Lesbók Morgunblaðsins - 15.05.1993, Blaðsíða 5

Ljósm.Lesbók/Ámi Sæberg.
Kennaraefni í Kennaraháskóla Islands undirbúa æfingakennslu.
menntunar í landinu, eru um 60 fastir kenn-
arar. Af þeim hafa 15 lokið framhaldsnámi
á sviði uppeldisvísinda, ýmist uppeldis- og
kennslufræði eða sálfræði. Er það óeðlilegt
að fjórðungur kennara við kennaramennta-
stofnun hafi sérmenntun á þessu sviði?
Langflestir þeirra eiga það einnig sameigin-
legt að hafa reynslu, og sumir langa reynslu,
af kennslu á grunnskólastigi eða öðrum
störfum í grunnskóla. Spyrja má Helgu Sig-
uijónsdóttur hvort hún álíti að framhalds-
menntunin hafi orðið þessu fólki til skaða.
Þessu til viðbótar má nefna að kennarar
Æfingaskóla Kennaraháskólans, sem eru
grunnskólakennarar, leggja mikilvægan
skerf til menntunar kennaraefna, bæði með
því að kenna kennslufræði og með leiðsögn
í tengslum við undirbúning vettvangsnáms.
Enn má nefna að á hvetju ári veita mörg
hundruð reyndir grunnskólakennarar víða
um land kennaraefnum leiðsögn. Það virðist
hafa farið fram hjá Helgu Siguijónsdóttur
að vettvangsnám í kennaranámi hefur verið
stóraukið frá því sem áður var. Alls veija
kennaranemar nú 15 vikum við kennsluæf-
ingar á öllum stigum grunnskólans og til
stendur að bæta verulega við þann tíma
þegar kennaranám verður lengt úr þremur
árum í fjögur. í gamla Kennaraskólanum
nam þessi tími frá nokkrum kennslustund-
um upp í fáeinar vikur þegar mest var.
. Eins og sjá má er alrangt að halda því
fram að starfandi kennarar leggi ekkert af
mörkum til kennaramenntunar eins og
Helga Siguijónsdóttir heldur fram í greinum
sínum eða geri það síður nú en áður (sbr.
6. grein). Ég get einnig frætt Helgu á því,
úr því að hún virðist ekki vita það (sbr.
einnig 6. grein), að fjölmargar aðrar stéttir
en uppeldis- og kennslufræðingar annast
kennarmenntun í þessu landi. Við Kennara-
háskóla íslands starfa og kenna t.d. bók-
menntafræðingar, eðlisfræðingar, guðfræð-
ingar, heimspekingar, hönnuðir, landfræð-
ingar, listfræðingar, líffræðingar, málvís-
indamenn, myndlistarmenn, næringarfræð-
ingar, sagnfræðingar, stærðfræðingar,
tölvufræðingar, umhverfisfræðingar og tón-
skáld. Langflestir þessara kennara hafa
aflað sér kennsluréttinda og hafa reynslu
af kennslu í grunn- eða framhaldsskólum.
Það er einnig rangt að halda því fram að
í Kennaraháskólanum hafi æ minni áhersla
verið lögð á „kunnáttu verðandi kennara í
kennslugrein" (6. grein). Þessi þáttur hefur
verið aukinn til muna frá því sem var í
gamla Kennaraskólanum og samkvæmt
námskrá fyrir 4 ára kennaranám (sem verð-
ur 120 einingar) er m.a. gert ráð fyrir 45
einingum á sérsviðum (sem miðuð eru við
námsgreinar í grunnskóla), auk 30 eininga
til að fjalla um almenna kennslufræði og
kennslu hinna ýmsu námsgreina í grunn-
skólum.
