Alþýðublaðið - 11.11.1989, Qupperneq 6

6
Laugardagur 11. nóv. 1989
SKIPULAG — STARF
í upphafi var EFTA stofnað sem „pólitísk viðbrögð" við
Efnahagsbandalagi Evrópu (EBE — Efnahagsbandalag Evr-
ópu er eitt af þeim þremur bandalögum sem síðan mynd-
uðu Evrópubandalagið — EB), af löndum sem af einhverj-
um ástæðum, t.d. vegna utanríkisstefnu sinnar, vildu ekki
inn í EB, eða fengu ekki inngöngu. Upphaflega voru aðildar-
lönd EFTA sjö; Austurríki, Bretland, Danmörk, Noregur,
Portúgal, Sviss og Svíþjóð. Fipnar áttu aukaaðild að sam-
tökunum frá 1961 og Lichtenstein hefur sömuleiðis átt þar
aukaaðild um langan tíma. Þrjú landanna hafa gengið úr
EFTA og fengið aðild að EB: Bretland, Danmörk og Portúgal.
Hin löndin hafa öll á einhverjum tíma sótt um aðild að EB,
ellegar þá aukaaðild en t.d. í Noregi var aðild hafnað í þjóð-
aratkvæðagreiðslu. Austurríkismenn sóttu síðast um aðild
að EB á þessu ári en verður væntanlega ekki hleypt inn fyrr
en 1995 ef þeim verður á annað borð hleypt inn.
EFTIR KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
Af hverju EFTA?______________
Þegar slitnaði upp úr viðræðum
Evrópuríkja árið 1958 um eitt evr-
ópskt efnahagssvæði, en í staðinn
stofnuðu ríki Kola- og stálbanda-
lagsins Efnahagsbandalag Evrópu
með Rómarsáttmálanum, óttuð-
ust ríkin utan EBE að stofnun þess
yrði til að loka þau úti frá þeim
markaði sem EBE löndin þá voru.
Þau vildu hinsvegar ekki af ýms-
um ástæðum ganga til liðs við EB,
Bretar vildu t.d. ekki sleppa sér-
stakri samvinnu sem þeir áttu við
Bandaríkjamenn og heldur ekki
þeim ávinningi sem þeir höfðu af
nýlendum sínum. Mörg hlutlaus
ríki gátu ekki hugsað sér að vera
aðilar að EB vegna þess að þar
voru flest ríkin innan Atlantshafs-
bandalagsins. EFTA-ríkin vildu
halda möguleikum sínum til
frjálsra viðskipta víðs vegar um
heim opnum þrátt fyrir einhvers-
konar samvinnu eða samtök inn-
an Evrópu. EFTA-ríkin vildu samt
halda samstarfi við EBE áfram og
litu á stofnun EFTA sem góða leið
til þess og síðast en ekki síst vildu
EFTA ríkin vinna að hindrunar-
lausum viðskiptum um allan
heim.
Munurinn á EFTA og EBE
' '2.. ...———— — ...........
A Stokkhólmsráðstefnunni árið
1960, þar sem EFTA var formlega
stofnað var ákveðið að koma á fót
fríverslunarsamtökunum í sam-
ræmi við XXIV. kafla GATT-sam-
komulagsins (GATT = Almenna
samkomulagið um tolla og við-
skipti). Þetta var önnur af þeim
leiðum sem færar voru til efna-
hagslegrar samvinnu undir GATT,
hin var myndun tollabandalags
sem hefði sérstaka ytri tolla en
ekki tolla meðal bandalagsríkj-
anna. Á þann veg hefur EB alltaf
starfað. Mismunur þessara tveggja
leiða er því sá að í fríverslunar-
samtökum heldur hvert land sjálf-
stæði sínu til að ákveða tolla á inn-
flutningi annarra ríkja en aðildar-
ríkjanna, á meðan í tollabandalagi
gildir sami ytri tollur hjá öllum að-
ildarríkjunum sem ákveðinn er
af sameiginlegri yfirstjórn eða
með sameiginlegri ákvörðun
þeirra. EFTA hefur ekkert yfir-
þjóðlegt vald en það hefur EB aft-
ur á móti. EFTA hefur ekki á sín-
um snærum neinar stórar stofnan-
ir líkt og EB hefur reiðinnar býsn
af, í EFTA eru mestanpart starf-
andi litlar nefndir. Stofnanamálin
verða einmitt eitt af helstu atrið-
unum sem EFTA og EB þurfa að
semja um á næsta ári.
