Alþýðublaðið - 06.11.1982, Blaðsíða 2

Laugardagur 6. nóvember 1982
2....
Jón Baldvin Hanni-
balsson.
„Menntamönnum
og skáldum, íslenz-
kum, með víkinga-
blóð í æðum, hefur
löngum þótt lítið til
koma hugmynda-
f ræð/ sósíaldemó-
krata. Einkum þeim,
sem hafa lesið
kommúnistaávarpið,
grautað í „kapítal-
inu“ og haft spurnir
af Lenín og rúss-
nesku byltingunni“.
í
„í samanburði við
þau ósköp sem hlot-
ist hafa af hugsjón-
um hatursfullra og
hálfmenntaðra
mannkynsfrelsara
Stórasannleiks, eru
atvinnurekendur
eða kapítalistar, sem
hugsa bara um
pyngju sína,
sauðmeinlaust lið.
Til þess eru ótal ráð
að takmarka eignar-
rétt þeirra og vald, ef
lýðræðið er virkt".
„Þegar sósíal-
demókratar áttu að
velja á milli allsherj-
ár þjóðnýtingar og
alræðis skv. for-
múlu, eða lýðræðis,
þá völdu þeir
lýðræðið. Því að án
lýðræðis er enginn
sósíalismi. Og án
lýðræðis eru frið-
samlegar, hægfara
umbætur, útilok-
aðar“.
jafnaðarstefn;
Það gleður mig, að ég er ekki fyrr á förum úr
ritstjórastóli Alþýðublaðsins en ungur fræðimaður
finnur hjá sér hvöt til þess að gera gagnrýna úttekt á
ritstjórnarpólitík blaðsins undir minni stjórn. Hinu
er ekki að leyna, að ég hefði kosið að svo umvöndun-
arsamur hugsjónamaður væri sjálfur vandari að
meðulum. Sérstaklega er mér óskiljanlegt með öllu
það athæíi hans að taka sér á fölskum forsendum vald
til þess að fleygja út efni blaðsins og troða grein sinni í
staðinn í algeru heimiidarleysi. Var ekki þessi ungi
maður að átelja ritstjóra Alþýðublaðsins fyrir að
honum gengi betur að kenna heilræðin en halda þau?
Ádrepur K.O. á ritstjórnarskrif undirritaðs eru þá
orðnar þrjár talsins. Fyrst gefur gagnrýnandinn sér
eina meginforsendu: Hún er sú, að brýna nauðsyn
beri til að Alþýðuflokkur og Alþýðubandalag myndi
breiðfylkingu gegn leiftursóknaröflum markaðshy-
ggjumanna (þ.e. Hannesar Hólmsteins og félaga, sem
eru partur af ungliðadeild Sjálfstæðisflokksins en
fjarri því flokkurinn allur) K.O. vill íhuga það, hvort
Á-A-flokkarnir eigi ekki að sameina kraftana. Sem
sannur sósíaldemókrati vill hann þó að samruninn
verði í áföngum, við hægfara þróun. Þá fullyrðir
K.O. að Alþýðubandalagið hafí nú gert meginið af
efnahagstillögum Alþýðuflokksins að sínum. Ef satt
væri, færi vonandi að rofa til í efnahagsmálum. Sú
spurning hlýtur að vakna, hvort Alþýðuflokkurinn
eigi ekki að stíga fyrsta skrefið með því að ganga inn í
núv. ríkisstjórn, sem Kjartan skilgreinir sem „vinstri
stjórn?“
Út frá þessari forsendu fínnur K.O. mér það til
foráttu, að ég hafí ekki gert mér grein fyrir þessum
„nýju viðhorfum“. Eitt er að skilja hvað vakir fyrir
sumum mönnum - annað að vera því andvígur.
