Lesbók Morgunblaðsins - 16.08.1986, Blaðsíða 9

Sögulok
Smásaga eftir Gils Guðmundsson
Ábóti bograr um stund við kistuna, fær lokið henni upp og tekur úr
henni bókarhandrit stórt og auðsjáanlega nokkuð þungt. Hendurábóta
skjálfa erhann leggur handritið hægt og varlega á borðið. Hann sest
og býður bróður Grími að setjast gegnt sér.
Guðmundur ábóti á Helga-
felli gengur hægum
skrefum að felliborðs-
kistu við gafl á ábóta-
stofu og styður hönd á
vinstri síðu, þar sem
sársaukinn er mestur.
Síðan lýkur hann upp ólæstri kistunni, tekur
þaðan minniskrot frá fundi gærdagsins,
sest niður og býr sig undir að rita próventu-
samning við ekkjuna Jórunni á Þverá. Hann
skrifar hægt og settlega, með nokkrum
hvfldum. Þreytuverkurinn undir vinstra
herðablaðinu vill ekki líða hjá, en dvínar
heldur. Orðin raðast smám saman á skinnið,
lína eftir línu.
Það er tekið að nálgast aftansöng þegar
samningurinn liggur loks fullsaminn á borði,
búinn til undirskriftar og vottfestingar.
In nomine Domini Amen.
Var það kaup þeirra Guðmundar ábóta
að Helgafelli, með fullu samþykki konventu-
bræðra nefnds klausturs, og Jórunnar Þor-
gilsdóttur, að Jórunn gefur klaustrinu í pró-
ventu sína jarðirnar Þverá og Kálfadal, með
öllum þeim gögnum og gæðum, sem þeim
jörðum hafa fylgt að fomu og nýju og hún
varð fremst eigandi að. Þar til gefur Jórunn
og klaustrinu að Helgafelli tuttugu kúgildi
með jörðunum, tólf með Þverá og átta með
Kálfadal. Hér í mót skilur Jórunn sér ævin-
legan kost af klaustrinu og máladrykkju
hinar stærstu hátíðir og þá er hún fastar.
Hún skal og ftjálslega mega láta gera sér
stofu og fá sjálf viðu til og smiðina, en
klaustrið haldi stofunni að torfunum og
eignist eftir hennar dag. Hún skal og hafa
ef hún vill þjónustukonu á sinn kost, en
ella hljóta þjónustu af staðnum. Þá skal
Jórunn hafa sæng og kistu til klaustursins,
og skal klaustrið eignast hvorttveggja að
henni andaðri. Skal Jórunn koma í próent-
una þá hún vill. Actum Helgafelli á fimmtu-
daginn næsta fyrir Mikaelsmessu Anno
Domini 1307.
Þegar Guðmundur ábóti kom frá aftan-
söng og hafði matast lítið eitt, fengið sér
súpuspón, hélt hann til ábótastofu, lagðist
upp við dogg í hvflu sína og lét hugann reika.
Nú voru senn tvö ár síðan hann kom
austan frá Þykkvabæjarklaustri til þess að
gerast hér ábóti. Verkahringurinn var
margþættur. Honum bar ekki einungis að
vera andlegur leiðtogi reglubræðra, heldur
og stjómandi fjölmenns heimilis, þar sem
rekinn var búskapur, skóli og athvarf
gamalmenna. Hann hafði kviðið fyrir, óttast
að reynast ekki vandanum vaxinn. En hing-
að til hafði starf hans blessast furðanlega.
Næst sjálfum drottni var það þeim manni
að þakka, sem hann átti stærri skuld að
gjalda en nokkmm öðmm. Með traustu
uppeldi, viturlegum ráðleggingum og þó
einkum öraggu fordæmi, hafði Runólfur
ábóti Sigmundsson í Þykkvabæjarklaustri
reynst honum sá andlegur lærifaðir sem
bestur gat orðið. Og nú hafði sú fregn
borist vestur hingað, að hann væri látinn.
Raunar kom það ekki mjög á óvart, hann
var orðinn gamall og falls er von af fomu
tré. í meira en fjörtíu ár hafði hann stýrt
Þykkvabæjarklaustri við mikinn orðstír.
Guðmundur ábóti mælir við sjálfan sig
lágri röddu: Gott er göfugs manns að
minnast. Gefi guð honum nú raun lofi betri.
Ábóti rís á fætur og tekur að ganga um
gólf. Hugurinn dvelur enn austur á
Þykkvabæ og hann rifjar upp þann dag
fyrir fullum þrjátíu ámm, er hann kom fýrst
undir vemdarvæng Runólfs ábóta, ungur
sveinstauli, og skyldi læra til prests. Hann
man nokkum veginn orðréttan samning
þann sem Runólfur og faðir hans höfðu
gert með sér um námið.
Á þriðjudaginn í páskum Anno Domini
1276 að Þykkvabæjarklaustri.
Var þetta kaup þeirra Runólfs með guðs
náð ábóta í Þykkvabæ og Þorvarðar bónda
Brandssonar, að ábóti tekur við Guðmundi
syni Þorvarðar og játar honum kosti,
kennslu og klæðum þar til hann er fyrst
messudjákn og síðan prestur að vígslu, ef
honum verður það auðið. Hér í mót lagði
Þorvarður til klaustursins til ævinlegrar
eignar jarðirnar Botn og Kúhól, auk þess
fímm kúgildi og fimm hundmð að haustlagi.
