Alþýðublaðið - 11.11.1989, Qupperneq 3

Laugardagur 11. nóv. 1989
3
Kroníka vikunnar
EB 1992 og Norðurlöndin
Hinn sameiginlegi innri markaður
Evrópubandalagsins
Um fátt er nú meira rætt og ritað jafnt hér
á landi sem annars staðar í Evrópu en mynd-
un hins sameiginlega innri markaðar Evr-
ópubandalagsins fyrir árslok 1992. í mjög
stuttu máli og afar grófum dráttum má lýsa
þessari þróun sem breytingu á Evrópu-
bandalaginu úr tollabandalagi í sameiginlegt
markaðssvæði. í tollabandalagi hafa aðildar-
ríkin fellt niður tolla í vöruviðskiptum sín í
milli og tekið upp sameiginlegan toll gagn-
vart öðrum ríkjum. Á sameiginlegu mark-
aðssvæði í þeim skilningi sem ég nota það
hugtak hér hefur hins vegar hvers konar við-
skiptahindrunum verið rutt úr vegi, ekki að-
eins í viðskiptum með vörur heldur einnig í
viðskiptum með þjónustu af ýmsu tagi, fjár-
magn og vinnuafl. Þannig er myndun innri
markaðarins iðulega lýst þannig að með
henni sé stefnt að því að koma á ferns konar
frelsi: Frelsi í viðskiptum með vörur, frelsi í
viðskiptum með þjónustu, frelsi í viðskiptum
með fjármagn og frelsi í viðskiptum með
vinnuafl.
Ég tek nokkur dæmi til þess að skýra þessi
frelsishugtök. Frelsi í vöruviðskiptum er auð-
skilið en frelsi í þjónustuviðskiptum þýðir til
dæmis að þegn eins ríkis hafi rétt á að not-
færa sér þjónustu banka eða tryggingarfé-
lags í öðru ríki, frelsi í fjármagnsviðskiptum
þýðir til dæmis að engar — eða að minnsta
kosti litlar — skorður séu reistar við fjárfest-
ingu erlendis hvort sem er í verðbréfum, fyr-
irtækjum eða fasteignum eða við eignarað-
ild útlendinga í innlendum fyrirtækjum og
frelsi í viðskiptum með vinnuafl þýðir ein-
faldlega að þegn eins ríkis hafi rétt til að leita
sér vinnu hvar sem er í öðrum ríkjum með
öðrum orðum að komið sé á fót sameiginleg-
um vinnumarkaði.
Raunar felur myndun sameiginlegs mark-
aðssvæðis ekki aðeins í sér almenna fríversl-
un á öllum sviðum heldur leiðir einnig óhjá-
kvæmilega af henni samræming milli ríkja á
fjölmörgum sviðum. Þetta á til dæmis við um
stefnuna í skattamálum og raunar í efna-
hagsmálum yfirleitt. Evrópubandalagsríkin
hafa — með nokkrum mikilvægum undan-
tekningum — á undanförnum árum haft
með sér samstarf í gengismálum í hinu svo-
nefnda EMS-kerfi en nú er stefnt að því að
koma á laggirnar myntbandalagi aðildarríkj-
anna og jafnvel sameiginlegum seðlabanka
fyrir Evrópubandalagið. Það er ekki útkljáð
hver verði endanleg niðurstaða í þessum
málum en séð í þessu ljósi ber myndun hins
sameiginlega innri markaðar Evrópubanda-
lagsins óneitanlega keim af því að vera skref
í átt að stofnun Bandaríkja Evrópu.
Hvað sem því líður er ljóst að efnahagsleg-
ur ávinningur Evrópubandalagsríkjanna af
myndun innri markaðarins getur orðið um-
talsverður. Þannig hefur verið áætlað að
landsframleiðsla Evrópubandalagsríkjanna í
heild verði rúmlega 4% meiri, verðlag 6%
lægra og störf 2 milljónum fleiri en ella hefði
verið þegar allar breytingarnar verði komn-
ar ií kring. Þessi ávinningur er talinn munu
skila sér fyrst og fremst eftir óbeinum leið-
um, meðal annars í aukinni hagkvæmni í
vöruframleiðslu í stórum stíl og í sparnaði í
rekstri banka, tryggingarfélaga og annarra
þjónustufyrirtækja vegna aukinnar sam-
keppni.