Látum vera að sinni. Áréttum aðeins nokkrar helstu
ályktanir og ávirðingar undirritaðs, sem K.O. leiðir
út frá meginforsendunni. Nokkur dæmi: 1) Hann
segir mig hafa sofíð á verðinum, þar sem ég hafí ekki
nennt að ansa 100 greinum Hannesar Hólmsteins um
þá Hayek og Friedman. Spurning: Hefur Kjartan
nennt því? Hefur nokkur nennt því? 2) Ritstjórnar-
skrif mín hafí ekki verið til þess fallin að efla einingu
og samstöðu innan flokksins, þau hafí m.ö.o. verið
óvinafagnaður 3) Hann segir skrif mín hafa gefíð
óheppilega mynd af flokknum út á við. Enda segist
hann hafa setið agndofa úti í Þýskalandi s.l. vetur við
leiðaralestur Alþýðublaðs. 4) Þá talar hann um upp-
gjör mitt við ýmis hefðbundin baráttumál jafnaðar-
manna. Er á K.O. að skilja, að ég sé versti fjandi
velferðarríkisins, auk þess sem ég hafí lítt tekið undir
við þá Palme og Sorsa um kjarnorkuvopnalaust
svæði á Norðurlöndum o.f. Reyndar verður ekki
annað lesið út úr greinum K.O. en að hann álíti mig
stórhættulegan stríðsæsingamann, og er í því efni
sem flestum öðrum hjartanlega sammála Þjóðviljan-
um.
Látum vera. Ég er K.O. sammála um eitt: Það er
afar mikilvægt fyrir stjórnmálaflokka að „gæta þess
að drukkna ekki í dægurmálabaráttunni, heldur gefa
sér jafnframt tíma til að íhuga málefnastöðu sína í
víðara samhengi. Nú vill svo vel til, að á s.l. vori lýsti
ég stuttlega grundvallarafstöðu minni til stjórnmála í
erindi um jafnaðarstefnuna á ráðstefnu Lífs og lands,
sem haldin var undir heitinu: „Maður og stjórnmál“.
Áður en Kjartan skrifar lengra mál til þess að rang-
túlka ritstjórnarskrif Alþýðublaðsins og gera mér
upp skoðanir, vil ég biðja mitt gamla blað að birta
þetta erindi. Það gæti vonandi orðið Kjartani tilefni
til merkilegri fræðirannsókna þótt síðar verði. Hér
kemur erindið:
I; Spurning um
mannréttindi
Aðspurðurá 79ára afmæli sínu
- eftir hálfa öld í pólitík - hvort
hann hefði orðið sósíaldemókrati
af bóklestri á námsárunum í Dan-
mörku, sagði karl faðir minn:
„Nei, ég gerðist sósíaldemókrati í
verki, í lífsins skóla í Súðavík.
Mér rann til rifja umkomuleysi
fólks. Það særði mína réttlæfis
kennd. Hún hrærði mig til at-
hafna. Pólitískt starf gaf síðan
bóklestrinum merkingu - ekki
öfugt.“
Ef þessi orð eru tekin trúanleg
er sósíaldemókratí - lýðræðisleg
jafnaðarstefna - fyrst og fremst
mannúðarstefna. Samúð með
fólki, sem á bágt. Og hættir þar
með að eigaerindi við fólk, þegar
það á ekki lengur bágt? Með
sama hætti og hagfræðin, þessi
heimspeki eymdarinnar, glatar
gildi sínu ef og þegar allsnægtar-
þjjóðfélagið hefur útrýmt skort-
inum?
Jafnaðarstefnan er alþýðleg
kenning. Þess vegna fer best á því
að forðast fín orð - frelsi, jafn-
rétti, bræðralag - en lýsa henni
frekar í verki. Hvernig lýstu sér
bágindi fólks í Súðavík á 3ja ára-
tug aldarinnar? Flestir seldu
vinnuafl sitt atvinnurekanda,
„eiganda framleiðslutækjanna".
Hans var valdið, mátturinn og
dýrðin, slík sem hún var. Hann
réði því, hvort menn fengju
vinnu, eða hverjir, og á hvaða
kjörum. Hann réði vinnutíman-
um. Hann réði því, hvort menn
fengju greitt umbun erfiðis síns í
peningum eða með vöruúttekt í
hans eigin verzlun. Hann var
máttarstólpi samfélagsins - kap-
ítalisti.
