Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1988, Síða 9

Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1988, Síða 9
Hóll. AUar myndimar eru unnar / olíu á striga. og Sveaborg, - allir þessir hamrar, klettar og drangar. En síðan er þetta bara svona inní hausnum á mér. Ég nota ekkert fyrir- myndir. Höfuðið á mér er svona að innan. Ég veit heldur ekki undir hvaða strauma verk mín flokkast. Þau eru hvorki expressj- ónísk eða strangflatamyndir. Ég hef ekki gert mér far um að vera meðvituð um myndlist mína. Hugsa ekki útí þær áttir. Ég er lítið meðvituð um sam- tímaleg áhrif á mig og aðra. Geri litið að því að leita uppi einkenni og stíla og flokka niður í deildir. Kannski heitir það að vera þröngsýnn, þegar maður getur ekki stillt hlutunum í vítt samhengi. En það er líka erfitt - og ég held það sé ekki hægt - að koma sér upp góðu útsýni yfir samtímann. Maður er inní honum. Hluti af honum. Fast- ur og getur ekki annað en unnið verk sitt og skilað sfnu. Kannski þetta sé bara viss tegund af víðsýni. - Mér finnst vera mikil gróska hér á landi í öllum listgreinum. Það er engin kreppa þar. Það sem setur kannski mark á mynd- listina er hvað fólk fer mikið til útlanda í skóla, kemur svo heim og flytur með sér áhrif héðan og þaðan. Út kemur skemmti- legur grautur og ekkert nema gott um hann að segja. Við erum ekki lengur einangrað land, samt nógu langt í burtu frá stóra heiminum til að geta kannski soðið úr öllum áhrifunum ágætis mauk með öðruvísi bragði, okkar eigin bragði. Sjálf hef ég ekki verið lengur en nokkra mánuði í einu erlendis. Hef ekki haft þörf á því. En mér þykir gott að skipta við og við um umhverfí í dágóðan tíma og vinna annars staðar en hér. Það er alveg nauðsynlegt. Þó mér þyki hversdagsleikinn góður þá þarf maður stundum að sjá eitthvað annað, eitthvað nýtt og vera smástund í burtu. Þá er líka svo gott að koma heim. - Eg er rólynd manneskja og reyni ekki að vasast í of mörgu. Ég bý bara til þær myndir sem mér finnst ég þurfa að gera og langar til að gera. Held mínu striki og skemmti mér við það. Reyni að ganga lengra og takast á við eitthvað meira en síðast. Það má ekki standa í stað. Það er svo leiðin- legt. . En hvað það er sem stjómar leiðinni og hvemig mitt strik er á litinn ... Ég kæri mig kannski ekki um að vita það. Það er ekkert gaman að vita of mikið. Það er allt- af eitthvað að gerast í manni. Eitthvað ómeðvitað. Hugarheimur manns er eins og vél sem snýst ekki bara um eitt tannhjól í einn og sama hringinn. Það gerist eitthvað meira þar. Eitthvað sem verður alltaf of- vaxið skilningi mínum. Síðan reyni ég að halda mér við efnið og vinna. Það má ekki gleyma þvf að þetta er vinna. Ég vinn á hveijum degi J>ó ég sé kannski ekkert sérstaklega öguð. Eg hugsa að ég vinni hratt. Mér hefur alltaf gengið vel að vinna og ég hef ánægju af því. Það er alltaf eifitt að segja eitthvað um myndimar sínar, hvað þær tákni, o.s.frv. Kannski vill maður það ekki. Kannski er maður hræddur við það. Ég vona fyrst og fremst að þær geti talað sjálfar. Til fólks. Þó ekki endilega í orðum. Það er til önnur tjáning en orð. Og einhvem veginn er ég vantrúuð á of mikið tal. [ EJLR E N EEE rJöj t H uBK£ r SAUL BELLOW Litlausar persónur í litríkum mannraunum eftir Ágúst Sverrisson Rithöfundurinn Saul Bellow er af gyð- ingaættum, fæddur í Kanada en sleit bams- skónum í Chicago. Hann á að baki nám í þremur háskólum ^g státar af B.Sc.