Einnig eru hreinar dylgjur að halda því
fram að kennarar Kennaraháskólans hafi
ekki áhyggjur af kunnáttu verðandi kennara
í námsgreinum (6. grein). Ef svo væri ekki
hefðu þeir varla verið að beijast fyrir leng-
ingu kennaranámsins. Áhyggjur af kunn-
áttu nemenda i grunnskólum voru líka
kveikjan að því að Kennaraháskólinn gekkst
nýlega fýrir opinni ráðstefnu um lengingu
skólatíma. Niðurskurður á kennslutíma er
að verða eitt alvarlegasta vandamál grunn-
skólans. Það er eins og yfirvöld í þessu landi
viti ekki að til þess að kenna vel þarf góðan
tíma. Vaxandi kröfur eru gerðar til kennara
um að efla skilning nemenda á sviðum sem
til skamms tíma hefur lítið verið sinnt í
skólum. Nægir í þessu sambandi að nefna
félagsmálafræðslu, jafnréttisfræðslu, mann-
réttindamál, kynfræðslu, umhverfismennt,
fíkniefnavamir, alnæmisvamir og aðrar for-
varnir, fjármál, umferðarmál, fræðslu um
tölvur og svona mætti lengi telja. Á sama
tíma og þessar kröfur eru gerðar (m.a. í
nýjum námskrám sem gefnar em út af
menntamálaráðuneytinu) verða skólar að
sæta skerðingu á kennslutíma (samkvæmt
ákvörðunum sama ráðuneytis). Af þessu
virðist Helga Siguijónsdóttir ekki hafa mikl-
ar áhyggjur ef marka má hinn langa greina-
flokk hennar.
Hvað eftir annað gefur Helga í skyn að
íslenskir skólamenn (að henni sjálfri undan-
skilinni) séu með öllu sinnulausir um þá sem
standa höllum fæti í námi og að t.d.
„kennslusérfræðingar í Kennaraháskólan-
um“ hafi ekki séð ástæðu til að „taka það
mál sérstaklega fyrir“ (5. grein). Það verður
að viðurkenna að starfsmenn Kennarahá-
skólans hefðu mátt hafa hærra um framlag
sitt á sviði sérkennslu en þeir hafa gert.
Á undanförnum árum hefur verið byggt
upp í Kennaraháskólanum nýtt sérkennslu-
nám fyrir kennara. Þetta hefur gert rúm-
lega 300 kennurum kleift að afla sér fag-
þekkingar og kennsluréttinda á þessu sviði
hérlendis. Áður þurfti að sækja þessa
menntun til útlanda. Þetta nýja nám hefur
að hluta verið byggt upp með fjarkennslu-
sniði og í samvinnu við fræðslustjóra víða
um land þannig að kennarar í dreifbýli hafa
getað stundað það án mikillar röskunar á
heimilishögum.
Síðastliðið haust tók Lestrarmiðstöð
Kennaraháskólans til starfa. Henni er ætlað
að þjóna nemendum sem eiga við sértæka
lestrarerfiðleika að glíma. Miklar vonir eru
bundnar við þessa þjónustu sem ná á til
nemenda á öllum skólastigum víðsvegar að
af landinu. Þá hefur Kennaraháskólinn á
undanfömum árum gengist fyrir svokölluðu
starfsleikninámi fyrir kennara sem hefur
haft það að markmiði að gera kennurum
kleift að koma betur til móts við þarfir nem-
enda sinna, einkum þeirra sem talið er að
ekki hafi fengið viðfangsefni við hæfi. Alls
hafa tæplega 600 kennarar um allt land
lokið þessu námi.
Þá hafa margir starfsmenn Kennarahá-
skólans lagt stund á rannsóknir á þessu
sviði og gengist fyrir eða aðstoðað við þróun-
arverkefni þar sem leitað er leiða til að efla
aðstoð við nemendur með námsörðugleika.
Ónefndur er einnig fjöldi endurmenntun-
arnámskeiða á þessu sviði. Enn má nefna
að margir starfsmenn Kennaraháskólans
hafa skrifað námsefni fyrir nemendur með
sérþarfir og handbækur fyrir kennara um
sérkennslu og hafa þannig tekið virkan þátt
í hinu umfangsmikla átaki Námsgagna-
stofnunar til að efla útgáfu á námsgögnum
til sérkennslu.
Vissulega er full þörf á því að gera enn
betur. Samt er óþolandi með öllu að þurfa
að sitja undir áburði um fullkomið andvara-
leysi á sviði þar sem virkilega hefur verið
tekið til hendinni.