Nauðsyn aðlögunar fyrir
Norðurlöndin
Hér má einnig sjá meginás tæðuna fyrir þvi
að ýmis ríki sem standa utan Evrópubanda-
lagsins — þar á meðal EFTA-ríkin en þau eru
Norðurlöndin önnur en Danmörk og að auki
Austurríki og Sviss — telja sér nauðsynlegt
að aðlagast sameiginlegum markaði banda-
lagsins. Evrópubandalagið er mikilvægur
markaður fyrir fyrirtæki í þessum ríkjum og
hætta er talin á því að þau fari halloka í sam-
keppni við fyrirtæki í ríkjum Evrópubanda-
lagsins verði þeim ekki búin sambærileg
starfsskilyrði og síðarnefndu fyrirtækin
munu koma til með að njóta á hinu sameigin-
lega markaðssvæði.
Til marks um það hversu mikilvægur
markaður Evrópubandalagið er fyrir fyrir-
tæki á Norðurlöndunum má nefna að árið
1987 fóru 39% af vöruútflutningi Finna til
rikja Evrópubandalagsins, 47% af útflutningi
Norðmanna og 49% af útflutningi Svía. Fyrir
„Við blasir að í Vestur-Evr-
ópu verði komið á sameig-
inlegum fjármagnsmarkaði
á allra nœstu árum. Norð-
urlöndin eru þar virkir
þátttakendur. Við íslending-
ar höfum allt að vinna og
engu að tapa á því að vera
með í þeirri þróun.“
íslendinga var þetta hlutfall enn hærra árið
1987 eða 53%.
Aðlögun ríkja utan Evrópubandalagsins
að sameiginlegum markaði þess snýst ekki
nema að litlu leyti um það að tryggja fyrir-
tækjum aðgang að hinum sameiginlega
markaði heldur fyrst og fremst um það að
tryggja fyrirtækjunum viðunandi stöðu í
samkeppni við fyrirtæki í Evrópubandalags-
ríkjunum. Aðgangur að fjármagni og fjár-
málaþjónustu á góðum kjörum er auðvitað
einn mikilvægasti þátturinn í samkeppnis-
hæfni fyrirtækja.
Aðlögun Norðurlandanna að breyttum
viðskiptaháttum með fjármagn og fjármála-
þjónustu í Evrópu snýst um þetta. Hún felur
ekki nema að takmörkuðu leyti í sér flókna
samninga við Evrópubandalagið um gagn-
kvæmar tilslakanir i þessum málum heldur
fyrst og fremst einhliða breytingar hvers rík-
is á lögum og reglum um gjaldeyrismál í
frjálsræðisátt.
Aukið frjálsræði í fjármagns-
viðskiptum á Norðurlöndum
Stjórnvöld og hagsmunaaðilar á Norður-
löndunum hafa fyrir löngu gert sér ljósa
grein fyrir nauðsyn þess að búa sig rækilega
undir hinn sameiginiega innri markað Evr-
ópubandalagsins. Þessa sér til dæmis glögg-
an stað í Efnahagsáætlun Norðurlanda
1989—1992 sem ráðherranefnd Norður-
landa og Norðurlandaráð samþykktu fyrr á
þessu ári. Þar er því lýst yfir að höfuðvið-
fangsefni norrænnar samvinnu í peninga-
málum skuli vera að opna fyrir viðskipti milli
fjármagnsmarkaða þeirra Norðurlanda sem
standi utan Evrópubandalagsins og alþjóð-
legra fjármagnsmarkaða, einkum þó fjár-
magnsmarkaðar Evrópubandalagsins. Það
er einnig rakið í áætluninni að aukið frjáls-
ræði í gjaldeyrisviðskiptum milli Norður-
landanna og Evrópubandalagsins muni af
sjálfu sér leiða til myndunar sameiginlegs
peningamarkaðar á Norðurlöndunum.
í Efnahagsáætluninni er gert ráð fyrir því
að Norðurlöndin stigi ákveðin skref til þess
að rýmka reglur um fjármagnshreyfingar
gagnvart öðrum löndum fyrir árslok 1992.
