Lesbók Morgunblaðsins - 27.02.1999, Blaðsíða 13

UÓÐRÝNI
STEFÁN HILMARSSON
ELTU MIG UPPI
Næturkulið krafsar í mig,
keyrir allt í kaf.
Langur skuggi engu líkur
læðist út á haf.
Hvergi banginn keyri ég
og kætist yfir því,
sem ég á vændum síðar,
sem égstefnií.
Mikið var égfeginn því að
lifa þessa nótt.
Furðulegt þó hvernig fannst mér
tíminn líða fljótt.
Mikið var að vökvar mínir
vættu þessa sál. 0 o o!
Eigðu við mig erindi á ný.
Eltu mig uppi í nótt.
Morgunbirtan bíturímig,
býðurgóðan dag.
Lítil fluga fyrh' utan
flautar lítið lag.
Tólf mínútur yfír og ég
undra mig á því
sem égfínn við síðu mína,
sem mig heldur í.
Ekki líta undan,
ekki beygja afleið,
ekki tapa slóðinni.
Já, ekki týna mér,
ekkitýna mérínótt.
A
Islenskir dægurlagatextar eru afar sundurlausir að gerð og efni, svo ekki sé meira
sagt. Að sumra mati hafa þeir þótt ná hæstu hæðum í sögulegum og líkamlegum
yrkingum meistara Megasar og samfélagsádeilum Bubba. Það má til sanns vegar
færa að í textum þeirra megi finna vitsmunalegri sýn á heiminn en gengur og gerist í
slíkum kveðskap. Það má jafnvel halda því fram að þessir tveir höfundar hafi verið
fyrstir til að ljá íslenskum dægurlagatextum tilgang, annan en að fylla upp í laglínu og
skemmta. I textum þeirra er stundum rýnt í mannlega tilveru á ystu nöf: „I dögun
hvarf hún innum aðrar dyr, / mig óraði ekki fyrir því sem skeði. / En fyrr en varði -
fyrirgefíði / mér feimnina - hún gjörðist veik á geði,“ söng Megas í Paradísarfuglinum.
Og stundum verður samfélagsrýnin beinskeytt, eins og í Isbjarnarblús Bubba: „Við
vélina hefur hún staðið síðan í gær. / Blóðugir fingur, illa lyktandi tær. / Þúsund
þorskar á færibandinu þokast nær. // Á skrifstofunni arðræninginn situr og hlær, / því
línuritið sýnir að afköstin eru meiri í dag en í gær. / Þúsund þorskar á færibandinu
þokast nær.“ I textum Megasar hafa menn ennfremur fundið töluvert nýstárlega
málnotkun, jafnvel nýsköpun.
Gott og vel. Megas og Bubbi eru ágætir en þeir eru hins vegar ekki dæmigerðir
fyrir íslenska dægurlagagerð. Þar er mun athyglisverðara að skoða verk Stefáns
Hilmarssonar, sem óhætt er að kalla meistara hins dæmigerða.
En hvað er dæmigert í íslenskum dægurlagatextum? Einfölduð rómantísk
heimsmynd. Já, vissulega. Yfirgengileg melódramatísk tilfinningavella. Jú, mikil
ósköp. Samhengisleysi. Já, tvímælalaust. Merkingarleysi eða merkingarflótti. Jú, það
er sennilega megineinkenni ásamt fátæklegri og oft á tíðum vondri ef ekki beinlínis
rangi-i málnotkun. En hver er að velta þessu fyrir sér? Ef textarnir virka, falla að
laginu, eru þeir góðir, eins og dæmin sanna: „Þig vil ég fá til að vera mér hjá. / Vertu
nú vænn og segðu já, / því betra er að sjást / en kveijast og þjást / af einskonar ást.“
Einskonar ást - það er einmitt eitt af aðalumfjöllunarefnum Stefáns, ást sem ekki
er öll þar sem hún er séð. ekki alveg klár og alls ekki auðfundin. Þannig er oft talsverð
óvissa í textum Stefáns. I laginu Nei eða já er ort um þessa nagandi óvissu:
„Efasemdir og ýmis vafamál / oft á tíðum valda mér ama. / Verðum þú og ég á
sjafnarvængjum senn / eða verður allt við það sama? / Svörin liggja í loftinu / en samt
sem áður ég sífellt hika.“ Hér er hið angistarfulla hik túlkunarlykill textans, mælandi
eða öllu heldur söngvari hans stendur frammi fyrir tilvistarlegri spurningu og svörin
gætu haft áhrif á líf hans allt. í viðlaginu nístir óvissan inn að beini en samt er vonin
til staðar: „Nei eða já, nú eða þá? / Aldrei mér tekst að taka af skarið. / Vakin og sofin
ég velti þér endalaust fyiir mér. / Nei eða já, af eða á? / Erfitt er oft að finna svarið /
þó á ég von á því að finna það hjá þér.“
Óvissan er sömuleiðis meginþema í laginu Ekki. Þar hefur ástleitandinn þó fengið
kjarkinn og biður um skýr svör: „Segðu alveg eins og er, / ekki fela fyrir mér. / Sýndu
öll þín spil, / sýndu öll þín spil. / Dragðu ekki dul á neitt. // Engin gef ég þér grið, /
ekki leita á önnur mið. / Sjáðu hér er ég, / sjáðu hér er ég. / Haltu ekki að þér hönd
[svo].“ En hér bregður Stefán á leik með hlustandann sem heldur vitanlega að hér sé