Alið á Fordómum
Helga Siguijónsdóttir hefur í greinum
sínum slegist í lið með þeim sem gera lítið
úr langskólagöngu og fræðimennsku. Efalít-
ið hefur hún náð að skemmta einhveijum
skoðanasystkinum sínum. Skóp og háð Uhi
sérfræðinga er algengt í umræðu hér á landi.
Því er t.d. gjarnan beitt af þeim stjórnmála-
mönnum sem þurfa að slá sig til riddara á
annarra kostnað. Fræðimennska liggur oft
vel við höggi. Það getur viljað til að einhver
fræði veita ekki fullnægjandi svör, tilgátur
standast ekki eða útreikningar bregðast -
að ekki sé minnst á klúðurslegt orðalag í
skýrslum og greinum. Fræðimenn eru mis-
jafnir eins og annað fólk og mistækir. Þekk-
ing er vandmeðfarin, hugmyndir þróast og
endurnýjast. Þetta gildir um þekkingu í
uppeldisvísindum ekki síður en um önnur
fræði. Uppeldisvísindi eru sérstaklega vand-
meðfarin vegna þess hve viðfangsefni þeirra
eru nátengd viðhorfum og gildismati. í
kennslufræðum er fátt um einhlít svör eða
einfaldar lausnir. Þennan skilning og þessa
afstöðu er reynt að efla í þeim kennara-
menntastofnunum sem ég þekki til. Þar er
lögð áhersla á að alla vitneskju í uppeldis-
fræðum verði að vega og meta af skilningi
og víðsýni. Góð kennsla er ekki síst fólgin
í því að leitast við að taka viturlegar ákvarð-
anir. Hér er ábyrgð hvers kennara meginatr-
iði. En árangursrík kennsla byggist ekki
einvörðungu á vönduðum fræðum. Hún
byggist ekki síður á heilsteyptum og fordó-
malausum manneskjum.
Kennsla er ákaflega vandasamt starf og
um skólastarf ríkja því miður alls konar
fordómar. Þessum fordómum er mikilvægt
að eyða vegna þess að árangur í skólum
er ekki síst fólginn í því að nemendur, for-
eldrar og kennarar taki höndum saman.
Milli þeirra þarf að ríkja traust sem málefna-
leg umræða getur m.a. stuðlað að.
í stað þess að efna til málefnalegrar
umræðu hefur Helga Siguijónsdóttir í grein-
um sínum kosið að ala enn frekar á ýmsum
fordómum í garð skólastarfs; fordómum sem
standa árangri í skólum fyrir þrifum. Með
skrifum sínum elur hún m.a. á þeim rang-
hugmyndum að í skólum nú á tímum sé
börnum ekki kennt að lesa fýrr en eftir dúk
og disk (4. grein); að ekki megi lengur kenna
málfræði (7. grein); að ekki megi veita börn-
um þjálfun í meðferð talna (1. grein); að
agi sé álitinn af hinu vonda (2. grein); að
iðni og ástundun séu ekki í heiðri höfð í
skólum (6. grein) og foreldrar megi ekki
skipta sér af því sem gerist í skólum (1. og
6. grein). Og allt þetta telur hún líklega að
eigi rætur að rekja til Jeans Piagets, Wolf-
gangs Edelsteins og vondu uppeldisfræðing-
anna í kennaramenntastofnununum!
Til að gefa lesendum örlitla vísbendingu
um hve hér er hallað réttu máli skulu að
lokum tekin tvö dæmi. Hið fyrra varðar
málfræðikennslu. Um hana segir Helga: „Nú
er Aðalnámskrá grunnskóla svo opin að
hver skóli ræður því nánast hvort kennd
er nokkur málfræði eða ekki“ (7. grein).