-gráðu í fomleifafræði. Ásamt ritstörfum hefur hann sinnt háskólakennslu í gegnum tíðina. Bellow hefur hlotið fjölda verðlauna og viðurkenninga fyrir skáldskap sinn en hæst ber þar Nóbelsverðlaunin sem honum voru veitt 1976 og var hann þá fyrsti Bandaríkja- maðurinn til að hljóta þau síðan John Stein- beck gerði það 1962. í umsögn sinni um verðlaunahafann lagði Konunglega sænska Akademían sérstaka áherslu á hina stuttu skáldsögu Seize the Day og gaf henni ein- kunnina klassískt nútímaverk. Umrædd saga er þó að eins brot af miklu höfundar- verki Saul Bellows sem hér verður lítillega stiklað á. Bókmenntafræðingar hafa gjaman skil- greint verk Saul Bellows í ljósi tveggja heim- spekikenninga: Heimspekingurinn Husserl, sem var brautryðjandi í fyrirbærafræði, sagði að við rannsókn á innra eðli hluta og tilgangi, væm fyrirbærin „orsök", „áhrif" og „aðstæður“ gagnslaus og jafnvel til traf- ala. Heidegger, höfundur tilvistarstefnunn- ar, boðaði að sérhver einstaklingur væri í eðli sínu án persónueinkenna en veldi sér ómeðvitað persónuleika sinn með röð ákvarðana á ekki ólíkan hátt og kristið fólk öðlast trúarhita sinn. Segja má að hinar óhamingjusömu sögu- hetjur Bellows séu staddar í einskismanns- landi milli þessara tveggja kenninga: Þær em afar litlausar og reyndar svo grámuggu- legar að telja má það listrænt afrek að geta látið þær bera uppi heilu sögumar. Oftar en ekki er um að ræða veiklundaða meðaljóna sem em óömggir með sjálfa sig finna ekki tilgang með eigin tilvem. æntar aðstæður knýja persónumar til óþægilegrar sjálfskoðunar. Sannarlega ekki líflegt söguefni atama en Bellow lífgar upp á texta sinn með því að leiða fram líflegar aukapersónur sem helst virðast ættaðar úr b-myndum hvíta tjaldsins, svo sem smá- glæpamenn, drykkfelld skáld, misheppnaðir ættingjar og óheiðarlegir lögfræðingar, jafnframt því sem hann dregur upp óvenju- legar aðstæður, sem em á skjön við hugs- anahátt hinna litlausu aðalpersóna. Þessi frásagnarleið getur verið fijó en stundum hefur blandan ekki þótt ganga upp þjá Bellow, a.m.k. ekki í bókinni Henderson the Rain King, sem flallar um bandarískan kaupsýslumann er gerist regnkonungur meðal frumbyggja Afríku. Er sú bók al- mennt talin eina misheppnaða verk hans til þessa. Fyrsta skáldsaga Nóbelsskáldsins, The Dangling Man (1944), fékk afbragðsvið- tökur. Hún greinir frá ungum og alvarlega þenkjandi manni sem í fyrsta sinn á fullorð- insámm fær tækifæri tíl að gera það sem hann lystir í nokkra mánuði. Hann bíður herkvaðningar sem ekki er væntanleg innan skamms en eiginkona hans ákveður að sjá þeim báðum farborða þennan biðtíma og veita bónda sínum þar með langþráð frí til að sinna hugðarefnum sfnum, iestri og fræðimennsku. Sagan er látín vera dag- bókarfærslur mannsins þetta tímabil og brátt verður ljóst að þær era það eina sem hann kemur í verk í þessu fríi sfnu. Hann er nefnilega ekki undir það búinn að upplifa aðstæður sem þessar og reynist ekki valda þessu skyndilega frelsi sínu frá hverdags- amstrinu heldur leiðir það hann útí óþægi- lega sjálfskoðun og sífellt gagnrýnni