Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1998, Blaðsíða 11

+
Um ævintýralegan feril Nínu Sæmundsson, myndhöggvara úr Fljótshlíðinni, sem settist að í New York og síðar í
Hollywood, en aldrei vildi hún fórna íslenskum ríkisborgararétti sínum og verk sín ggf hún Listasafni Islands.

EIN DÁÐASTA kvikmyndaleikkona í Hollywood á fimmta áratugnum, Hedy Lamarr, situr fyrir hjá Nínu, sem virðist hafa fangað svip kvikmyndagyðjunnar fullkomlega.
Jónína Sæmundsdóttir eða Nína Sæ-
mundsson eins og hún kallaði sig
fæddist að Nikulásarhúsum í Fljóts-
hlíð 1892. Fljótshlíðin er af mörgum
talin vera ein fegursta listasmíð
skaparans hér á landi. Að horfa frá
Hlíðinni til Eyjafjallajökus og út til
hafs þar sem Vestmannaeyjar rísa úr
sæ, gefur vísbendingu um að fleira sé handan
hafsins. Foreldrar Nínu voru Sæmundur Guð-
mundsson og Þórunn Gunnlaugsdóttir, ábúend-
ur í Nikulásarhúsum. Bærinn stendur enn í
snarbrattri hlíð næst austan við Hlíðarenda.
Enginn vegur virðist nokkru sinni hafa verið
iagður þangað og túnið hefur ekki verið annað
en blettur og mikill vatnsagi í þvi undan hlíð-
inni. Bárujárnshús sem þar stendur er opið í
gegn og á hlýviðrisdögum leitar sauðfé þangað
inn. En fremur er ólíklegt að þetta hús hafi ver-
ið komið 1892 og trúlegt að fæðingarstaður
Nínu sé tóft eldri bæjar við austurenda húss-
ins.
Þótt Nikulásarhús væru ekki annað en
kostarýrt kot, eignuðust þau Sæmundur og
Þórunn 15 böm og var Nína þeirra yngst. Þeg-
EFTIR RÍKEYJU RÍKARÐSDÓTTUR
ar hún var 14 ára fluttist hún með foreldrum
sínum til Reykjavíkur, en undi illa hag sínum,
var bæði sár og leið yfir því að þurfa að kveðja
Fljótshlíðina sína og dýrin.
Nína var svo heppin að eiga vel stæða
frænku í Kaupmannahöfn, Helgu Guðmunds-
dóttur, sem var ógift og barnlaus og rak þar
þvottahús. Helga bauð Nínu að koma og vera
hjá sér sem dóttir. Nína greip tækifærið, fór
til Kaupmannahafnar og bjó hjá Helgu, sem
aðstoðaði hana og kostaði til náms í Den
Tekniske Skole 1915-1916 hjá Holger Grön-
vold, sem kom við sögu fleiri nafnkenndra ís-
lenskra myndlistamanna. Slíkur var dugnað-
urinn og metnaðurinn að haustið 1916 gat hún
hafið nám í höggmyndadeild Konunglegu
Listaakademíunnar og lauk hún námi þar
1920.
Myndir Ninu vöktu
fijótt athygli
Á fyrstu tveimur áratugum aldarinnar voru
það hinir fáu en sterku brautryðjendur sem
unnu að myndlist á Islandi. Einar Jónsson frá
Galtafelli var fyrsti myndhöggvarinn og eftir
langa útivist í Kaupmannahöfn var hann að
flytja heim skömmu áður en Nína hóf nám sitt
við Listaakademíuna.
Fyrsta almenna listsýningin í Reykjavík var
haldin á vegum Listvinafélagsins í Barnaskól-
anum í Reykjavík haustið 1919. Nína hafði þá
ekki lokið námi, en hún tók þátt í sýningunni
engu að síður. Á miðju gólfi var höggmynd
hennar, „Kentár rænir stúlku“. Einnig var þar
höggmyndin „Sofandi drengur", sem keypt var
til Listasafns Islands ári síðar.
Nínu Sæmundsson veittist óvenjulega fljótt
sá heiður að fá myndir eftir sig á sýningar á
þeim fræga sýningarstað Charlottenborg.
Myndir hennar vöktu mikla athygli og fjallað
var um þessa ungu listakonu í blöðum, bæði í
máli og myndum. Helga frænka var bæði stolt
og glöð.
Árið 1920 veiktist Nína af berklum og
unnusti henr.ar, Gunnar Thorsteinsson, bróðir
Muggs, lést ári síðar. Það var Nínu mikið áfall
og sjálf var hún þungt haldin. En Helga frænka
hjálpaði henni að komast á heilsuhæli í Sviss og
þar var hún í eitt ár. Þá tók við námsdvöl í Róm
1921-1922.
STANDMYND Nínu af Jóni Sveinssyni - Nonna-
- er nú loks komin á sinn stað á Akureyri.
„AFREKSHUGUR", höggmynd Nínu, sem prýð-
ir forhlið Waldorf Astoria hóteisins .
VIÐ OPNUN á höggmyndasýningu Nínu í sýningarsal Ambassador-hótelsins í Los Angeles 1940. Sjálf er listakonan fjórða frá hægri og skartar
orðu. Nínu á hægri hönd stendur söngvarinn Cole Porter.
