Alþýðublaðið - 01.03.1989, Page 4

4
Miðvikudagur 1. mars 1989
í MIÐRI VIKII
Magnús Jonsson skrifar
VÍSITÖLUHAMHLEYPINGAR
„Að beita viður-
kenndum hagstjórn-
armeðulum með
peningakerfið bein-
tengt við verðlag og
kauplag er álíka
gáfulegt og að skip-
stjóri verði skip sitt
áföllum í stormi og
stórsjó með vélina á
fullu og sjálfstýr-
inguna á. “
Nýgerð breyting á lánskjaravísitölunni, m.a. ágiskaðar
og upplognar vísitölur eins og svokölluð launavisitala, er
ekki til að auka álit mitt á nýju lánskjaravisitölunni. Taka
verður upp nýja visitölu sem innihéldi tvo þætti; gengi og
viðskiptakjör, segir Magnús Jónsson veðurfræðingur i
eftirfarandi umræðugrein.
Rétt einu sinni gengur vísitölu-
fár yfir. Það er því liklega að bera
í bakkafullan lækinn að bæta þar
einhverju við. Sl. sumar sat undir-
ritaður í s.k. Verðtryggingar-
nefnd, og skilaði þar séráliti um
fyrirkomulag verðtryggingar hér
á landi. Þar lagði ég til að gerðar
yrðu breytingar á vísitölunni eða
ný tekin upp að gefnum forsend-
um um betra jafnvægi í verðlags-
og peningamálum okkar. En að
gerð yrði sú breyting sem nú ný-
lega vargerð, óraði migekki fyrir.
Hef ég áður látið í ljósi miklar
efasemdir varðandi þá breytingu,
bæði efni hennar og afturvirkni,
þótt ég sé sammála þeim sem telja
hana löglega.
Upplognar visitölur
Það er trú min að nýgerð breyt-
ing á lánskjaravísitölunni (lv)
verði ekki til að lægja þær öldur
sem hafa risið í kringum hana
undanfarin ár. Ennþá eru á lv. all-
ir þeir gallar, sem ég hef talið
helsta og raunar heldur meiri eftir
breytinguna. Ágiskanir og upp-
lognar visitölur eins og s.k. launa-
vísitala verður ekki til að auka álit
mitt á nýju Iv.
Þótt ég hafi verið harður gagn-
rýnandi lánskjaravísitölunnar í
mörg ár lagði ég ekki til að hún
yrði afnumin enda vantar mikið á
fyrrnefnt jafnvægi og ennþá eimir
talsvert eftir af verðbólguhugsun
meðal þjóðarinnar. Á meðan stór
hópur fólks sér gamla verðbólgu-
tímann I hillingum og meðan
sparnaður er ekki eins mikill og
meðal annarra þjóða er að mínu
mati ekki hægt að jarða vísitölu-
viðmiðunina á sparifé. Hafaverð-
ur í huga að megintilgangur Iv á
sínum tíma var að byggja upp
sparnað í landinu, sem var hrun-
inn fyrir 1979. Segja má að mál-
tækið „eyddu áður en þú aflar“
hafi verið búið að taka við af
„græddur er geymdur eyrir“.
Gengi og vidskiptakjör
í fyrrnefndu áliti mínu lagði ég
til að tekin yrði upp ný vísitala
sem innihéldi tvo þætti: gengi og
viðskiptakjör, stærðir sem notað-
ar voru í s.k. Ólafslögum frá 1979.
Lítum á nokkur rök fyrir að slík
vísitala yrði notuð.
1. Hún yrði ekki sjálffóðrandi.
Það er svo augljóst að fjármagns-
kostnaður hefur áhrif á verð vörtl
og þjónustu að ekki þarf að fara
mörgum orðum um það þótt deila
megi um hversu stór sá þáttur sé.
2. Hun yrði ekki samningsatriði,
t.d. milli stjórnarflokka eða milli
ríkisvalds og vinnumarkaðar.
Nóg er af dæmum um hið síðar-
nefnda þótt aldrei hafi vitleysan
risið hærra en í kjarasamningun-
um 1986, þar sem benzín, bílar og
grænfóður var notað til að falsa
vísitölur. Leiða má að því sterk
rök að þeir samningar séu allstór
bölvaldur í þeim vanda sem við
eigum við að glíma nú.
3. Hún yrði óháð skattheimtu-
aðferðum. Það er raunar með
ólíkindum að það skuli skipta
máli fyrir peningakerfi þjóðar-
innar hvort skattar eru lagðir á í
formi tekjuskatts eða t.d. vöru-
gjalds og bensíngjalds svo eitt-
hvað sé nefnt. Fróðlegt væri að
reikna út hver þau áhrif yrðu á Iv.
að taka upp skattheimtukerfi EB-
landanna, þar sem við þyrftum
líklega að lækka óbeina skatta um
30 milljarða og hækka þá beinu
samsvarandi. Ljóst er að sú aðlög-
un verður að einhverju leyti að
fara fram á næstu árum og áreið-
anlega verður núverandi lv. óhag-
stæð sparifjáreigendum við þær
aðstæður.
