Lesbók Morgunblaðsins - 16.08.1986, Blaðsíða 2

Horft á heiminn
Eftir Gabriel Laub
Lærið, lærið
— og þetta þriðja
Iþeim löndum sem einhverra hluta vegna kenna sig við sósíalisma blasa
hvarvetna við fólki þessi orð Leníns: „lærið, lærið, lærið!“. í Prag ganga
margar sögur af stórleikaranum Jaroslav Vojta sem raunar er frábær
brandarakall þó hann sé að vísu annálaður fyrir það að glutra jafnaðar-
lega hápunkti sögunnar niðrí klúður. Þannig er frá því sagt að þegar
hann var einhvemtíma beðinn að fara með fyrrgreind spekiorð Leníns
þá svaraði hann að bragði: „Lærið, lærið... ha, djöfullinn sjálfur, hvað
var nú þetta þriðja?"
Þessi saga rifjaðist upp fyrir mér þegar ég las það í blaði nýlega að tveir peninga-
falsarar í Bæem hefðu skilað svo herfílegri „framleiðslu" að þeir voru óðara teknir
og settir á bakvið lás og slá. (Mér er ekki kunnugt um það hvort rétturinn í
Múnehen þyngdi dóminn yfir mönnunum vegna glæpsamlegs fúsks við fölsunarstörf-
in; það væri að sönnu vonandi og mætti gilda um fleiri en peningafalsarana.)
Segja má að orð Leníns hafi þama sannast eina ferðina enn — mönnunum var
nær að læra, læra og læra betur áðuren þeir sneru sér að jafn listilegu starfí og
framleiðsla peningaseðla verður að teljast. Raunar höfðu þeir báðir ögn verið að
læra: á kópéringamámskeiðum og líka í einkatímum hjá konu einni sem vitaskuld
hafði ekki hugboð um þau listaverk sem mennirnir höfðu í bígerð.
Af þessu tilstandi öllu má eitt af tvennu ljóst vera. Annaðhvort hafa þessir falsar-
ar látið gróðafíknina hlaupa með sig í gönur, lært of lítið og sannað þarmeð speki-
orð Leníns um þrefaldan lærdóminn. Nema það mætti líka hugsa sér að þeir hafí
verið að læra og læra en bara gleymt þessu héma þriðja — semsé að þá hafí skort
alla hæfíleika til jafn göfugrar listar.
Ekki væm þeir einir um það, blessaðir falsaramir sem varla þurfa fínleikann til
neins í sínum störfum nema rétt bara handverksins. Þeir væm í góðum félagsskap.
Nútildags trúir fólk því nefnilega að það sé fært um að læra hvað sem er bara
með því að lesa réttar bækur eða fara á réttu námskeiðin. Hvort heldur menn
ætla sér að verða frístundasmiðir ellegar iistvinir, rithöfundar eða spákellingar,
afburðakokkar eða fræknir elskhugar — þá em undantekningarlaust til bækur um
það og námskeið haidin í þessu. Það getur svo legið milli hluta hvort bókahöfund-
amir og námskeiðafyrirlesaramir hafa minnstu von um neinn árangur — fyrir þetta
klóra þeir inn nokkrar krónur og það er nóg; bókakaupandinn og maðurinn á nám-
skeiðinu verður hinsvegar að trúa sem fastast á mátt lærdómsins, enda til lítils
að vera með neinar efasemdir.
Þannegin bóklærður kokkur getur brasað rándýrt kjöt svoleiðis nákvæmlega eftir
fyrirmælunum þangaðtil steikin hans bragðast einsog hótunarbréf frá Gjaldheimt-
unni. Annar kannski sveiflar sér uppí bólið með utanbókarlærðum tilburðum úr
einhveiju Sjafnaryndinu og kemst að þvi sér til undrunar að þetta er voða lítið
gaman. Og svo er þaðsem enn verra er: margir hafa svo óbifanlega trú á þessum
lærdómi sínum að þeim bragðast steikin og hugnast formúlubólfarir alveg burtséð
frá því sem þeim í raun kann að fínnast um þetta.
Gott skal það vera því menn eru búnir að læra, læra... og hafa engu gleymt
nema þessu þriðja: að það verður engum list sem hann leikur nema einhver vottur
af hæfíleikum sé fyrir hendi. (Og því íjórða gleyma menn líka margoft, sémsé
því að hverri list, hvortsem það er peningafölsun eða matseld, málverk eða bólfar-
ir, fylgir jafnaðarlega áhætta sem enginn kennari getur tekið fyrir mann.)
A þessari gleymsku byggjast orðið heilu atvinnugreinamar, tilaðmynda sálfræði-
ráðgjöfín. Sálfræðingur þyrfti helst að vera mannþekkjari, því sálin er inní mann-
eskjunni einhverstaðar en hreint ekki í bókum; flestir þeir sem titla sig Dipl. Psych.
hafa þó aldrei neitt kynnt sér nema lærða doðranta fulla af hugtökum sem þeir
nota í staðinn fyrir venjuleg orð, sem útaf fyrir sig er verkefni fyrir sálfræðing
að skilja. Námið gaf þeim aldrei neinn tíma tilað kynnast fólki. Þegar menn koma
til svona fræðinga — einsog henti vinkonu mína eina — með ósvikið vandamál
utanúr lífinu þá hefur sá góði maður barasta áhuga á því hvemig manneskjan
hafí verið látin á koppinn í bemsku. Því hann verður sko að koma henni í skema
úr einhverri kennslubókinni, úr því hann kann ekkert á lifandi manneskjur. Skemmt-
un hefur maðurinn lært, lært og lært.
