Alþýðublaðið - 18.11.1988, Blaðsíða 8

MÐUBMBIB
Föstudagur 18. nóvember 1988
FRÉTTASKÝRING
Ómar Friðriksson skrifar
Skýrsla hallanefndar um ríkisfjármál
TEKJUHALLI OG SKULDIR NIINNI
EN í FLESTUM OECD-RÍKJUM
Hlutfall skatttekna af heildartekjum rikis og sveitarfélaga hefur farið
minnkandi frá árinu 1968. Hluturóbeinna skatta af heiidarsköttum hefur
vaxið verulega.
Fjárlaga- og hagsýslustofn-
un sendi frá sér fróðlega
skýrsiu i vikunni um ríkisfjár-
mál. Skýrslan er niðurstaöa
svokallaðrar hallanefndar,
sem komið var á fót á árinu
1986 til að kanna tengsl á
milii ríkissjóðshalla og vax-
andi misvægis i utanríkisvið-
skiptum,þ.e. á viöskiptajöfn-
uð, og fleiri þætti s.s. verð-
bóígu og vexti.
í nefndinni sátu hagfræð-
ingarnir Gunnar H. Hall,
Jóhann Rúnar Björgvinsson,
Már Guðmundsson, Tór Ein-
arsson og Þórólfur G.
Matthíasson. Allt sérfræðing-
ar við ýmsar þær stofnanir
sem fjalla um efnahagsmál
hér á landi.
Fimmmenningarnir fá ýms-
ar athyglisverðar niðurstöður
i þessari könnun:
1. Greinilegt er að hallarekst-
ur í opinberum búskap
hefur ekki verið eins við-
varandi hér á landi og
ætla mætti af almennri
umræðu. Nefndin tók árin
1980-85 til sérstakrar
athugunar en á því sama
árabili reyndist einkageir-
inn hins vegar með tekju-
halla öll árin.
2. Á þessu árabili jukust
hreinar skuldir opinberra
aðila tiitölulega lítið.
3. Allar stærstu sveiflur i viö-
skiptajöfnuði þjóðarinnar
verða ekki raktar til
sveiflna í tekjujöfnuði rík-
isins heldur utanaðkom-
andi þátta m.a. sveiflna i
afla, fiskverðs á erlendum
mörkuðum o.s.frv. Sveiffur
í viðskiptajöfnuði hafa aft-
ur á móti i för með sér
sveiflur í tekjujöfnuði hins
opinbera.
4. Samanburður við lönd V-
Evrópu, Japan og Banda-
ríkin sýnir að tekjuhalli og
skuldir hins opinbera hér
á landi hafa verið minni en
i flestum samanburðar-
löndum á þessu tímabili
þ.e. 1980-85.
5. Afkomusveiflur hér á
landi, einkum i útlutnings-
greinum, verða ekki
greindar í tilsvarandi
sveiflum í afkomu hins
opinbera. Sveifluþættirnir
vega hver annan upp i
tekju- og útgjaldahliðinni.
LÍTIL SKULDAAUKNING MIÐAD
VIÐ ÖNNUR LÖND
Þegar höfundar skýrslunn-
ar ræöa umfang opinberrar
starfsemi skilgreina þeir vió-
fangsefniö eftir þrennskonar
leiðum þ.e. meö þröngri-,
miö- og víðri-skilgreiningu.
Þrengsta skilgreiningin
nærtil A-hluta ríkissjóös,
sveitarsjóöa og almanna-
trygginga. Miðskilgreiningin
tekur einnig til lánasjóöa i B-
hluta ríkissjóös. Víöasta skil-
greiningin tekur einnig til rík-
isfyrirtækja og orkuveitna
sveitarfélaga.
Hvaöa mynd fæst þá af
hallarekstri ríkissjóös eftir
þessum skilgreiningarleiö-
um? Á árunum 1980-85
mældist tekjuhalli aðeins tvö
ár skv. þrengstu skilgrein-
ingu, enginn tekjuhalli mæld-
ist á þessu árabili skv. miö-
skilgreiningu en halli var hins
vegar í fjögur ár af sex ef
beitt varvíöustu skilgrein-
ingu.
Þegar rikissjóöshallinn er
metinn með tilliti til A-hluta
og sjóöa i B-hluta ríkissjóös
kemur nánar tiltekið í Ijós að
hið opinbera er rekiö meö
tekjuafgangi öll árin sem
nemur 1-4% af vergri lands-
framleiöslu. Hins vegar var
hrein lánsfjárþörf hins opin-
bera veruleg, eóa á bilinu 2-
5% af landsfrmleiöslu, og
stafar af miklum lánveiting-
um til aó fjármagna a.m.k.
hlutaaf fyrrnefndum tekju-
halla einkageirans öll árin.
Þegar allt er tekið meö í
reikninginn þ.e. auk A- og B-
hluta, ríkisfyrirtæki oa orku-
veitur sveitarfélaga (víöasta
skilgreining) kemur í Ijós aö
tekjujöfnuður hins opinbera
sýnir lakari afkomu sem fyrr
segir. Á árunum 1980-83 var
tekjuhallinn 0,3-1,6% af
landsframleiðslu, en árin
1984 og 1985 var tekjuafgang-
ur. Lánsfjárþörf hins opin-
bera var mikil þar sem skv.
þessari skilgreiningu koma
einnig til sögunnar lánveit-
ingar sjóöa og lánastofnana
auk fjárfestinga ríkisfyrir-
tækja og orkuveitna, s.s.