Ég bið lesendur um að líta á þessa staðhæf-
ingu í ljósi eftirfarandi ákvæða núgildandi
Aðalnámskrár frá 1989 en þar stendur í
sérstökum kafla um málfræði: „Þekking á
eðli málsins er ómissandi þáttur í menntun
og nemendur þurfa að kynnast málkerfmu
á skipulegan hátt ... Staðgóð þekking á
málinu er grundvöllur alirar afstöðu til
málsins og málbreytinga.“ (bls. 66-67). Á
bls. 72-73 er síðan gerð ýtarleg grein fyrir
hvað kenna skuli í merkingar- og orðmynd-
unarfræði, beygingafræði, hljóðfræði, setn-
ingafræði og stílfræði. Því fer víðs fjarri
að skólar hafi frelsi um þetta. Það fer ekki
á milli mála að námskráin, sem hefur reglu-
gerðargildi, gerir miklar kröfur um mál-
fræðikennslu.
Síðara dæmið snertir tengsl heimilis og
skóla. í 6. grein segir Helga: „Nýskólastefn-
an hefur bægt foreldrum frá skólum “. í 7.
grein segir hins vegar: „Samstarf við for-
eldra er nú bundið í lögum og foreldrar eiga
greiðari leið að skólunum en áður. “ Hvernig
er hægt að koma þessu heim og saman?
Það er ekki hægt því hér er um fullkomna
mótsögn að ræða. Helgu liggur svo mikið
á að láta höggin dynja, að hún sést ekki
fyrir og hittir nú sjálfa sig. Er vonandi að
ekki svíði jafn mikið undan því höggi og
sumum þeim sem að ósekju hafa lent á
öðrum.
Vissulega er hægt að deila með Helgu
Siguijónsdóttur ýmsum áhyggjum hennar
af því sem miður fer í skólum. Þar þarf
margt að bæta. En það má heldur ekki
gleyma því sem vel hefur verið gert, bæði
fyrr og síðar. Kennarar, nemendur og for-
eldrar eiga rétt á því að fjallað sé um skól-
ann af sanngirni. Þar verða skólamenn að
fara á undan og sýna fulla ábyrgð. Sleggju-
dómar eru hins vegar til þess eins að afvega-
leiða umræðu sem ella gæti orðið til upp-
byggingar.
Höfundur er dósent við Kennaraháskóla fs-
lands.
IF»
t' f- rí'í
f'|-*1M
STEFANIA
EYJÓLFSDÓTTIR
Spuni sjó-
manns-
konunnar
Birta olíulampans
brá geislabaug út á hjarnið
Móðir á rúmstokknum sat
og snældu við hné sér sló
Hún iðin tvinnaði þráð
er yljað fær smáum fótum
við birtu olíulampans
sem brá geislabaugum
yfír svefnloftið
Ung snót og strákhnokki
numu hringsól snæidunnar
þau óljóst skynjuðu
þann dulda hvítagaldur
við íshafsins rönd
er mæður aldanna
auðnu spunnu í þráðinn
í hvert sinn er hún
úr lopanum teygði
óf hún í vefinn hljóða bæn
um blessun skaparans
og góðar heimtur í vertíðarlok
Hún snældunni við hnéið sló
og bandið í sokkinn
brátt snælduna fyllti
Hún bætti í ofninn
á rósabeð kærleikans
og skaraði í rauða glóð
svo skíðlogaði
þar funinn líkt
og fiðlusnillingur
lék samhljóm sinn
í rökkrinu
Birta olíulampans
brá geislabaug út á hjarnið.
Höfundur er húsmóðir í Reykjavík. Ljóð-
ið tileinkar hún móður sinni, Guðrúnu
Stefánsdóttur.
SÓLBORG ALDA
PÉTURSDÓTTIR
Nótt í
borginni
Einmana sálir
reika um stræti borgarinnar
Ijósrákir götuljósanna
er eina birtan
ásamt marglitum bjarma frá
flettiskiltum
sem auglýsa hamingjuna fala
fyrir smáaura
fólk vafrar um
í annarlegu ástandi
gegnsætt eins og vofur
leitandi að einhverju
sem það finnur ekki
í grænum bjórflöskum
eða sprautum ötuðum í blóði
fórnarlamba blekkingar
sem á barmi örvæntingar
eyðileggja líf sitt og annarra
í leitinni að alsælu
nótt í borginni
og í hádegisfréttum
má heyra hversu margirglötuðu
gæfunni
í eilífri leit sinni að lífinu
Höfundur er bókavöröur í Reykjavik.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15.MAI1993 5