Allt frá þeirri stundu er Guðmundur
Þorvarðsson kom fyrst til náms í Kirkjubæj-
arklaustur, leit hann á Runólf ábóta sem
andlegan föður sinn og fyrirmynd í smáu
sem stóm. Guðmundur hafði tekið vígslur
á tilskildum tíma, gegndi síðan í fjögur ár
prestsembætti að Ásum í Skaftártungu, en
hvarf þá að eigin ósk undir vemdarvæng
Runólfs ábóta að nýju og gerðist klaustur-
bróðir í Þykkvabæ. Þar hafði hann síðan
dvalið þar til fyrir tveimur ámm tæpum,
að Ámi biskup Helgason vígði hann til ábóta
á Helgafelli. En það var Runólfur, sem því
réði. Ekki fór það neitt á milli mála.
Guðmundur ábóti hafði stöðugt gengið
um gólf meðan hann rifjaði upp minningarn-
ar. Nú nam hann staðar, tók annarri hendi
um rúmstuðulinn og mælti í hálfúm hljóðum:
Hann treysti mér. Megi guð gefa að ég
bregðist aldrei því trausti.
Nýr dagur er risinn. Um miðjan morgun
að lokinni tíðagerð gengur Guðmundur ábóti
til stofu sinnar. Hann er hressari en í
gærkvöldi, verkurinn undir síðunni er nær
horfinn. Ábóti hefúr beðið bróður Grím
Hallsteinsson að ganga á sinn fund að lokn-
um dögurði. Grímur er sá munkur á Helga-
felli, sem ábóti ber hvað mest traust til.
Honum er margt til lista lagt og skrifari
er hann afburðagóður.
Guðmundur ábóti hefur ákveðið að fela
bróður Grími verk að vinna, þar sem list
hans við handritaskriftir á að fá að njóta sín.
Bróðir Grímur knýr dyra á tilsettum tíma.
Hann er tæplega miðaldra, stuttur og feit-
laginn, og sýnist ennþá digrari en ella við
hliðina á ábóta, homðum, beinaberam og
leggjalöngum.
Guðmundur ábóti gengur að bókakistu
mikilli, sem innst er í stofunni. Kistan er
vandað smíði, afturlukt og með þrem hesp-
um fyrir. Ábóti bograr um stund við kistuna,
fær lokið henni upp og tekur úr henni bókar-
handrit stórt og auðsjáanlega nokkuð þungt.
Hendur ábóta skjálfa er hann leggur hand-
ritið hægt og varlega á borðið. Hann sest
og býður bróður Grími að setjast gegnt sér.
Ábóti tekur til máls.
Svo sem vænta mátti var það fátt verald-
legra muna sem ég kom með hingað, enda
bannar klaustureiður oss munkum að eiga
séreignir. En einn var sá gripur mikils hátt-
ar, sem fylgdi föggum mínum fátæklegum,
gjöf frá klaustrinu í Þykkvabæ til Helga-
fellsklausturs. Er það bók sú hin mikla, sem
hér liggur á borði. Og þó að hún geymi
ekki kenningar helgar er þar margt að finna
um mannlegan breyskleika, gæfu og ógæfu,
svik og syndagjöld. Og nú ætla ég þér þann
starfa, kæri konventubróðir, að afrita hand-
rit þetta af þeirri list og prýði, sem þér er
gefin umfram aðra menn. Góð skinn skal
síst skorta. Gmnar mig að ekki verði tor-
fúndinn auðugur höfðingi, sem eignast vildi
slikan kjörgrip gegn æmu gjaldi. Mætti sú
sala verða fátæku klaustri vom nokkur
tekjulind.
Bróðir Grímur bjó sig undir að seilast
eftir bókinni, en ábóti bandaði í gegn og
lagði á efra bókarspjaldið þrjá fingur hægri
handar. Síðan hélt hann áfram:
Áður en ég fel þér bók þessa í hendur,
fysir mig að greina lítið eitt frá manni þeim,
sem hana setti saman. Er mér það og ljúft
verk, því hér á í hlut lærifaðir minn og
leiðtogi, Runólfur ábóti Sigmundsson.
Hann var kominn af flestum hinum rík-
ustu og göfugustu ættum landsins. Hann
var af Svínfellingakyni, en að honum stóðu
einnig Ásbimingar, Haukdælir og Sturlung-
ar, auk frændgarðs á Héraði austur. Föður-
bræður hans vom Brandur Jónsson ábóti
og síðar biskup og Ormur Svínfellingur, hið
mesta göfugmenni. Ungum var Runólfi
komið til náms í guðlegum fræðum hjá
Brandi föðurbróður sínum, ábóta í Þykkva-
bæjarklaustri. Sagði Brandur svo frá, að
engum manni hefði hann kennt sem jafn-
kostgæfinn var og jafngóðan hug lagði á
nám sitt sem Runólfur. Undir handarjaðri
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 16.AGÚST 1986 9