NIKULÁSARHÚS í Fljótshlíð, þar sem Nína fæddist 1892. Þetta var
næsti bær við Hlíðarenda, en jörðin er nú í eyði.
Að því búnu settist Nína að í París og vann
þar meðal annars að mynd sinni „Móðurást" og
tók þátt í sýningu á „Grand Palais“. Nína vann
þar sinn fyrsta listasigur á alþjóðlegri sýningu í
París, er fyrrnefnd mynd hennar, „Móðurást",
hlaut fyrstu verðlaun. Yfir höggmyndinni blakti
franski fáninn á sýningunni, sem þótti umtals-
verður sómi.
Árið 1924 er Nína komin aftur til Kaup-
mannahafnar og gerir þá hina vel þekktu mynd
sína, „Dauði Kleopötru“, og sýndi hana um
haustið í Grand Palais í París. Listvinafélagið
gekkst fyrir því 1928 að „Móðurást“ yrði keypt
til landsins. Var það fyrsta höggmyndin sem
sett var upp í borginni og ekki var minnismerki
eða stytta af tilteknum manni.
„Móðurást" ættu Reykvíkingai- þekkja vel,
því hún stendur á áberandi stað í garði við
Lækjargötuna. Nina sagði í blaðaviðtali um
„Móðurást“: „Mér þykir svo vænt um að
einmitt þessi mynd verði hér heima vegna þess
hve mikla viðurkenningu hún hefur fengið og
hversu mikillar viðurkenningar hún hefur aflað
mér“. En eftir þennan áfangasigur tók líf Nínu
óvænta stefnu, þegar henni var boðið að sýna í
Listamiðstöð New Yorkborgar, New York Art
Center.
HOGGMYND
Nínu af Vil-
hjálmi Stefáns-
syni landkönn-
i. Myndin er
í eigu Al-
þingis.
TILLAGA Nínu að mynd um Leif Eiríksson.
Þessi mynd er í eigu Kassagerðar Reykjavíkur.
Sigraði í samkeppni þar sem
400 listamenn tóku þótt
Árið 1926 fer Nína til Ameríku. Hafði frétt að
þar væri hægt að lifa af listinni. Eftir sýninguna
í New York Art Center var Nínu ráðlagt að taka
þátt í samkeppni um gerð styttu sem átti að
prýða forhlið Hótel Waldorf Astoría í New York
og vera tákn þess stórhugar sem bjó að baki
þessarri glæsilegu byggingu, sem þá var og er
vafalítið enn eitt nafnkenndasta hótel veraldar.
Nína var ein af 400 listamönnum sem tóku þátt í
samkeppninni og vann þá hörðu keppni með
höggmyndinni ,Afrekshugur“
Þessi höggmynd er af vængjaðri veru og er
hún enn á sínum stað yfir aðalinngangi hótels-
ins og um leið er hún „logo“ eða táknmynd hót-
elsins, sem notuð er á bréfsefni og í smækkuð-
um útgáfum til gjafa. Nína var þá aðeins 34 ára
og ferill hennar þegar ótrúlega glæsilegur.
Afrek hennar vakti óskipta athygli bæði í
Bandaríkjunum og á Norðurlöndum; mikið var
skrifað um verk hennar í blöðum New York
borgar, einnig í Danmörku fengu bæði hún og
verk hennar mikla umfjöllun, því Danir vildu
nú eigna sér litlu grönnu stúlkuna úr Fljótshlíð-
inni.
FRUMMYND Nínu að „Móðurást". Afsteypa
stendur við Lækjargötu í Reykjavík.
Höggmynd af Vilhjálmi Stefánssyni land-
könnuði var eitt af næstu verkum Nínu og var
sú mynd gefin til íslands í tilefni af Alþingishá-
tíðinni 1930. Hún er nú í Listasafni íslands.
Islendingar í Bandaríkjunum vildu minnast
landafunda Leifs Eiríkssonar með því að láta
gera af honum styttu og gefa til íslands á Al-
þingishátíðinni 1930. Af því tilefni var efnt til
samkeppni sem Nína tók þátt í. Einar Jónsson
myndhöggvari mælti sterklega með verki henn-
ar og það gerðu einnig aðrir listamenn og arki-
tektar. En að þessu sinni var það ekki Nína
sem vann samkeppnina heldur Stirling A. Cald-
er. Hann er höfundur að þeirri alkunnu högg-
mynd sem síðar var valinn staður á Skólavörðu-
holti.
Á mynd þeirri sem Nína gerði og sendi í
samkeppnina stendur ungur, skegglaus víking-
ur í stafni á skipi sínu. Hann ber hönd fyrir
augu og starir á móti hinu óþekkta.
„Ég vil búa
til eitthvað stórt"
Borgarstjórn Los Angelesborgar bað Nínu
um að vinna verk sem táknaði hinu ungu Amer-
íku. „Ég vil búa til eitthvað stórt“ sagði hún þá.
En Nína var barn síns tíma í þá veru, að hug- ►
TIL NEW YORK
1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. JÚNÍ 1998
+
LESBÓK MORGUNBIAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. JÚNÍ 1998 1 1