Landsvirkjunar og hitaveitna.
Aftur á móti segir orörétt í
niðurstöðum hallanefndar:
„Fullyrðingar um gegndar-
lausa skuldasöfnun hins
opinbera eru villandi, þar
sem stór hluti lánanna renn-
ur til aö mæta fjárþörf ein-
staklinga og atvinnuvega...
Raunhæfara er aö skoöa
skuldir hins opinbera umfram
lánveitingar, þ.e. hreinar
skuldir." Og þá kemur eftir-
farandi niðurstaða í Ijós:
„Hreinar skuldir (skv. víö-
ustu skilgreiningu) hafa auk-
ist nokkuö á síöasta áratug,
eöa úr 16% af vergri lands-
framleiðslu 1975 í um 27%
1985.Munar þar mest um
skuldir orkuveitna ríkis og
sveitarfélaga. En þótt mælt
sé á hinn víðtækasta kvaröa
hafa hreinar skuldir hins
opinbera aukist fremur lítið
hérlendis miöaö við reynslu
ýmissa grannríkja."
MINNI SKATTATEKJUR
Nefndarmenn komast aó
þeirri niöurstööu aö á öllu
tímabilinu 1968-1985 verði
áhrif sveiflna í opinberum
fjármálum vart greind í viö-
skiptajöfnuðinum eins og
ætla mætti. Sveifiur í við-
skiptum út á viö hafi bein
áhrif á tekjujöfnuð ríkis og
sveitarfélaga en „hefði stefn-
an í opinberum fjármálum
veitt meira aöhald aö inn-
lendri eftirspurn, hefði viö-
skiptahalli oröió minni aö
meðaltali á tímabilinu, þótt
sveiflurnar hefðu orðiö þær
sömu,“ segir í skýrslunni.
í sérstökum kafla um fjár-
mál hins opinbera á árunum
1968-1985 kemur fram aó í
upphafi þess tímabils námu
skatttekjur hins opinbera um
98% af heildartekjum þess,
en í lok þess um 94%. „Hlut-
ur eignatekna, aöallega
vaxtatekna, hefurvaxið.
Óbeinir skattar voru í byrjun
■tímabilsins rúmir tveir þrióju
hlutar af heildarsköttum en í
lok þess rúmir þrír fjóröu og
hafa því vaxið verulega,"
segir í skýrslunni. Kemur
einnig fram að beinir skattar
náðu hámarki áárinu 1972,
en þaö ár urðu miklar breyt-
ingar á skattalögum, og juk-
ust þá beinir skattar mikiö aö
raungildi. Árið 1974 var
skattalögunum breytt enn
frekar og óbeinir skattar juk-
ust til muna á kostnað
beinna skatta, en á árunum
1974-75 náðu óbeinir skattar
hámarki mælt í hlutfalli vió
verga landsframleiðslu. Aftur
varö breyting á skattalögun-
um 1978 og jókst þá hlutur
beinna skatta litillega. Breyt-
ingar á söluskattsprósentu
og söluskattsstofni hafa ver-
iö tíðar á þessu tímabili;
bæói hefur prósentan hækk-
aö og undanþágum fjölgaö.
ÁHRIF HAGSVEIFLNA
í niðurstöðum sínum
benda hallanefndarmenn á
aö áhrif hagsveiflna á tekju-
jöfnuð hins opinbera eru alls
ekki einhlít þar eð einstaka
þættir geta haft gagnverk-
andi áhrif. „Þetta skýrir hugs-
anlega hvers vegna hag-
sveifluáhrifin hafa ekki verið
meiri hér á landi en raun ber
vitni, þrátt fyrir umtalsverðar
hagsveiflur. Ljóst er aö breyt-
ingar á tekjuöflunarkerfum
hins opinbera gætu breytt
hagsveifluáhrifunum. Þannig
mun staögreiöslukerfi beinna
skatta auka þau. Þaö þarf
ekki aö vera neikvætt, því
ekkert mælir gegn því aö rik-
issjóður sé rekinn meö halla
á samdráttartímum, ef á móti
kemur afgangur í góðærum,“
segja skýrsluhöfundar.
Hér hefur aöeins verið
stiklað á stóru í þessari viða-
miklu skýrslu en þar birta
höfundar einnig mikið af töfl-
um og er ekki hvað síst fróö-
legt aö kynna sér saman-
burðartölur viö önnur vest-
ræn lýðræðisríki sem flest ef
ekki öll hafa þurft aö gllma
viö sömu vandamál viö stjórn
ríkisfjármála og viö íslend-
ingar. Sá samanburður leiðir
m.a. í Ijós aö þau lönd sem
búa viö hvað mestan ríkis-
sjóöshalla búa einnig viö
hraövaxandi rlkisskuldir, eins
og t.d. Belgía og Ítalía en þar
eru rlkisskuldirnar orönar um
eöa yfir 100% af vergri lands-
framleiöslu áriö 1986. Á sama
hátt hafa skuldir hækkaö litið
(jafnvel lækkaö) I hlutfalli viö
landsframleiðslu þar sem
halli hefur veriö óverulegur.
Skuldir ríkis hér á landi sam-
kvæmt fyrrnefndri „þrengstu
skilgreiningu' hafa hins vegai
lítiö breyst á þessum árum.
Hallarekstur í opinberum búskap
ekki eins viðvarandi og almennt
hefur verið talið. Hreinar skuldir
hins opinbera lítið aukist á árunum
1980-85.