afstöðu tíl lífsins. Verður maðurinn smám saman svo sjálfhverfúr og sérvitur og um leið svo gagnrýninn á tilgangsleysi í umhverfinu að nær dregur mörkum geðveiki. Um það leytí sem hann finnur að hann er að missa stjóm á hegðun sinni skráir hann sig sjálfviljugur í herinn og prísar sig sælan. I lok sögunnar syngur hann skyldurækninni og daglegu amstri lof í sjálfhaeðnum tón. The Victim (1947), önnur og nokkuð lengri skáldsaga, hlaut einnig mikið lof á sínum tíma og hefur hreint ekki úrelst þá áratugi sem liðnir em frá útkomu hennar. SAUL o BELLOW 'ÖötkwV « íwís tt> iesíore the souíío Attvmcan iíi&MUHt. itu.'ofí tsvs? i wttsktnff $i0r*€%hat*Htí tx&pnntu* }*iuu£Uii*tti?**wr Him With His Foot InHisMouth ANl) OTHER STOUIES Hún segir frá ákaflega óömggum millistétt- armanni sem þola þarf fáránlegar ásakanir fyllibyttu sem hann þekkir varla, um að hann hafi eyðilagt líf rónans með ógætileg- um orðum við vinnuveitanda hans fyrir mörgum ámm. Vegna óöryggis síns og ótryggrar sjálfsmyndar tekst aðalsöguhetj- unni ekki að hreinsa samvisku sína af þess- um fáránlegu ásökunum og smám saman situr hann uppi með hinn uppáþrengjandi utangarðsmann sem sífellt færir sig upp á skaptið. Allt þar til okkar maður tekur sér tak og gerir upp málin af hörku í lokin. Þessi afbragðsgóða saga hefur mismun- andi áhrif á lesendur, sumum finnst hún fyndin, aðra fyUir hún þunglyndi. Hin örstutta skáldsaga Seize the Day er álitin meistaraverk og talin hafa fært Bellow Nóbelsverðlaunin: Segir þar frá miðaldra manni sem er afar tættur persónuleiki og tilraunum hans tíl að lynda við ofsafenginn og hijúfan föður sinn. Að dómi fræðimannsins Kenneth Mcleish er skáldsagan Humboldt’s Gift sem út köm 1975 besta verk Bellows til þessa. Mcleish fellir þessi orð um það verk í uppflettiriti sínu The Arts in the Twentieth Centuiy: „Humboldt’s Gift er hápunkturinn á ferli Saul Btellows til þessa, ekki síst fyrir það að í henni glæðir hann aðalpersónuna og sögu- manninn, Chariie Citrine, skemmtilegri sjálfsmeðaumkun og sérhlífiii, ef þetta væri kvikmynd en ekki skáldsaga þá léki Jack Lemmon aðalhlutverkið. Citrine er ringlaður vegna auðsótts ríkidæmis síns og einnig hvemig það gengur honum úr greipum svo greiðlega eftir því sem á bókina líður. Hann er þjakaður af hæfileikamissi, svikum fólks við sig, en umfram allt af tvífara sínum og látnum vini, hinu drykkfellda skáldi, Hum- boldt Fleish." Humboldt’s Gift hefur sem sagt meira skemmtanagildi en margar aðrar bækur Bellows þó að allar séu þær góð skemmtun sönnu bókmenntafólki. Þegar verk Bellows hin sfðari ár em skoð- uð kemur í ljós að hann lætur engan bilbug á sér finna og aldrei hefur hallað undan fæti á 40 ára höfundarferli snillingsins. Þannig segir rithöfundurinn og gagnrýn- andinn Martin Amis (sem einnig hefur ver- ið til umfjöllunar í þessum þáttum) að smá- sagnasafn Bellows, Him with his foot in his mouth, sé afbragðsgott og að ein sagan í bókinni sé bæði lengri og betri en Seize the Day. Bækur eftir Saul Bellow em fáanlegar í flestum stærri bókaverslunum í Reykjavík en greinarhöfundi er ókunnugt um íslenskar þýðingar á verkum hans. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 8-OKTÓBER 1988 9

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.