viðmælandi söngvarans kona. En í blálokin á viðlaginu kemur annað í Ijós,
viðmælandinn er nefnilega ástin sjálf og úr verður skemmtileg persónugerving;
hlustandinn er í raun dreginn á inntakinu í lengstu lög. Viðlagið hljómar þannig:
„Dagur kemur og dagur fer, / brátt er húmið hér. / Dugir skammt að draga á langinn,
/ er á meðan er. / Engan veginn ég ætla mér / annað en þig. / Dreptu nú fordóma þína,
ást.“
Textinn sem tilfærður er í upphafi greinar er án vafa einn af lýrískustu textum
Stefáns. Merking hans er hins vegar óljós eða að minnsta kosti á flökti. Samhengi er
ekld skýrt en þetta er að minnsta kosti Ijóst:
í fyrsta erindi er söngvarinn yfir sig glaður enda á leiðinni heim í drossíunni sinni
með einhverri sætri stelpu: „Hvergi banginn keyri ég / og kætist yfir því, / sem ég á
vændum síðar [svo], / sem ég stefni í.“ Hér er augljóslega allt í góðum gangi. í öðru
erindi, sem er viðlagið, kemm- svo endurlit þar sem söngvarinn rifjar upp nótt sem
hann segist hafa verið feginn að lifa. Þar er væntanlega um að ræða nóttina sem talað
er um í fyrsta erindinu. I beinu framhaldi óskar hann þess vegna eftir því að sú sem
hann eyddi nóttinni með eigi við sig erindi á ný, elti sig uppi og geri það „í nótt“ (sem
er sem sé önnur nótt en sú sem talað var um í fyrsta erindinu). I þriðja erindi er
nóttin liðin (það er sú nótt sem talað var um í öðru erindi) og söngvarinn vaknar af
svefni, lítil fluga flautar lítið lag fyrir utan og klukkan er tólf mínutur yfir eitthvað og
- já, óskin virðist hafa ræst því það liggur eitthvað við hlið hans og heldur í hann.
Þetta erindi gæti þó átt saman við fyrsta erindið og þá væri þetta ekki saga um óskir
sem rætast heldur saga af manni sem keyrði fullur heim með stelpu og man svo
ekkert daginn eftir og vaknar skiljanlega undrandi yfir þessu sem liggur við hlið hans
og heldur í hann. I síðasta erindinu er svo aftur komin nótt og eins og tíðum um
miðjar nætur nístir óöryggið og óttinn við að týnast í myrkrinu, standa uppi einn.
Sambandið, sem hófst í fyrsta erindinu, virðist hér vera komið á góðan skrið - en
menn geta samt aldrei verið vissir.
ÞRÖSTUR HELGASON
JÓN FRÁ PÁLMHOLTI
FRUMBYGGJAUÓÐ
I
Eirðarlaus dragbítur söngva...
Þurrir dómendur á þingi að reyna
til þrautar að sigrast á manninum.
En hver getur sigrast á manninum ?
Og til hvers að sigrast á manninum?
Hvað getur komið í stað mannsins?
Eirðarlaus dragbítur viljaskertur
elskar ekki þann sem elskar.
I heimsku sinni og í fánýti
hugsunar sinnar elskar hann ekki.
Sá sem elskar ekki ánetjast hatrinu
og hatur leiðir af sér hatur
og kúgun verri en kúgun valdhafa.
Stöðugt erum við minnt á að halda athygli
sofna ekki á verðinum.
Þó er fátt erfiðara en að vekja okkur
af þeim svefni sem þyngstur er
þeim svefni sem grimmastur er
og harðast leikur okkur að lokum.
Við hljótum jafnvel að spyrja;
tekst að vekja okkur af svefni vanans?
Eirðarlaus dragbítur svæfir hverja von,
en þurrir dómendur sigrast aldrei
á innsta kjarna mannsins
því hinir útskúfuðu munu rísa upp
og hinir einskisverðu syngja á torginu.
Hinir sorgmæddu munu fagna lífinu
hinir snauðu eignast nýja von
og hinir kúguðu munu kasta af sér fjötrunum ...
II
Eirðarlaus dragbítur söngva ...
Hálfglitrandi heimur geymdur í hugskoti.
Mynd af tungli á ferð yfír vatni
og einhversstaðar kjarrlundur og fuglar.
Og ský. Marglit ögrandi ský
ung og reynslulaus að svífa í fyrsta sinn.
Möglandi kvenvindar á reiki
utanvið hafáttina að rísla sér í næði.
Og karlvindar silfurgráir í sólinni
búnir að gleyma erindum æskunnar
hnusandi aðeins eftir völdum.
Hnusandi og snuðrandi vindar
um helstu inni heimsins.
Um helgistundir okkar einsog fjarlægar stjörnur.
Lágkúrulegt ambur hagsmuna
og eirðarlaus dragbítur söngva...
Snuðrandi vindar með kalkaða vængi
eigrandi meðal okkar frumbyggja
í ókunnum dölum og á rauðum furðuströndum.
Flissandi fortíðarlausir vita þeir ekki
að við höfum lifað hér að við lifum hér
og að við munum lifa hér.
Líf okkar er hér íþessum dölum
og við lifum hér á þessum furðuströndum
meðan heit jörðin dansar nakin í tunglsljósinu.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 27. FEBRÚAR 1999 1 3