Ávinningurinn af EFTA
EFTA hefur náð því markmiði
sínu að ná fram fríverslun með
iðnaðarvörur, en flest ríki þess
voru og eru iðnframleiðsluríki.
Samtökin sjálf hafa orðið árang-
ursríkur vettvangur tii að ná sam-
komulagi við þau ríki sem mynd-
uðu Efnahagsbandalagið sem síð-
ar varð Evrópubandalagið. í raun
má segja að meginmarkmið EFTA
hafi frá upphafi verið að komast
nær EB, að fá aðgang að mörkuð-
um EB.
— EFTA afnam alla tolla af iðn-
aðarvörum árið 1966, þremur ár-
um á undan áætlun. Ári síðar var
gert sama samkomulag við Finna
sem áttu aukaaðild.
— Fríverslunarsamningurinn
milli EFTA og EB 1972/73 gerði
að veruleika meginmarkmið
EFTA frá upphafi, að komast að
samkomulagi við EB. Ennfremur
viðhélt það óbreyttu samkomu-
lagi um fríverslun við bæði Bret-
land og Danmörku sem gengu í
EB árið 1973. EFTA-ríkin misstu
því ekki spón úr aski sinum þrátt
fyrir brotthvarf þessara tveggja
ríkja. Ennfremur gerði þessi
samningur að verkum að nánara
samstarf tókst við EB um framtíð-
ar stefnumörkun.
— Samstarf um staðla og vott-
orð á ýmsum vörum og búnaði
sem fluttur er miili landa. Sam-
komulagið felur í sér að hver ríkis-
stjórn viðurkennir vottorð og
staðla annarrar og þar með spar-
ast skriffinnska og kostnaður.
Þetta skref hefur verið eitt af þeim
stærstu sem stigin hafa verið inn-
an EFTA til að útrýma tæknileg-
um hindrunum á viðskiptum og
mörg EB-ríki hafa tekið þátt í
framkvæmd þessa samkomulags.
— Nýr flötur á starfi EFTA varð
til þegar settur var á stofn sjóður
árið 1976 til að fjármagna og
styðja við atvinnulíf í Portúgal. í
upphafi varstofnfé þessasjóðs 100
milljónir Bandaríkjadaia. Jafnvel
eftir að Portúgalir gengu í EB árið
1986, hefur þessi aðstoð haldið
áfram.
— Lúxemborgarsamningurinn
1984. Enn var hnykkt á megin-
markmiðið EFTA frá upphafi að
ná sem lengst í samstarfi við EB.
Ráðherrafundur samtakanna í
Lúxemborg árið 1984 var sterk
pólitísk 'viljayfirlýsing af hálfu
beggja ríkjabandalaga um að taka
höndum saman við að mynda
einn innri markað í Evrópu. Til að
ná þessu markmiði varð að draga
úr viðskiptahömlum, einfalda
upprunareglur og tollafgreiðslu
milli landa.
Framtíðarmarkmið EFTA
Það má segja að aðal markmið
EFTA, eins og það hefur verið skil-
greint innan samtakanna, sé að ná
fram i formlegum samningum
þeim ákvæðum sem fram koma í
yfirlýsingu Lúxemborgarfundar-
ins frá 1984, þar sem fram kemur
einarður vilji bæði EFTA og EB
um nánari samvinnu en var. Þetta
þýðir enn nánara samstarf við EB
en verið hefur. Þetta var staðfest í
Hvítbók EB árið 1985 þar sem
fram kom í fyrsta skipti hugmynd-
in um að Ijúka samræmingu og
mótun eins innri markaðar árið
1992. Þetta hafði í för með sér að
EFTA þurfti að takast á við alveg
nýja hluti þegar samtökin reyna
að skilgreina og meta eðli þessa
innri markaðar sem koma á á
legg-
AÐILDARLÖND
AUSTURRÍKI
íbúafjöldi:
7,6 milljónir
FINNLAND
íbúafjöldi;
4,9 milljónir
(SLAND
íbúafjöldi;
0,2 milljónir

□
NOREGUR
íbúafjöldi;
4,2 milljónir
SVlÞJÓÐ
ibúafjöldi
8,4 milljónir
SVISS
íbúafjöldi
6^5 milljónir
íbúafjöldi alls
innan EFTA;
31,8 milljónir
FRÍVERSLUNARSAMTÖK EVRÓPU
SKIPURIT
Ákvöröunarvald innan EFTA er hjó EFTA- róð-
inu sem venjulegast heldur embættismanna-
fundi á tveggja vikna fresti og róðherrafundi
tvisvar ó óri.