Raunverulega hef ég aldrei dregið orð Leníns um mikilvægi lærdómsins neitt í
efa, enda vissu menn þetta á undan honum. Núorðið þykir mér samt einsog meiri
sannfæringarkraftur í skrýtlunni hans Vojta. Menn skyldu því læra og læra en
gleyma samt ekki þessu þriðja. Og heldur ekki þessu fjórða.
fal L Ll ÓíM "0 f ! l! LölLdLi iJLbJ
Malarastúlkan
fagra
Arið 1821 kom út ljóðabók
eftir Wilhelm MÚller og
fremst í henni voru
kvæðin um malarastúlkuna fögru.
Sagan segir að Schubert hafi kom-
ið í heimsókn til gamals skóla-
bróður og rekist þar á bókina og
séð í einu vettvangi að þar var
efniviður sem hentaði honum og
hvarf á brott með hana. Daginn
eftir á hann að hafa skilað henni
aftur og til að afsaka að hann tók
bókina ófrjálsri hendi sýndi hann
vini sínum nokkur sönglög sem
hann hafði gert við fyrstu kvæð-
in. Það hefir verið haft fyrir satt
að fyrstu lögin hafi verið samin
í maímánuði 1823. Líf Schuberts
var ekki dans á rósum um þetta
leyti. Hann veiktist og dvaldist í
sjúkrahúsi, en samningu laga-
flokksins miðaði samt áfram.
Eifersucht und Stoltz er samið í
október 1823 og Die shöne
Miillerin var gefín út 1824 sem
op. 25 eftir Schubert. Síðan þá
hefír þessi lagaflokkur um hverf-
lyndi ástarinnar og hugraun
malarasveinsins sem trúir lækn-
um fyrir tilfinningum sínum
verið eitt af sígildum viðfangsefn-
um allra góðra ljóðasöngvara og
óperusöngvararnir hafa einnig
reynt sig við að flytja þennan óð
æskunnar og ástarinnar í öllu sínu
litrófí. Einn þeirra sem nýverið
hefír sungió þetta verk inn á
hljómplötu er mexíkanski óperu-
söngvarinn Francisco Araiza.
Hann er þekktur sem góður Moz-
artsöngvari og syngur í óperum
Donizettis við góðar undirtektir,
en hann hefír einnig sungið söng-
lög Shuberts á tónlistarhátíðum í
Hohenems og þar á meðal Mal-
arastúlkuna fögru við góðar
undirtektir svo að talið er að
síðan Fritz Wunderlich leið hafí
ekki annar en Arazia túlkað gleði
ög sorg malarasveinsins með jafn
glæsilegri rödd. Margir ljóða-
söngvarar, jafnt barítónsöngvarar
sem tenórar — sem verkið er
skrifað fyrir, hafa sungið þetta
verk á hljómplötur og má þar
nefna Peter Pears, Peter Schreier
og Patridge að Wunderlich
ógleymdum og úr hópi barítón-
söngvara má nefna sjálfan Fisch-
er-Dieskau, Hermann Prey og
Gerard Souzay, sú plata hefír
verið gefin út á ný og þar er
Dalton Baldwin við flygilinn. Ir-
win Gage leikur með Araiza (DG
digital 415 347), hann er tæplega
jafnoki Geralds Moore eða Britt-
ens svo að tveir afburðamenn séu
nefndir. Engu að síður er enginn
svikinn af þessari plötu. A.K.
Hrotur
eru ekki
heilnæmar
Menn mega ekki skilja
fyrirsögnina svo, að
það sé lífshætta á
ferðum að einhverju leyti, þegar
fólk hrýtur í svefni. En það eru
hrotur með stuttum hléum á and-
ardrætti, apnea á útlensku, sem
menn eru farnir að líta á sem
hættumerki. Menn grunar að
hrotur og andardráttarhlé geti
haft áhrif á efnaskipti í líkaman-
um og þar með á þau gangverk
sem stjórna blóðrásinni.
Á vegum háskólans í Helsing-
fors hefur verið gerð rannsókn
varðandi menn sem dáið hafa
skyndi)ega og af óskýranlegum
ástæðum á aldrinum 37—75 ára,
og bendir hún til þess að samband
sé á milli hjarta- og æðasjúkdóma
og hrota og andardráttarhléa.
Þeim sem hrutu var greinilega
mun hættara við að deyja úr
ýmsum hjarta- og æðasjúkdóm-
um.
Þetta viðfangsefni, sem menn
hafa gefíð lítinn gaum, fram til
þessa, hefur einnig verið tekið til
meðferðar annars staðar á Norð-
urlöndum. Á Glostrup-sjúkrahús-
inu í Kaupmannahöfn hafa verið
könnuð vandamál varðandi svefn
hjá 800 mönnum og konum sjö-
tugum að aldri, sérstaklega
hrotur, með hliðsjón af hjarta-
og æðasjúkdómum.
65 prósent karla og 35 prósent
kvenna sem hrutu ákaflega, voru
greinilega frábrugðin þeim sem
ekki hrutu.
Yfirleitt höfðu þau hærri blóð-
þrýsting og þeim var hættara við
að fá kransæðastíflu, hjartaslag
og heilablæðingu. Hrotufólk þetta
var að jafnaði í þyngra lagi, en
það reykti ekki meira en hitt sem
ekki hraut.
Af þessu hafa sérfræðingar sem
rannsaka svefn, komist að þeirri
niðurstöðu að það verði að skoða
þá sjúklinga betur, sem leita til
lækna vegna vanda, sem þeir eiga
í varðandi svefn og þar á meðal
hrotur. Það á ekki einfaldlega að
gefa þeim svefnpillur, heldur
kanna hvort svefntruflanir séu
merki um sjúkdóm sem að baki
Ieynist.
(Farmand)