Pólitík sósíaldemókrata var
fyrst og fremst spurning um
mannréttindi. Ef menn gátu ekki
unnið, eða misstu vinnu. misstu
þeir um leið atkvæðisréttinn.
urðu réttlausir utangarðsmenn.
Menn bjuggu við öryggisleysi um
afkomu fjölskyldu, ef slys, sjúk-
dóma, elli eða dauða fyrirvinnu
bar að höndum. Lífsbaráttan var
hörð og miskunnarlaus.
Sósíaldemókratí, lýðræðisjafn-
aðarstefnan, kenndi þessu fólki
að stofna verkalýðsfélag. Að
neita að selja vinnuafl sitt nema
gegn meðákvörðunarrétti um
verðlagningu vinnuafls, vinnu-
tíma o.s.frv.. Þetta var kallað
stéttabarátta. Það var fyrsta
skrefið. Næsta skref var að neyta
atkvæðisréttar fjöldans til að taka
völdin í hreppnum eða bænum,
ekki hvað síst til þess að gæta
hagsmuna fólksins gagnvart valdi
atvinnurekenda. Til þess að ráða
næsta umhverfi sínu. Kjósa menn
á þing. Knýja fram löggjög, sem
gerði verkamönnum kleift að búa
í mannabústöðum, eða bjó þeim
lágmarksafkomutryggingu í ell-
inni, eða við slys og sjúkdóma.
Þetta heitir pólitískt lýðræði, full-
trúalýðræði eða þingræði.
Stundum var, oftast af illri
nauðsyn, efnt til samvinnurekstr-
ar um útgerð, fiskvinnslu eða
verzlun, ef og þegar kreppan lam-
aði einkaframtakið. Það stefndi í
átt til atvinnulýðræðis.
Þetta þrennt: Stéttarsamtök til
að hafa áhrif á tekjuskiptinguna;
virkjun pólitísks lýðræðis til þess
að hafa áhrif á félagslega um-
gjörð þjóðfélagsins með löggjöf;
og blanda einkarekstrar, sam-
vinnurekstrar og opinbers rekstr-
ar til þess að stuðla að fullri
atvinnu - þetta var sósíaldemó-
kratí í kenningu og reynd.
II; Frelsi frá skorti
Bezta dæmið um sósíaldem-
ókratí í verki sem ég kann frá að
segja er kúabú ísafjarðarkrata.
Þegar Vilmundur læknir komst
að því að börn fátæklinga þjáðust
af næringarskorti, var samþykkt á
verkalýðsfélagsfundi, og fram-
kvæmt í bæjarstjórn, að stofna
kúabú til þess að fátæk börn gætu
fengið mjólk að drekka og kalk í
beinin. Kannski var það há-
punkturinn á ferli ísafjarðarkrata,
þegar þetta kúabú fékk sérstök
verðlaun Búnaðarfélagsins fyrir
nythæstu kú á landinu. Þar með
var sannað að kratar kunnu að
reka kúabú, betur en „íhaldið".
Þetta er sósíaldemókratí í
verki. Halldór Kiljan Laxness
hefur kallað þetta „sauðmein-
laust sósíaldemókratí". Einmitt.
Það er mannúðarstefna okkár
tíma. Og hún drepur engan. Það
tók skáldið hálfa öld að finna
þetta út aftur, eftir að hafa lent í
hafvillum með hundgrimmum of-
vitum og mannkynsfrelsurum af
verstu sort, sem fannst þetta ekki
nógu spennandi; of praktískt. Og
höfðu það af að lokum að snúa
alþjóðahyggju verkalýðsins upp í
alþjóðlegt tugthús utan um þriðja
part jarðarbúa.