Af því sem á eftir hefur komið er ljóst að
þessi skref og tímaáætlunin voru varfærnis-
leg. í Efnahagsáætluninni er einnig fátt sem
lýtur að auknu frjálsræði varðandi viðskipti
með fjármálaþjónustu milli landa. Um það
atriði segir almennum orðum í Efnahags-
áætluninni að stefna skuli að því að opna
norræna fjármagnsmarkaði fyrir erlendri
samkeppni meðal annars með því að heimila
starfsemi erlendra fjármálafyrirtækja og
með því að leyfa einstaklingum og fyrirtækj-
um að sækja fjármálaþjónustu til annarra
landa. Lögð er áhersla á það í þessu sam-
bandi að samræma þurfi fjármagnsmarkaðs-
löggjöf Norðurlandanna lögum Evrópu-
bandalagsins.
Sem aðilar að bandalaginu hafa Danir auð-
vitað verið virkir þátttakendur í þróun innri
markaðarins og síðla árs 1988 afléttu þeir
síðustu leifunum af höftum í gjaldeyrisvið-
skiptum sem þá voru enn við lýði. Töldu þeir
sig þá hafa náð því marki sem framkvæmda-
stjórn Evrópubandalagsins hafði ákveðið að
aðildarríkin — að Grikklandi, Portúgal og
Spáni undanskildum — skyldu hafa náð
varðandi frjálsar fjármagnshreyfingar og
frjálsræði í viðskiptum með fjármálaþjón-
ustu innan bandalagsins fyrir mitt ár 1990.
Svíar hafa gengið rösklega til verks á þessu
ári í afnámi gjaldeyrishafta. 1 janúarmánuði
síðastliðnum var meðal annars aflétt höml-
um á kaupum sænskra aðila á erlendum
hlutabréfum og erlendra aðila á hlutabréfum
í sænskum fyrirtækjum. Frá 1. júií síðastliðn-
um hefur Svíum einnig meðal annars verið
heimilt að kaupa erlend skammtímaverð-
bréf og fasteignir erlendis, taka erlend lán og
veita erlendum aðilum lán óháð tilefni og
lánstíma, eiga framvirk viðskipti með gjald-
eyri og yfirfæra eignir við flutning úr landi.
Svíar hafa þvi nú þegar að ýmsu leyti gengið
lengra en gert var ráð fyrir í Efnahagsáætlun
Norðurlanda 1989—1992 og má segja að þeir
eigi nú tiltölulega stutt í land með að koma
á frjálsum gjaldeyrisviðskiptum.
Finnar og Norðmenn — einkum þeir síðar-
nefndu — hafa farið hægar í sakirnar í þessu
efni en Svíar. Þó er Ijóst hvert báðar þessar
þjóðir stefna á þessu sviði og Finnar hafa ný-
verið rýmkað verulega heimildir til kaupa á
erlendum verðbréfum og fasteignum erlend-
is og hafa boðað frekari breytingar í frjáls-
ræðisátt á næsta ári. Norðmenn hafa á síð-
ustu árum átt við nokkurt mótlæti að stríða
í efnahagsmálum sem meðal annars hefur
komið fram í lélegri afkomu norskra banka
og hefur það orðið til þess að rýmkun heim-
ilda til gjaldeyrisviðskipta hefur gengið til-
tölulega hægt. Á síðastliðnu sumri rýmkuðu
þeir þó heimildir erlendra aðila til verðbréfa-
kaupa í Noregi og er þar um að ræða þátt í
fyrirhugaðri opnun norska fjármagnsmark-
aðarins.
Viðskipti með fjármagn og fjármála-
þjónustu milli íslands og
annarra landa
Það er rétt að það komi fram að fjármála-
ráðherra lýsti almennum fyrirvara af íslands
hálfu við þann hluta Efnahagsáætlunar
Norðurlanda 1989—1992 sem lýtur að auknu
frjálsræði í viðskiptum með fjármagn og fjár-
málaþjónustu milli landa og vísaði þar til sér-
stöðu islensks efnahagslífs. Forsætisráðherra
hefur síðan ítrekað þessa sérstöðu við ýmis
tækifæri. Ríkisstjórnin samþykkti engu að
síður fyrr á þessu ári að reglur um fjármagns-
hreyfingar og viðskipti með fjármálaþjón-
ustu milli Islands og annarra landa yrðu mót-
aðar á grundvelli Efnahagsáætlunarinnar og
hefur verið unnið eftir þessari samþykkt í
viðskiptaráðuneytinu og Seðlabankanum
> undanfarna mánuði.
