Lesbók Morgunblaðsins - 27.02.1999, Blaðsíða 20

Morgunblaðið/Ásdís
, SKÓGARHÖLLIN eftir Jóhannes S. Kjarval.
LISTASAFN ISLANDS
MÓDERNISMI, FRUM-
HERJAR OG POPPLIST
KLARA Stephensen og Ólafur Gíslason koma verkum Sigmars Polke fyrir í sal listasafnsins.
RJÁR sýningar verða opnaðar í sölum
Listasafns Islands í dag kl. 15. Tvær
sýningar í eigu safnsins og sýning á
gvassmyndum Sigmars Polke, sem
hingað er komin frá Þýskalandi.
Fjórir frumherjar
I sal 1 eru verk eftir Þórarin B. Þorláks-
son (1867-1924), Ásgrím Jónsson
(1876-1958), Jón Stefánsson (1881-1962) og
Jóhannes S. Kjarval (1885-1972). Þessir fjór-
ir málarar hófu allir listamannsferil sinn á
fyrstu áratugum þessarar aldar og lögðu þar
með grunn að nútímamyndlist hér á landi.
Náttúra landsins var í hugum aldamóta-
manna tákn þess sem íslenskt var og varð
hún höfuðviðfangsefni fyrstu kynslóðar ís-
'ítnskra listamanna. Þórarinn B. Þorláksson,
sem var elstur fi-umherjanna fjögurra, hélt
fyrstu sýningu sína árið 1900 og sýndi þar
meðal annars málverkið Þingvellir frá sama
ári. I því verki, þar sem landið er hjúpað
náttbirtu, tókst honum að laða fram andblæ
djúphygli í rómantískri túlkun sinni, sem átti
eftir að einkenna margar landslagsmynda
hans. Andblær djúphygli, sem rekja má til
rómantíkur 19. aldar, ríkir einnig í málverki
Jóns Stefánssonar Sumarnótt, lómar við
Þjórsá frá 1929. Jón hafði að loknu námi í
Kaupmannahöfn sótt skóla Henris Matisses í
París og kynnst róttækum kenningum hans.
I málverkum sínum af auðn landsins leitaðist
hann við að skapa heildræna mynd með nak-
in form iandsins sem efnivið. í elsta málverki
^sgríms Jónssonar, Tindafjöll frá 1903-4, er
landið einnig sveipað hjúp sumamæturinnar
og hrikaleg fegurð snæviþaktra tinda hafín
upp. Ásgrímur hreifst af impressjónisman-
um franska og er leið á feril hans leitaðist
hann við að túlka birtuna og litbrigðin í nátt-
úrunni eins og sjá má í málverki hans af
Heklu frá 1927 og myndum sem hann málaði
í nágrenni Reykjavíkur og Hafnarfjarðar.
Sérstæðastur frumherjanna er Jóhannes S.
Kjarval. Hann kynntist snemma symbólism-
anum franska og síðar einnig kúbisma og ex-
pressjónisma og nýtti sér þau kynni á per-
sónulegan hátt við túlkun á íslensku lands-
jagi. Á sýningunni er verk hans, Skógarhöll-
*n, sem hann málaði árið 1918. Verk þetta
sýnir vel tengsl Kjarvals við symbólismann
og er að því leyti tímamótaverk í íslenskri
málaralist. Með málverkum frá Þingvöllum
um og eftir 1930 innleiddi Kjarval nálægðina
í íslenska landslagslist þar sem hann beindi
sjónum að hrjóstrugum jarðveginum, hraun-
inu, klettunum og lággróðrinum. Með því
móti varð myndefnið, landslagið, nafnlaust
og óstaðbundið, og náttúra landsins miðill til
að tjá tilfinningar og hugmyndir. Gott dæmi
um hvernig Kjarval umbreytir landslaginu í
form sem eru á mörkum þess að vera
abstrakt er málverkið Heyþurrkur eftir
Heklugos frá 1947-66.
Sýningin stendur til 11. apríl.
Gvassmyndir Sigmars Polke
í sal 3 verður opnuð sýningin Tónlist af
óræðum uppruna og er sýning á 40 gvass-
myndum Sigmars Polke (f. 1941). Hann til-
heyrir þeirri kynslóð þýskra listamanna sem
kom fram í miðju kalda stríðinu á 7. áratugn-
um undir merki nýs raunsæis. Þessi kynslóð
leitaði fanga í fjöldamenningu neyslusamfé-
lagsins og vaxandi áhrifum fjölmiðla og
fjöldaframleidds myndefnis. Polke kallaði
myndlist sína í upphafi „kapítalískan real-
isma“, og vildi með því andæfa ríkjandi
abstrakthefð í vestrænni myndlist annars
vegar, og þeim sósíalrealisma sem var ríkj-
andi austan járntjaldsins hins vegar. Hann
mótaðist af popplist 7. áratugarins og því
nýraunsæi, sem sá í myndmáli fjöldamenn-
ingarinnar þann veruleika sem myndlistin
gat byggt á.
