Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.1968, Blaðsíða 4

íslenzkur expressionismi frá stríðsárunum:
Seltjarnarnes, eftir Snorra Arinbjamar.
Oft hefur það heyrzt í ræðu
og riti, að íslenzk myndlist hafi
byrjað á þessari öld. Ef mynd-
list er ekki annað en olíumál-
verk, þá er þessi skilgreining
rétt. En öldum saman hafði á-
kveðinni myndlistarhefð verið
viðhaldið í landinu og birtist
hún í vefnaði, útsaumi og út-
skurði. Mest af því var vita-
skuld skreytilist.
Þegar tekið er tillit til að-
stæðna á íslandi uppúr alda-
mótunum síðustu, má það kall-
ast merkilegt, að menn austan
úr Flóa og austan af Borgar-
firði eystra skyldu ráðast í
akademiskt nám í málaralist.
Og þegar þess er gætt, að
landslagsmálverk var alveg
nýtt fyrirbrigði með þjóðinni,
þá er það einnig athyglisvert,
hvað verkum þessara frum-
herja var vel tekið. Framan af
öldinni kom naumast annar
skóli til tals en Akademíið í
Kaupmannahöfn, þegar menn
vildu forframa sig í listinni.En
það var eins og flest önnur aka
demí, talsvert steinrunnið og
fremur geld menntastofnun.
Þegar Ásgrímur kemur þaðan
nýútskrifaður og málar mynd-
ir í Vestmannaeyjum eftir heim
komuna, verður naumast af
þeim myndum ráðið, að hann
hafi langskólanám í málaralist
að baki. Ilann á eftir að finna
sjálfan sig og það er eins og
hann byrji fyrst að læra fyrir
alvöru, þegar hann hefst
handa, víðsvegar um landið, að
mála sinn dýrðaróð um ís-
lenzka náttúru.
Eftir heimstyrjöldina síðari
fóru ungir menn að efast um
að listgyðjuna væri hvergi að
finna utan Kaupmannahafnar
og sú kynslóð myndlistarmanna
sem talsvert fór að bera á hér
uppúr 1950, Ieitaði fremur
fanga í París, en sumir vestan-
hafs, í Stokkhólmi, London eða
á Ítalíu. Það var sú kynslóð
myndlistarmanna, sem stóð að
scptembersýningum eins og
menn muna og þá var talsvert
veðurhljóð í lofti og nýjabrum.
Málarar kreppunnar höfðu
komið þarna sem einskonar
millistig eftir frumherjana. Það
voru menn eins og Snorri Arin
bjarnar, Gunnlaugur Scheving
Finnur Jónsson, Þorvaldur
Skúlason, Gunnlaugur Blön
al og Jón Þorleifsson. Þeir
höfðu hrifizt af sjávarþorpun-
um með fiskibátum og veðruð-
um bárujárnshúsum.Þeirgerðu
kolakranann ódauðlegan, höfn-
ina og skeggjaða karla við
vinnu. Hjá sumum þessara mál-
ara komi' fyrir sterk áhrif frá
Picasso, bað sjáum við núna úr
fjarlægðinni, en líklega hefur
mönnum ekki verið það ljóst
í þá daga nema kannske mál-
urunum sjálfum. Þarna eru allt
af sýnileg mótíf tekin fyrir og
stílfærð, bæði formið og litur-
inn. Þetta var mjög merkilegt
og sérstætt tímabil, en ekki
kunni fólk að meta þessa
stefnu á þeim tíma fremur en
endranær, þegar eitthvað ný-
stárlegt stingur upp kollinum í
listinni.
Á þessum tíma ríkti geómetr-
iska abstraktstefnan í París og
þaðan bárust áhrifin fyrst og
fremst. Þegar ungu mennirnir
héldu fyrstu septembersýning-
una í Listamanr.askálanum, var
talsverður byltingarhugur á
ferðinni og allt annað var gam-
aldags, óalandi og óferjandi,
líka stílfærðir sjómenn kreppu
áranna. Nú átti allt að vera
abstrakt og geómetrískt.Reglu
stikan varð jafn nauðsynleg
penslinum. Stundum voru þess-
ar myndir aðeins bærilegar
skreytingar og sýningar þess-
ara ára uppúr 1950 voru af-
skaplega dapurlegar og til-
breytingalausar. Þrátt fyrrir
nýjabrumið varð myndlistin á
þessu tímaskeiði miklu óper-
sónulegri en hún hefur nokkru
sinni orðið: auk þess óðu hrein
ræktaðar stælingar uppi og til
hvers er þá barizt? Hvers virði
er sú list, sem höfundurinn hef
ur ekki megnað að gæða neinu
frá sjálfam sér. Af eldri mál-
urum var Þorvaldur Skúlason
einn nógu ungur í anda til að
snúast strax á sveif með ab-
straktstefounni og hefur ekki
yfirgefið hana enn, þó reglu-
stikan sé ekki lengur með í
ráðum.