Nú er rétt að velta örlítið fyrir sér tveimur
spurningum. Fyrst: Er íslensku atvinnulífi
nauðsyn á því að innlendur fjármagnsmark-
aður fylgi þeirri þróun sem nú á sér stað t
Evrópu? í mínum huga er svarið skýrt og
skorinort já. Ég gat að ofan um mikilvægi
Evrópubandalagsins sem markaðar fyrir ís-
lenskar útflutningsvörur. Ef útflutningi ís-
lendinga til annarra EFTA-ríkja er bætt við
útflutninginn til Evrópubandalagsins kemur
reyndar í ljós að um það bil tveir þriðju hlutar
heildarvöruútflutnings þjóðarinnar fara til
Evrópu. Álíka stór hiuti heildarvöruinnflutn-
ingsins kemur frá Evrópu. Þetta sýnir að fyr-
irtæki í útflutnings- og samkeppnisgreinum
hér á landi eiga i harðastri samkeppni við
evrópsk fyrirtæki og þurfa að búa við sam-
bærileg starfsskilyrði og þau til þess að
standast þessa samkeppni. Áðgangur að fjár-
magni og fjármálaþjónustu á heimsmarkaðs-
kjörum skiptir þar ekki minnstu máli.
Síðari spurningin er: í hverju er sérstaða ís-
lensks efnahagslífs í þessu sambandi fólgin?
Hér er iðulega vísað til einhæfni atvinnulífs-
ins og þeirra sveiflna í þjóðarbúskapnum
sem reka megi til þessarar einhæfni. í beinu
framhaldi af þessu er lögð áhersla á nauðsyn
þess að hér sé hægt að stunda sjálfstæða
stjórn efnahagsmála til þess að glíma við
hagsveiflurnar. Þess vegna verði að fara
ákaflega varlega í það að tengja íslenskan
fjármagnsmarkað erlendum þar sem það
takmarki svigrúm til sjálfstæðrar hagstjórn-
ar.
Þetta er auðvitað rétt svo langt sem það
nær. Hinu má hins vegar halda fram og færa
að því veigamikil rök að svigrúm íslenskra
stjórnvalda til þess að reka sjálfstæða efna-
hagsstefnu hafi verið óhóflega mikið — að
hér hafi í raun skort aðhald að stefnu stjórn-
valda í efnahagsmálum. Hér er mikilvægt að
hafa í huga að sjálfstæð efnahagsstjórn á lítið
sem ekkert skylt við efnahagslegt sjálfstæði.
Hver ríkisstjórnin á fætur annarri hefur get-
að fylgt óábyrgri efnahagsstefnu — sérstak-
lega í peninga- og vaxtamálum og í gengis-
málum — sem hefur síst orðið til þess að
jafna sveiflur í þjóðarbúskapnum.
Aukið frjálsræði varðandi fjármagnshreyf-
ingar og í viðskiptum með fjármálaþjónustu
við fyrirtæki í öðrum löndum sem hefði í
senn í för með sér rýmri heimildir fyrir ís-
lendinga til að ávaxta sparnað sinn í útlönd-
um og til að notfæra sér þjónustu erlendra
fjármálafyrirtækja og fyrir útlendinga til að
taka aukinn þátt í íslensku atvinnulífi út-
heimti önnur og vandaðri vinnubrögð við
mótun og framkvæmd efnahagsstefnu en
hér hafa verið tíðkuð. Aukið frjálsræði í þess-
um efnum er einnig rökrétt framhald á þeim
umbótum á innlendum fjármagnsmarkaði
sem hér hefur verið unnið að í áföngum á
þessum áratug.
Við blasir að í Vestur-Evrópu verði komið
á sameiginlegum fjármagnsmarkaði á allra
næstu árum. Norðurlöndin eru þar virkir
þátttakendur. Við íslendingar höfum allt að
vinna og engu að tapa á því að vera með í
þeirri þróun.
Birgir Árnason aðstoðar-
maður viðskiptaráðherra
og formaður Sambands
ungra jafnaðarmanna er
höfundur Króníku Alþýðu-
blaðsins þessa vikuna.