Það er sama hvort við nefnum
Súðavík eða Svíþjóð sem dæmi
um þetta sósíaldemókratí í prax-
ís. Það studdist ekki við mjög
harða kenningu. Aflvakinn var
samhyggð með fátæku fólki og
umkomulitlu. Það sem fyrir
mönnum vakti var að útrýma fá-
tækt. Kröfurnar voru um jöfnun
auðs og tekna, félagslegt öryggi
og atvinnu handa öllum. Mikið
meira var það nú ekki. Sjálfsagt
hafa menn gert sér vonir um að
tækifæri til náms og þátttöku í
menningarlífi fylgdu í kjölfarið,
svo sem eins og af sjálfu sér.
Sjálfsagðir hlutir, sýnist okkur
nú, þótt það væri svo engan veg-
inn þá. Og sauðmeinlaust, vissu-
lega. Engum datt í hug að nefna
blóðuga byltingu einu orði, nema
nokkrum hlaupastrákum, sem
höfðu lent í múgæsingum á göt-
um Berlínar á hinum gölnu dög-
um Weimar. Byltingu gegn
hverjum? Útgerðarmanninum?
Hann var alinn upp við slor eins
og þeir hinir. Og undir hörðum
skrápnum sló gott hjarta, oftast
nær. Skorturinn var bara harður
húsbóndi.
Niðurstaðan átti að verða ein-
hvers konar „velferðarríki".
Þjóðfélag, þar sem menn væru
frjálsir frá skorti, öryggisleysi,
ótta, hatri og öfund. Það er ekki
þeirra mál, kreppukarlanna. að
útrýming örbirgðarinnar skapaði
önnur vandamál, sem kallaði á
annars konar úrræði. Það er okk-
ar mál. Þeirra flokkur var
kreppuflokkur. Okkar flokkur er
í kreppu. Af því að þeir skiluðu
góðu dagsverki. Nú þykjast allir
vera sósíaldemókratar. Jafnt þeir
sem hömuðust gegn vökulögum
og almannatryggingum sem hin-
ir, sem hafa hatast við þennan
prólítaríska húmanisma í hundr-
að ár og biðu fýldir eftir bylting-
unni: Rennur blóð eftir slóð, dilla
ég þér þjóð...
III; „Rennur blóð...“
Menntamönnum og skáldum,
íslenzkum, með víkingablóð í
æðum, hefur löngum þótt lítið til
koma hugmyndafræði sósíaldem-
ókrata. Einkurn þeim, sem hafa
lesið kommúnistaávarpið, graut-
að í „Kapitalinu" og haft spurnir
af Lenín og rússnesku bylting-
unni. Alveg eins og Lenín mis-
skildi Marx, reistu þeir sína eigin
draumaveröld á misskilningi á
eðli rússnesku byltingarinnar.
Fyrir þeirra smekk vantaði blóð
og morð í söguþráðinn hjá kröt-
um, til þess að hann gæti kveikt í
storknuðu blóði þeirra.
Skv. Lenín var sósíalismi for-
múla: Afnám einkaeignarréttar á
framleiðslutækjunum og öll völd
til Flokksins. Þetta var kallað „al-
ræði öreiganna", þótt þeir kæmu
þar hvergi við sögu. Þessi formúla
átti að leysa öll mannleg vanda-
mál á einu bretti: Stéttaskipt
ingu, arðrán, kúgun, skort og
stríð. Lenín sagði, að ef veru-
leikinn passaði ekki inn í formúl-
una, væri það verst fyrir veruleik-
ann. Það hafa reynst orð að
sönnu. Veruleikinn reyndist að
vísu talsvert flóknari en formúlan
gerði ráð fyrir og hefur því orðið
hart úti í þeirn hremmingum.
Eins og jafnan gerist þegar
Stórisannleilicur er á ferð, og hat-
ursfullir menn hyggjast læsa lífið
inni í formúlu í nafni hans,
reyndist læknisráðið verra en
sjúkdómurinn, sem átti að lækna.
í stað þess að afnema stéttaskipt-
ingu hefur Lenínisminn endað í