Það er álit mjög margra, að for-
senda fyrir viðunandi ástandi í
peninga- og efnahagsmálum okk-
ar sé að jafnvægi komist á í ríkis-
búskapnum. það gerist annað-
hvort með niðurskurði eða skatta-
hækkunum. Beinir skattar eru
mun óvinsælli hér en óbeinir, en
þeir eru hinsvegar erfiður biti að
kyngja vegna vísitöluáhrifa
þeirra. Niðurskurður hefur og
reynst nánast ógerlegur þar sem
sumir ráðherrar og meirihluti
þingmanna hefur verið í hlutverk-
um hundsins ,kattarins og svíns-
ins“ í sögunni um litlu gulu hæn-
una og hrópað í kór: „ekki ég,
ekki ég“.
4. Vísitala gengis og viðskipta-
kjara myndi gera það að verkum
að litlu skipti fyrir útflutningsfyr-
irtækin hvort þau skulduðu erlent
eða innlent fé. Slík skipan myndi
skapa þeim mjög bætt skilyrði til
áætlanagerðar og dregur úr
möguleikum stjórnvalda á sí-
felldu krukki i rekstrargrundvöll
þeirra. Þá yrði þessi vísitala full-
komlega eðlileg, þegar opnað
verður út á hinn alþjóðlega pen-
ingamarkað, eins og nú er stefnt
að, og kannski ein af forsendum
fyrir því. Einnig mundi sú tog-
streyta milli fyrirtækja, sem starfa
á sama markaði en tekið hafa
rekstrarlán á mismunandi við-
miðunarkjörum, minnka eða
hverfa.
5. Væri ECU-viðmiðun (ECU:
gjaldmiðill EB-landanna, sem
áætlað er að leysi mismunandi
gjaldmiðla þjóðanna af hólmi)
notuð yrði kaupmáttur íslenzks
sparifjár í Evrópu tryggður til
jafns við sparifé íbúa EB-ríkj-
anna. í okkar sjúka efnahagskerfi
er að mínu mati fullkomlega
óeðlilegt að reynt sé að lækna með
lyfi sem inniheldur sama sýkilinn.
Nær væri að reyna að fá ósýkt
blóð til að gefa hagkerfinu en það
er því miður ekki að hafa hér á
landi sem stendur, og er því til-
raunarinnar virði að fá það að-
sent. Sparifjáreigendur ættu að
telja það sæmilega traustvekj-
andi.
Vextir réðust síðanaf eftirspurn
eftir lánsfé, verðbólgu, sam-
keppnisreglum og rekstrarfjár-
þörf bankakerfisins, sem vonandi
minnkar verulega á næstu árum.
Með áframhaldandi viðvarandi
tugprósenta verðbólgu yrðu nafn-
vextir líklega mun hærri hér en í
viðmiðunarlöndunum, jafnvel
þótt gengisfelling þyrfti að koma
til öðru hverju.
6. Með þessari lv. yrði búin til
„dempandi" vísitala en ekki
„fjaðurmagnandi" eins og sú sem
nú er við lýði. í góðæri með fast
gengi hækkar viðskiptakjaravísi-
tala og þar með kaupmáttur
launa. Sparifjáreigendur njóta þá
góðs af því. A samdráttarskeiðum
hefur oft reynst nauðsynlegt að
lækka gengið og hækkar siíkt
auðvitað gengisvísitöluna. Við-
skiptakjörin eru þá á niðurleið,
þannig að þau dempa sveifluna og
lántakar finna því minna fyrir
„misgenginu".
7. Hagstjórn á íslandi yrði ekki
að verulegu leyti fólgin í skamm-
tíma vísitölukrukki, eins og
reyndin hefur verið hér allt of
lengi. Finnar afnámu verðtrygg-
ingu hjá sér fyrir mörgum árum,
fyrst og fremst vegna þeirra ann-
marka sem hún setti á stjórn efna-
hags- og peningamála. Slíkt hefur
sýnt sig hér. Að beita hér viður-
kenndum hagstjórnarmeðulum
með peningakerfið beintengt við
verðlag og kauplag er álíka gáfu-
legt og að skipstjóri verði skip sitt
áföllum í stormi og stórsjó með
vélina á fullu og sjálfstýringuna á.
Að undangenginni umræðu og
kynningu á svona vísitöluviðmið-
un er ég sannfærður um að hægt
væri að koma á sæmilegum friði
um lánskjaravísitölu, meðan slíkt
fyrirbæri er talið nauðsynlegt.
Frá mínum bæjardyrum séð fellst
í henni bæði trygging og jöfnuður
jafnt inn á við sem út á við.
(Höfundur er veðurfræðingur.
Hann átti sæti í svonefndri Verð-
tryggingarnefnd og skilaði séráliti
um fyrirkomulag verðtryggingar
og lagði til að gerðar yrðu breyt-
ingar á lánskjaravísitölunni eða
ný tekin upp.)