Þótt flestar myndir Polkes byggist á
fígúratífu myndmáli úr auglýsinga- og
fréttaheiminum, þá hefur hann einnig gert
abstraktmyndir, t.d. mýndaröð sem hann
kallaði „Moderne Kunst“. Myndir þessar eru
þó ekki abstrakt í þeim skilningi að Polke
trúi á sjálfstætt gildi óhlutbundinna lita eða
forma, heldur eiga þær að sýna abstraktmál-
verkið sem hvem annan neysluhlut í samfé-
lagi okkar og fjalla því um listina á þeim for-
sendum, segir í fréttatilkynningu. Polke
hlaut myndlistarverðlaunin Gullljónið í Fen-
eyjum árið 1985.
Sýningin er farandsýning, valin og sett
saman af Götz Adrian og listamanninum og
er hingað komin á vegum Institut fiir Aus-
landsbeziehungen í samvinnu við þýska
sendiráðið á íslandi. Sýningin stendur til 28.
mars.
Módernismi i mólun
í sal 4 eru verk eftir Gunnlaug Scheving
(1904-1972), Jóhann Briem (1907-1991), Jón
Engilberts (1908-1972), Jón Stefánsson
(1881-1962), Nínu Tryggvadóttur
(1913-1968), Snorra Arinbjarnar
(1901-1958) og Þorvald Skúlson (1906-1984).
Meðal annars em þar verk sem vom á hinni
sögufrægu Gefjunarsýningu árið 1942.
Á fjórða áratugnum má greina mjög glögg
skil milli tveggja ólíkra viðhorfa í íslenskri
myndlist. Annars vegar er það landslagsmál-
verkið, sem þá lifir mikið blómaskeið með þá
Ásgrím Jónsson, Jón Stefánsson og Jóhann-
es Kjarval, og hins vegar sú kynslóð ungra
listamanna, m.a. Jón Engilberts, Gunnlaug-
Ur Scheving, Þorvaldur Skúlason, Snorri Ar-
inbjarnar og Jóhann Briem, sem kom fram
um og eftir 1930. I verkum þessara ungu
listamanna komu fram róttæk viðhorf, jafnt í
vali á myndefni sem túlkun. Flestir vom þeir
aldir upp í smáþorpum og fundu túlkunar-
efni sitt í daglegum athöfnum fólks, vinnunni
á heimilinu jafnt sem á hafi úti. Þessir lista-
menn vom sumir virkir í róttækum, pólitísk-
um hreyfingum, svo sem Jón Engilberts, og
gætti þjóðfélagsgagnrýni í verkum sumra
þeirra án þess að rétt sé að flokka þau undir
merkjum félagsraunsæis. Verkið, sem telja
má að hafi markað upphaf þess skeiðs í ís-
lenskri myndlist, er Bassabáturinn, frá 1929
eftir Gunnlaug Scheving. I því verki sem
öðmm verkum Schevings er ekki verið að
upphefja sjómennskuna né manninn yfirleitt
heldur er þar að finna nærfærna og inn-
hverfa túlkun á manninum við vinnu sína.
Þeir Jón Engilberts, Snorri og Þorvaldur
höfðu allir notið kennslu norska málarans
Axels Revolds, sem verið hafði í skóla Matis-
ses með Jóni Stefánssyni í París. Hjá honum
kynntust þeir hinum norska expressjónisma
sem annars vegar átti rætur að rekja til til-
finningalegs expressjónisma Edvards
Munchs og hins vegar hins formræna og
munúðarfulla franska expressjónisma.
Róttæk viðhorf í efnisvali og túlkun fóra
fyrir brjóstið á ýmsum ráðamönnum hér á
landi á tímum mikilla umbreytinga í þjóðfé-
laginu í kjölfar kreppu og síðar stríðs sem
riðlaði mörgu í íslensku samfélagi. Menn ótt-
uðust upplausn og nýjungar í listum og
skáldskap þar sem viðteknum hugmyndum
um fegurðina var ógnað. Allt frá því á 4. ára-
tugnum höfðu menn deilt um myndlist, en í
byrjun þess fimmta efldust þær deilur með
skrifum Jónasar Jónssonar, formanns
Menntamálaráðs, og náðu hámarki með sýn-
ingu sem hann hélt í háðungarskyni vorið
1942 á sex verkum í eigu Listasafns íslands
eftir fimm listamenn. Þetta vora verkin Þor-
geirsboli eftir Jón Stefánsson, Rauða teppið
og Við glugga eftir Þorvald Skúlason, Liggj-
andi kona eftir Jóhann Briem og Hjörtur
Snorrason eftir Gunnlaug Scheving. Voru
þau fyrst sýnd í Alþingishúsinu og síðan í
verslunarglugga Gefjunar í Aðalstræti. Þetta
tiltæki formanns Menntamálaráðs sýnir hve
heiftúðugar deilur vora þá um myndlist, en
eins og gefur að skilja fylgdu miklar blaða-
deilur í kjölfarið. Eru nokkrar greinar, sem
þá birtust í blöðunum, til sýnis á sýningunni.
Sýningin stendur til 18. apríl.
Listasafn íslands er opið alla daga vikunn-
ar, nema mánudaga, frá kl. 11-17.

20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 27. FEBRÚAR 1999