesi, eins og raunar hef-
ur legið £ landi um flest sveitaheimili, þótt mis-
jafnar hafi verið ástæður á bæjum. En það bar
fleira til en síminn og önnur brýn erindi. í Laxnesi
voru betri og meiri húsakynni en þá var í sveit.
Sama var að segja um fénaðarhús og allar aðrar
ástæður samfara því. Það var aldrei rask eða til-
færsla, þótt margir menn með hesta kæmu að Lax-
nesi og gistu þar eða fengju þar hey fyrir hesta
sína. Þar voru á öllum tímum mikil hey. Það var
hlýtt og skemmtilegt ,að vera gestur Sigríðar í Lax-
nesi eða ef með þurfti að leita til hennar á annan
hátt, sem var gert án orða og eins og hún sjálf
vissi ekki af. Sigriði var Ijúft að veita þeim sem að
garði bar og eins þótt væri eitthvað sem skipti málL
Til munu þeir vera enn, sem muna Sigríði í Lax-
nesi snjóaveturinn mikla 1920. Þá komu margir aust-
anmenn og fleiri með svanga hesta að Laxnesi. Þenn-
an vetur hlóð niður aftakamiklum snjó, svo mikl-
um að enginn núlifandi maður man annað eins síð-
an 1898. Þá voru bændur víða hætt komnir með
fénað sinn, einkum í efri sveitum Árnessýslu, þar
sem jökullinn var mestur. En þá var lika næg korn-
vara til í Reykjavík, sem bjargaði mörgum frá vand-
ræðum, en það var mikil vinna og erfiði að draga að
sér mikinn fóðurbæti á hestum og sleðum austur í
sveitir, Laugardal, Grímsnes, Þingvallasveit og
Grafning. Þá voru ekki bílarnir komnir til að flytja
varning bænda í stórum hlössum á skömmum tíma.
Um bænadagana þennan vetur komu hlýviðris.
dagar svo snjQr blotnaði og seig nokkuð. Á laugar-
dagskvöld fyrir páskadag, sem var 4. apríl, rauk
upp með norðanstórhríð og grimmdarfrosti, síðan
gerði stillur og frost nokkuð fram yfir viku af
sumri. Varð þá svo mikið harðfenni yfir allt og
góð færð á jöklinum að fara mátti yfir hvað sem
var beint af auga með fullt æki á sleðum.
Strax upp úr páskum gengu hestvagnalestir með
fóðurbæti í tugatali frá Reykjavík upp að Lax-
nesi, sem staflað var þar í heyhlöðuna. Jafnhliða
komu sleðalestirnar austan yfir Mosfellsheiði þaðan
úr sveitunum að sækja kornvöruna þangað. Þessir
flutningar stóðu yfir alla daga meira og minna, með-
an færðin hélzt viku af sumri. Þá var gott svöng-
um og ferðalúnum að koma að Laxnesi og fá þar
góða hressingu og hey fyrir hesta sína, sem margur
þurfti.
Hér er frá þessu sagt til að sýna litla mynd af
okkar góðu og göfugu heimilum, sem voru reiðu-
búin að rétta hjálparhönd í erfiðleikum annarra
án þess í hugann kæmi endurgreiðsla.
Sigríður var góð húsmóðir fólki sínu og lét þvl
líða vel á allan hátt sem hún gat. Hún var alltaf
glöð og hlý í daglegri umgengni, en þó hljóð og
fáorð að eðlisfari. Sjálf var hún öll fyrir sitt heim-
ili og þó mest inn á við, var fegin að þurfa sem
minnst að hlutast til um út á við eða réttast sagt:
svo heimakær, að hún vildi næstum ekki þurfa
að heiman að fara nema til nauðsynjaerinda til
Reykjavíkur vegna heimilisins, en vænst þótti henni
um, ef hún gat falið þeim sem hún treysti að reka
slík erindi fyrir sig. Þess utan fór Sigríður ekki
einu sinni á næstu nágrannabæi. Svona var . hún
gróin sínu heimili, en þótti mjög vænt um, þegar
gestir og góðir kunningjar komu til hennar. Hún
var verulega skemmtileg í viðræðum, einkum við
þá sem hún þekkti.
Sigríður var djúpgreind kona og vel að sér til
munns og handa eins og þá var oft sagt. Unni
æsku, menntun og listum. Hún hafði á sumum
málefnum, sem uppi voru, aðrar skoðanir en sum-
ir aðrir og gat þá varið það á svo skemmtilegan
hátt og oft með glettnisfyndni, að það gat stund-
um verið verulega gaman að hlusta á hana og henn-
ar athugasemdir og samlíkingar. Stundum svaraði
Sigríður svo skemmtilega og afvopnaði um leið,
ef hún fann að spurt var af einhvers konar hnýsni
eða forvitni. Þá var svarað með góðlátlegri fyndni án
þess að hinn fyndi til, en þó ekki hægt að spyrja
meir.
Sigríður var góð móðir og umhyggjusöm börn-
um sínum, vakti yfir velferð þeirra og að þau nytu
sinna langana til þroska og menntunar, sem hún
líka uppskar ríkulega og gat glaðzt yfir á efri árum
ævi sinnar.
Sigríður var innilega barngóð, þýð og skilnings-
góð, þar sem krakkar og unglingar áttu í hlut.
Hún hafði sjálf gleði af krökkum og æskufólki,
sem hjá henni var. Stundum var skólakrökkum
komið á heimili Sigriðar, sem gengu í skóla þaðan
eða kennslan var þar. Þá var farkennslan algeng-
ust í sveitum. Þessum krökkum þótti vænt um
Sigríði alla ævi síðan og hún var vinur þeirra. Kona
úr næstu sveit með nýfætt barn sitt varð veður-
teppt í Laxnesi margar vikur vegna illviðra og
ófærðar snjóaveturinn mikla 1920. Það varð órofa
vinátta þessara heimila síðan.
Þannig var Sigríður. Hún leitaði ekki eftir kynn-
um annarra út í frá, heimilið var henni allt. Hún
var tryggur vinur öllum þeim, sem hún batt kunn-
ingsskap við, og eftir því gott til hennar að leita
um það sem henni var unnt að veita.
Sigríður hætti búskap vorið 1928. Seldi þá jörð-
ina og búið og flutti til Reykjavikur. Dætur hennar
þá uppkomnar og búnar að ljúka námi, og sonur
hennar var þá orðinn landskunnur ritíhöfundur,
sem dvaldi jafnhliða langtímum erlendis, svo henni
fannst sínu hlutverki og búskap vera lokið í Lax-
nesi.
Vinir og sveitungar söknuðu Sigríðar og fólksins
Framhald á bls. 15.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
9. apríl 1967.