KVIKMYNÐIR
SKÁLDSAGA VERÐUR MYNDABÖK
Myndabók: Margrét H. Johannsdóttir og Sigurður Sigurjónsson i
Kristnihaldi undir Jökli, „Kvikmynd sem umbreytir skáldsögu i mynda-
bók öðlast ekki eigið líf,“ segir Ingólfur Margeirsson m.a. í umsögn
sinni um kvikmyndina.
Stjörnubíó: Kristnihald undir
Jökli
/slensk 1988. Leikstjóri: Guðný
HaUdórsdóttir. Handrit: Gerald
WHson, byggt á samnefndri
skáldsögu Halldórs Laxness.
Kvikmyndatökustjóri: W.P. Has-
selstein. Klipping: Kristín Páls-
dóttir. Hljóð: Martin Coucke.
Leikmynd: Karl Jálíusson. Tón-
list: Gunnar Reynir Sveinsson.
Aðalhlutverk: Sigurður Sigur-
jónsson, Baldvin Halldórsson,
Margrét H. Jóhannsdóttir, Helgi
Skúlason, Þórhallur Sigurðsson,
Rúrík Haraldsson, Kristbjörg
Kjeld, Sólveig HaUdórsdóttir,
Gestur E. Jónassson, Gísli Hall-
dórsson og fl.
Skáldsagan Kristnihald undir
Jökli eftir Halldór Laxness fjallar
öðru fremur um Islendinga, trú-
arlíf þjóðarinnar, bábiljur og
goðsagnir, um íslenska náttúru og
furðuverk hennar, um eftirminni-
lega einstaklinga, sérkenni í fari
þjóðar og einkennileg örlög
manna og þjóðsagnapersóna.
Þessari miklu þjóðarsinfóníu
stjórnar Halldór Laxness gegnum
einfaldan en þó margræðan sögu-
þráð; Umbi biskups er sendur i
prestakall undir Snæfellsjökli til
að rannsaka kristnihald á staðn-
um, furðusögur um einkennilega
hegðan prestsins og sögusagnir
um furðuleg fyrirbæri. Skýrsla
Umba er söguþráður skáldsög-
unnar. í þessari skáldsögu fer
Halldór Laxness á kostum, bland-
ar saman þjóðsögu, paródíu á
samtíð sjöunda áratugarins,
skýrslugerð, séríslenskum mann-
lýsingum, dulúð, ádeilu á lúterska
trú og umlykur söguna náttúrulý-
rík en þó raunsæi samtímans.
Þetta er furðusaga en samt
samtímaheimild; ein af orðabók-
um Nóbelsskáldsins að sérein-
kennum og margræðni
íslendinga.
Þessa miklu bók hefur dóttir
skáldsins, Guðný Halldórsdóttir,
freistast til að festa á filmu. Þótt
erlendur handritameistari hafi
verið fenginn til þess verks að
snúa skáldsögunni á kvikmynda-
mál, ber handritið engu að síður
þess merki, að skáldsagan sjálf og
virðingin fyrir bókinni situr í fyr-
irrúmi. Kvikmyndin fylgir mjög
náið þræði bókarinnar að slepptu
upphafi og endi sem er fremur til
lýta en hitt.
Fyrir áhorfendur sem lesið hafa
skáldsöguna verður kvikmyndin
því meir myndskreyting á bók en
sjálfstætt listaverk. Þaðan af síð-
ur er reynt að finna myndlausnir
eða skapa eigið myndmál, en
myndavélin hlutlaus aðili í frá-
sögn bókar.
Persónur kvikmyndarinnar eru
endursagðar með einstakri ná-
kvæmni úr skáldverkinu, og eru
Jón Prímus, dr. Godman Sýngm-
an, Umbi og Úa þar ljóslifandi
komin. Kannski að styrkur mynd-
arinnar liggi einmitt í leikaravali
og góðri vinnu þeirra.
Veikleikinn felst í ósjálfstæði
kvikmyndarinnar sem slíkrar; við
hina beinu yfirfærslu frá bók til
myndar glatast uppbyggingin.
Skýringin felst í því að beinabygg-
ing bókar er alls ekki sú sama og
kvikmyndar. Með því að endur-
segja skáldsöguna beint, verður
uppbygging kvikmyndarinnar
röng. Kvikmyndahandritið hefði
þurft endurvinnslu; uppstokkun
þar sem gengið er út frá einni
grunnhugmynd, „konsepti" sem
er burðarás myndarinnar. Þetta
vantar. Kvikmynd sem umbreytir
skáldsögu í myndabók, öðlast
ekki eigið líf. Og það er einmitt lí-
fleysi kvikmyndarinnar Kristni-
hald undir Jökli sem gerir það að
verkum, að myndin verður fremur
langdregin og laus við dramatík,
þótt tæknilega sé hún ágætlega
leyst af hendi.