Á þessum árum varð ab-
straktstefnan einskonar trúar
atriði hjá ungum íslenzkum mál
urum. Hún mætti talsverðri
mótspyrnu: það byrjaði sá al-
kunni söngur, sem hljómað hef
ur framá þennan dag, að menn
þcttust ekki skilja og spurðu
UM HVAÐ ERU FUGLARNIR AÐ SYNGJA
Nokkur orð um nútímamyndlisf —2. hlisti — Eftir Gísia Sigurðsson
LJÓÐRÆN HLÁKA
EFTIR
REGLUSTIKUSKEIÐIÐ
Ljóðrænn abstraktstill. Málverk
eftir Danann Richard Morten-
sen, sem er einn frægastur
málara þar í landi.
hver annan efins: Er þetta
virkilega Iist? Frá þessum tíma
og allt fram á núlíðandi stund
liefur dapurlegt tilbreytingar-
leysi háð þeirri myndlist, sem
hin yngri kynslóð málara hef-
ur staðið að. Stundum hefðu
heilar samsýningar getað verið
eftir einn og sama manninn.
Þessar geómetrisku æfingar
urðu fyrirferðarmiklar í sölum
listasafnsins okkar, en ein-
hverra hluta vegna sést ekki
nema brot af þeim núna þar.
Vaknar þá sú spurning, hvort
það sem einu sinni er góð list
hljóti ekki að vera það áfram.
Það þarf vissulega kjark til
að fara sínar leiðir og láta
ríkjandi tízku lönd og leið.
Mjög fáir virðast hafa haft
þesskonar hugrekki, enda
„frystir úti“ eftir mætti, yrði
þeirra vart.
að færa annað en að kopíera
það sem búið er að gera betur
annarsstaðar og áður.
Þegar fram líða stundir verð
ur sá málari talinn merkari,
sem miðlar augljósum, persónu
legum séreinkennum, jafnvel
þótt klaufaskapurinn sé aug-
ljós, fram yfir þann sem kópí-
erar útlendan meistara af fimi.
Það var ekki fyrr en mörg-
um árum síðar, að menn fóru
að losna úr fjötrum reglustik-
unnar og formalismans. En þeir
voru þá búnir að gefa svo ein-
dregnar yfirlýsingar og voru
svo einlæglega sannfærðir um,
að geómetriskt abstraktmál-
verk væri bæði listform sam-
tímans og framtíðarinnar, að
þetta stóð þeim fyrir þrifum
síðar og það varð hálfgert
feimnismál að fara yfir í breyti
Iegt tjáningarform.
Sýning á geómetriskum abstraktmyndum frá „hörðu árunum". Málverk eftir Gunnar Aagaard
Andersen í Artist’s House, London 1951.
Abstrakt expressionismi, eitt
vinsælasta listform eftirstríðs-
áranna. Málverk eftir S. Blow
Einn af menningarvitunum
svokölluðu hefur sagt frá því,
að hann kom á stóra samsýn-
ingu flatarmynda í Kaupmanna
höfn og þóttist strax hafa
þekkt úr mynd eftir Veturliða,
meira segja á löngu færi. Vera
má, að rétt sé hermt, en undan
tekning mundi það vera, að
hægt væri að þckkja íslenzk-
ar myndir úr öðrum frá þessum
tíma. Til þess vantar persónu-
leg tök og séreinkenni.
Aftur á móti hefur sú gleði-
lega þróun gert vart við sig
uppá siðkastið, að persónuleg-
um tökum sé náð og eitthvað
meira á ferðinni en einskær
eftiröpun. Sýnist raunar vera,
að sú myndlist sé harla lítils
virði, sem ekkert hefur fram
Það er athyglisvert, að fáir
íslenzkir málarar hafa kúvent,
líkt og oft gerist í lífi mikilla
málara, stundum oftar en einu
sinni. Þeir eru íhaldssamir, sem
vissulega getur verið styrkur
og þeir lilaupast ógjarnan frá
þeirri stefnu, sem þeir mörk-
uðu sér ungir. Ásgrímur hvarf
að vísu til sterkrar litanotkun-
ar hin síðari árin, en hann hélt
tryggð við formið og landslags
fyrirmyndir sínar. Kjarval hef
ur nokkurnveginn lialdið sínu
striki og sama er að segja um
Jón Stefánsson. Svavar Guðna
son hefur þótt merkur málari í
Danmörku og hann er jafn-
vel talinn meðal forvígismanna
í nútímalist þar í landi. Þeir
Kópra-menn voru einu sinni
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
3. marz 1968