FASTANEFNDIR
FRAMKVÆMDASTJÓRN EFTA
Aöalframkvæmdastjóri
Aöstoöarframkvæmdastjóri

Skrifstofa aðalfram- kvæmda- stjóra Málofni viðskipta- stafnu Lagalog mélefni Efnahags- lag mólefni Upplýsing- ar og fjöl- miðlun Fram- kvæmdar- stjómar- róðið Yfirstjóm og fjór- ' mögnun
Framkvæmdastjórn EFTA starfar fyrir EFTA- ráðið, fastanefndir og starfshópa
Sériræöinganefnd-
nefnd um verslun
og viðskipti
Nefnd um tækni-
legar viðskipta-
hindranir
Sórfræöinganefnd
um upprunareglur
og tollamál
Ráðgjafanefnd
EFTA
Þingmannanefndin
Fjárveitinganefnd
Hitt meginmarkmið EFTA-ríkj-
anna er að styrkja GATT-sam-
komulagið í sessi og ná þar með
fram einu af þeim atriðum sem
varð til að EFTA var stofnað;
nefnilega að losa um hömlur í al-
þjóðaviðskiptum. Gera fríverslun
raunhæfa um veröld alla.
Skipulag EFTA__________________
Andstætt við EB er ekkert yfir-
þjóðlegt vald innan EFTA og
skipulag þess og starfssvið sam-
takanna er miðað við að takmarka
ekki fullveldi aðildarríkjanna né
framselja stofnunum samtakanna
ákvörðunarvald yfir þeim. Sam-
starfinu hefur heldur aldrei verið
ætlað að ná til annars en við-
skiptafrelsis sem hefur gert EFTA
aðgengileg samtök fyrir hlutlaus
ríki og nú eru fjögur af sex ríkjum
EFTA hlutlaus, Austurríki, Finn-
land, Sviss og Svíþjóð.
EFTA hefur aðalstöðvar í Genf
og þar hefur hvert aðildarríki
fastanefnd hjá samtökunum.
Kjarninn í skipulagi samtakanna
er EFTA-ráðið, þar sem hvert að-
ildarríki hefur eitt atkvæði. Fundir
í EFTA-ráðinu eru að jafnaði hálfs-
mánaðarlega en tvisvar á ári eru
haldnir ráðherrafundir. Ráðherra-
fundina sitja að öllu jöfnu ráðherr-
ar utanríkisviðskipta fyrir hönd
ríkja sinna og á tímamótum hafa
einnig verið haldnir leiðtogafund-
ir.
Starfslið EFTA undir forystu að-
alframkvæmdastjóra starfar fyrir
EFTA-ráðið og nefndir þess og
starfshópa. I nefndunum er fjallað
um tiltekna málaflokka og tillög-
unum skilað til EFTA-ráðsins og
eiga jafnan öll aðildarríkin sæti í
slíkum nefndum. Þær eru að jafn-
aði skipaðar embættismönnum
utan tvær sem hafa nokkra sér-
stöðu. Það eru Þingmannanefndin
sem varð til upp úr óformlegum
fundum þingmanna aðildarland-
anna og frá 1977 hefur þessi nefnd
talist ein af fastanefndum EFTA.
Ráðgjafanefnd EFTA er skipuð
forystumönnum hagsmunasam-
taka í atvinnufífinu og er ráðgef-
andi bæði fyrir EFTA-ráðið og
skrifstofur EFTA.
í EFTA-ráðinu hefur fuiltrúi
hvers ríkis neitunarvald nema í til-
teknum málum sem einkum varða
meint brot aðildarríkjanna á gagn-
kvæmum skuldbindingum; þar
væri naumast við hæfi að sak-
borningur færi með neitunarvald.
Einnig þegar ráðið hefur fyrirfram
ákveðið að láta meirihluta ráða.
Fast starfslið EFTA hefur lengst
af talið um 70 manns; fast starfsiið
EB hefur á hinn bóginn talið nærri
20.000 manns, enda er stjórnsýsl-
an þar ámóta mikil og víðfeðm og
í hverju fullvalda ríki.
Fríverslu narsam ningar
EFTA
Hugmyndin um fríverslun er
byggð á grein XXIV í GATT-sam-
komulaginu þar sem kveðið er á
um hóp tveggja eða fleiri toll-
svæða sem afnema tolla og aðrar
viðskiptahömlur á öllum viðskipt-
um milli samningsaðilanna sem
fram fara á varningi framleiddum
innan fyrirhugaðs fríverslunar-
svæðis.
