Lesbók Morgunblaðsins - 15.10.1967, Blaðsíða 3

HANS BENDIX:
MÁLARI
HAMINGJUNNAR
PIERRE
BONNARD
Dæmigerð mynd eftir Pierre Bonnard: Kona horfir við dagsbirtu.
F rakkland hyllir nú einn af mestu
liitamönnum sínum á hundrað ára af-
mæli hans og tuttugu árum eftir dánar-
dægur með stórri sýningu í L’Orangerie
á Place de la Concorde á Signubökkum.
Það heí'ði e. t. v. verið ákjósanlegra,
að hún hefði ekki verið alveg svona stór
og viðamikil. Bonnard nýtur sín betur
í stofum en í sölum, því að Bonnard er
meistari hins nána innileika. Heimilið,
húsið og garðurinn, er hans heimur.
Léttir sólargeislar falla inn um glugg-
enn og gefa okkur hugmynd um dýrð
garðsins. Stúlkan, sem situr við sauma
í skini lampans og ávaxtaskálin á dæmi-
gerða franskköflótta dúknum — þessar
fyrirmyndir sínar á hann sameiginlegar
með vini sínum Vuillard. En götur og
húsasund Parísar, torgin og trjágöngin,
átti hann einn, þar sem allir þekkjast
eins og í smáþorpi, og lögreglan er góð-
kunningi götustúlknanna. Salathöfuðin
á grænmetistorginu, lögreglubíllinn og
handvagnarnir. París í byrjun aldarinn-
ar. Hö/Uðborgardæturnar þvo rér og
snyrta í flatbotnúðum bölum, eins og
kettir á veiðum, sem spegla sig í vatn-
inu um leið. í einföldu umhverfi, milli
rúmsins, snyrtiborðsins, vatnskönnunn-
ar og spegilsins, teygir sig fagursköpuð
vera við gluggann, dagsljósið flæðir
gegnum þunnt gluggatjaldið og gerir
gælur við ávalar línur líkama hennar.
Önnur kona, álút, hefur lyft öðrum fæt-
inum upp á stól og nuddar á sér ökkl-
ann, ilminn af spritti og glyseríni leggur
fyrir vit okkar. f>að á að grípa seið
augnabliksins í náttúrunni, ekki gera
nákvæma eftirmynd af henni. Martha
heitir fyrirmynd Bonnards, lífsförunaut-
ur hans til æviloka. Martha hér og
Martha þar, það er ósjaldan, sem hún
fer í fótabað. Bæði í París og við Mi'ð-
jarðarhafið mótar málarinn líkama
hennar og kynsystra hennar eins og
fallega, þroskaða ávexti. — Konur, kon-
ur, konur . .. syngur prinsinn gamli í
óperettunni „Gæfubarnið“. Við get-
um e. t. v. ekki skýrt það með orðum,
hvað hamingja er, en Bonnard tjáir
hana í málverkum sínum.
Enda þótt smekkur manna sé misjafn,
skil ég ekki, hvernig listmálarar hafa
getað skipt á ávölum örmum og þrýstn-
um barmi og skolprörum, sorpi og töpp-
um af ölflöskum. Það getur kannski
talizt frumlegt, en mér virðist það ánauð
og niðurlæging, allt of stór fórn á altari
listarinnar. Skyldu það ekki vera fleiri
en Bonnard (og ég), sem taka fegurð-
ina í hlýjum, brúngullnum konulíkama
fram yfir risastórar myndir af gulum
fúkkablettum í köldum steinvegg?
IVíér er það óskiljanlegt, að lista-
menn nútímans skuli hafa afsalað sér
hinni hlutstæðu náttúrumálaralist af
frjálsum vilja. í henni var fólgin köllun,
sem veitti þeím aðgang að gæðum, sem
venjulegir dauðlegir menn öðlast ekki af
sjálfu sér. Ég hef nefnilega enga trú á
því, að klámið og sorinn sé neitt for-
takslaust sannleiksvitni okkar tíma, það
á sér minni sto'ð í raunveruleikanum en
í dagdraumum og hugarórum. Að öðrum
kosti væn það lítilfjörlegur gróðavegur.
Dagdraumar. Voru þeir ekki rauði
þráðurinn í list Bonnards, í lífi hans?
Hann hitti Mörthu 1894, og þau eru
óaðskiljanleg upp frá því, þrjátíu árum
síðar kvænist hann henni, og hún deyr
ekki fyrr en 1942. Allt of seint. Allt
bendir til þess að hún hafi verið algjör-
lega óalandi og óferjandi. Það mun hafa
verið erfitt að koma auga á nokkuð, sem
sagt yrði henni til hróss. Enginn af þeim,
sem þekktu Bonnard og skrifuðu um
hann, hefur reynt a'ð mæla henni bót.