Reglur EFTA voru samansettar
á þann hátt að þær hefðu sem
minnst áhrif á efnahagsstefnu
hvers ríkis. Eina skilyrðið fyrir
tekjuöflun ríkjanna innan EFTA,
er að þau brjóti ekki í bága við
samninga með aðferðum sínum til
tekjuöflunar.
Fríverslun byggir í raun á því að
ákveðnar vörur og vöruflokkar
mega sendast innan fríverslunar-
svæðisins án þess að vera tolllagð-
ar. Framleiðsla á vöru getur verið
þrennskonar;
(a) vörur sem eru framleiddar ein-
göngu innan svæðisins úr hráefn-
um sem þar má fá.
(b) vörur sem framleiddar eru inn-
an svæðis úr blöndu af hráefnum
sem eru flutt inn á svæðið og þeim
sem fá má innan svæðis. (c)vörur
sem hafa verið framleiddar ein-
göngu utan svæðisins.
í tollabandalagi, eins og t.d. EB,
eru reglurnar um tollfrelsi vöru
milli aðildarlandanna tiltölulega
einfaldar. Flokkur (a) gengur eðli-
lega alltaf en hinir tveir, (b) og (c)
eru tollar greiddir þegar varan
kemur inn í eitt aðildarlandanna
en þar sem sameiginlegir ytri toll-
ar gilda í öllum ríkjunum er tollur
á innfluttri vöru alltaf sá sami. í frí-
verslunarbandalagi eins og EFTA
eru mál flóknari, þar sem hvert
aðildarríkjanna hefur eigin ytri
tolfa gagnvart ríkjum utan sam-
takanna. Til að skilgreina hvaða
vörur mega njóta tollfrelsis innan
EFTA hafa því verið notaðar svo-
kallaðar upprunareglur, sem
merkir að aðeins vörur sem rekja
uppruna sinn til einhvers
EFTA-ríkis njóta tollfrelsis. Þetta
hefur svo verið útvíkkað á margan
hátt, m.a. með tilliti til þess að vör-
ur sem framleiddar eru að hluta
innan EFTA megi njóta tollfrelsis
og í viðræðum milli EFTA og EB
hafa þessar upprunareglur verið
mjög mikilvægar, varðandi alla
fríverslun, sérstaklega vegna þess
að í nútímaiðnríkjum er sjaldgæft
að vörur séu framleiddar ein-
göngu innan eins ríkis. Þar er oft-
ast nær um víðtæka samvinnu að
ræða, eða sama fyrirtækið hefur
aðsetur í fleiri en einu landi svo
dæmi sé tekið.
Samkeppnisreglur EFTA
Innan EFTA gilda ákveðnar
samkeppnisreglur sem eiga að
koma í veg fyrir að fyrirtækjum
innan samtakanna verði mismun-
að á nokkurn hátt. Þessar reglur
taka bæði til opinberra- og einka-
aðila og varða m.a. hringamynd-
un og einokun.
EFTA viðurkennir mismunandi
efnahag aðildarríkja sinna og
skiptir sér ekkert af því hvernig
einstakar ríkisstjórnir styðja við
bakið á atvinnuvegum í sínum
löndum svo íremi sem það hafi
ekki áhrif á samkeppnisstöðu fyr-
irtækja innan samtakanna. Ríkis-
stjórnum er hinsvegar meinað að
styðja við bakið á fyrirtækjum
sem framleiða vörur sem heyra
undir fríverslun og með þeim
hætti gera þeim fyrirtækjum auð-
veldara að bjóða lægra verð en
ella og hafa þannig áhrif á mark-
aðinn innan EFTA. Þar á meðal
með niðurfellingu beinna skatta
eða annarra opinberra gjalda iðn-
aðar- eða útflutningsfyrirtækja í
tengslum við útflutning. I raun má
segja að bein afskipti ríkisvaldsins
af framleiðslugreinum sem eru í
samkeppni innan EFTA séu bönn-
uð, en á móti kemur að EFTA
skiptir sér ekki af því hvernig ríkis-
valdið beitir sínu fjármagni innan-
lands til að endurskipuleggja
framleiðslu eða hjálpa við upp-
byggingu iðnaðar enda hafi það
þá ekki áhrif á samkeppnisað-
stöðu inn.flutnings eða útflutn-
ings.
Til einföldunar má segja að ekk-
ert það megi gera af hálfu einka-
né opinberra aðila sem orðið get-
ur til að spilla eðlilegum viðskipta-
háttum á grundvelli heilbrigðrar
samkeppni og fríverslunar. Mark-
mið EFTA og EB er að útrýma öll-
um ríkisstyrkjum til framleiðslu-
greina.