Alls enginn. Hún virðist hafa eitrað líf
hans. Öfundssjúk, erfið í umgengni, sí-
kvartandi. En hann hefur augsýnilega
ekki getað án hennar verið. Hann skap-
aði úr illgjarnri, lítilsigldri nöldurskjóðu
ímynd kvenlegrar fegurðar. Hún hefur
verið reglulegt illfygli og húskross, sem
hann hefur hjúkrað og látið sér annt
um. Árum saman verður stöðugt að
mýkja sjúkan líkama hennar í heitum
böðum. Það er tilefni hinna fjölmörgu
mynda, geislandi af lífsgle'ði, af lokk-
andi, hraustri og þokkafullri vatnadís,
sem rennur út í eitt með gárunum á
yfirboroi vatnsins, terrassógólfinu og
purpuratjölduðum veggjum í gulum og
gullnum, heitum litum. Hann hefur töfr-
að hana burt úr ömurleika heimilisins á
blómabeð í fjarlægu, heillandi ríki ham-
ingjunnar. Uppbótarkenningin. Hann
hefur látið sig dreyma um ástina, í
draumum hans glóir hún í logandi lita-
dýrð og töfraljóma.
Árið 1925 hefur málari gleðinnar loks-
ins efni á því að kaupa sér hús, „Le
Bosquet", lítinn bóndabæ í Le Cannet,
þar sem danski málarinn og myndhöggv-
arinn J. F. Willumsen andaðist. í Le
Bosquet skapar hann heim, sem er eins
og hann byggi í ævintýrahöll úr „Þúsund
og einni nótt“. Dagdraumar. Ef hlut-
skipti þitt er slæmt, reyndu þá að gera
eins gott úr því og þú getur. Bonnard
eyddi erfiðum ævidögum sínum í að
gera auglýsingaspjöld fyrir hamingjuna.
F aðir Pierre Bonnards var skrif-
stofustjóri í hermálaráðuneytinu. Pierre
haí'ði ekki meiri trú á hæfileikum sín-
um en svo — og hvaða unglingur hefði
það? — að föður hans veittist auðvelt
að telja hann á að fara í langskólanám.
Lögfræðin varð fyrir valinu, og í nokkra
mánuði var þessi óhagsýni unglingur til
tafar og trafala á opinberri skrifstofu.
Þá tókst honum, það var 1889, að fá
prentað auglýsingaspjald fyrir kampa-
vín. Það er í „art-nouveau“-stílnum, sem
þá var ríkjandi, væmið og undir áhrif-
um frá Chéret. En athyglisvert er, að
einmitt það verður til þess að gefa
Lautrec hugmyndina að því að teikna
auglýsingaspjöld. Báðir verða fyrir
áhrifum frá japanskri tréskurðarlist, sem
þá var nýlega komin fram á sjónarsvið-
ið í París, og síðan hefui stíll Bonnards,
Chérets og Lautrecs sett svip sinn á
evrópska plakatlist.
Pierre Bonnard fékk 100 franka fyrir
auglýsingaspjaldið, og það var ein af
fáum róttækum ákvörðunum, sem hann
tók á ævinni, þegar hann svarar bréfi
r- - - —- ~ ■ - —-— — Sigurbur á Brún
i. gætir, þú hleypir inn
Bærinn er hruninn glóföxum þessa manns.
og Brún er í eyði. - Hann beizlaði Munin, Eigirðu eymdarkot
sér brá upp í heiði. með einhverri hagabeit,
Kveðskapar maður hann lát þess hafa not, hjálpsaman þig ég veit.
og knálega er setið. En klárinn er staður Ei myndi englafans
og kemst varla fetið. óstuðlað tízkuraus
Bjart er á leiðinni hafa við hörpudans, ef hann væri ei Siggalaus.
í brekkum og höllum, tjásur á heiðinni, Spara ég spé og flím,
tíbrá á fjöllum. en spái og vænti þess
Tröllsóknaprestar Siggi minn setji rím á sálma og Davíðsvers.
með tárhreina hökla. Stóðtrylltir hestar, 3.
sem stefna á jökla. Víst mun oss bregða í brún,
2. burtsofnaðs lifi hrós. Brátt yfir Bragatún
Veit ég þú, Pétur minn, braga mun annað ljós.
valla sem himnaranns Jón úr Vör.
• 15. október 18é7
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3