Alþýðublaðið - 11.11.1989, Page 7

Laugardagur 11. nóv. 1989
7
EB, EFTA og Austur-Evrópa:
NÝ EVRÓPA i FÆÐINGU
Stjórnkerfi Austur-Evrópu er í upplausn. Umbótastefna
Gorbatsjovs er komin í fulla framkvæmd í kommúnista-
löndunum austantjalds. Járntjaldiö er rifiö í tætlur, lýðræði
og margflokkakerfi heldur nú innreið sína í lönd A-Evrópu
sem tróðust undir járnhæl Stalíns að lokinni síðari heims-
styrjöld.
Frelsisbyltingin í Austur-Evrópu hefur ekki aðeins víð-
tæk áhrif á þjóðlíf og stjórnkerfi þarlendra ríkja, heldur mun
einnig hafa geysilega þýðingu fyrir þróun Vestur-Evrópu,
framtíð Evrópubandlagsins og hagkerfi Evrópu í heild.
EFTIR INGÓLF MARGEIRSSON
Bylting Gorbatsjovs hefur gengið
hraðar fyrir sig en menn hafa þor-
að að vona. Umbótastefnan hefur
fengið sérlega öra þróun í Aust-
ur-Evrópu og svo virðist sem Sov-
étleiðtoginn hafi gefið ríkjum
Austur-Evrópu gjörsamlega laus-
an tauminn. (Sjá þróunina í Aust-
ur-Evrópu á þessu ári í sérgrein.)
Ekki lengur
undir vernd Moskvu____________
Frjálsræðishefð Júgóslóvakíu,
yfirlýsing Ungverja á dögunum
um að landið sé fullvalda lýðveldi,
samsteypustjórn Póllands án þátt-
töku kommúnista, opnun
A-Þýskalands og loforð stjórn-
valda um frjálsar kosningar; allt er
þetta bylting frá því sem áður var
og kallar á uppbyggingu nýrra
þjóðfélaga sem tengjast munu
hagkerfi Evrópu og innri markaði
EB 1992.
Vissulega er stalínisminn enn
við völd í þremur ríkjum Austur
Evrópu; Tékkóslóvakíu, Búlgaríu
og Rúmeníu. En ef umbótastefn-
unni verður ekki komið fyrir katt-
arnef í Sovétríkjunum (ekkert
bendir til þess að þróuninni verði
snúið við úr þessu) fer valdatími
Milos Jakes.leiðtoga kommúnista-
flokksins í Tékkóslóvakíu, Todor
Zhivkovs leiðtoga kommúnista í
Búlgaríu og Nikolaj Ceausescu,
leiðtoga Rúmeníu, óðum að stytt-
ast. Og að þessum orðum skrifuð-
um berst sú fregn að Zhivkov
Búlgaríuforseti sé fallinn! Þre-
menningarnir hafa verið, líkt og
forverar þeirra í kommúnistaríkj-
unum austantjalds, varðir af
Kreml og þegar stuðnings Moskvu
nýtur ekki lengur við, er hætt við
að hitna taki undir valdastólum
einræðisleiðtoganna.
Ungverjar vilja ganga f EB
Þau ríki austantjalds sem stefna
nú hraðbyri í frelsisátt, hafa mik-
inn hug á að tryggja nýunnu lýð-
ræði og fjölflokkakerfi fastan sess.
Slá varnagla að ekki verði aftur
snúið til stalínismans þótt eitthvað
kynni að fara úrskeiðis í umbóta-
málum Sovétríkjanna.
Það er einkum Ungverjaland og
Pólland sem hafa sýnt þessari hlið
mála mikinn áhuga. Ráðamönn-
um þar í landi er mikið í mun að
bæta lífskjör fólks, efla neytenda-
mál og tengja uppbyggingu hag-
kerfisins vestrænum framleiðslu-
og hagkerfum. Pólverjar eru þeg-
ar langt komnir í samningum við
vestræna banka um aðild að
pólsku bankakerfi og víðtæk sam-
skipti í viðskipta- og verslunarmál-
um milli Póllands og Vesturlanda
eru nú í gerjun.
Ráðamenn í Búdapest vilja óðir
og uppvægir tengjast hinum sam-
eiginlega, innra markaði Evrópu-
bandaiagsins eftir 1992. Ungverj-
ar hafa mikinn áhuga á að sækja
um aðild að Evrópubandalaginu.
Það virðist dálítið fjarlæg hug-
mynd í dag, og því vinna Ungverj-
ar nú að því að taka skrefið til hálfs
með því að undirbúa umsókn í
EFTA sem aftur á móti veitir þeim
aðild að samningum fríverslunar-
bandalagsins við EB.
Comecon er þröskuldur
Þarna eru þó mörg ljón í vegin-
um. Það fyrirferðarmesta er ef-
laust sú staðreynd að Ungverjar,
líkt og aðrar þjóðir A-Evrópu, eru
sjálfvirkir meðlimir í Comecon,
Efnahagsráð kommúnistaland-
anna ( Orðrétt: Ráð fyrir gagn-
kvæma efnahagsaðstoð.) Come-
con hefur í raun fullt vald á allri
verslun og viðskiptum innan
kommúnistalandanna í A-Evrópu.
Hugmyndin bak við Comecon er
fjölþjóðlegur áætlunarbúskapur í
verslun og viðskiptum, þ.e.a.s.
efnahagsráðið hvetur lönd A-Evr-
ópu að sérhæfa sig í einstökum
framleiðslugreinum og fullnægja
þörfum hvers annars. Þessi gagn-
kvæmu þjónustu- og vöruviðskipti
ná ekki aðeins til ríkja A-Evrópu
heldur einnig til Víetnam og
Kúbu. Þar sem öll viðskipti fara
fram í rúblum, hefur efnahagsráð-
ið gert það að verkum að öll við-
skipti austantjaldslandanna við
Vesturlönd og heimsmarkaðinn
eru í raun í rústum. Það er því mik-
ið framfaramál fyrir hagvöxt um-
getinna landa í framtíðinni að
brjótast úr Comecon og bindast
fríverslunarböndum við EFTA og
/ eða EB.
Hagbinding við Sovét__________
Upplausn Comecon mun þó
ekki ganga sjálfkrafa eða auðveld-
lega fyrir sig. Hagfræðilega eru
ríki A-Evrópu bundin Sovétríkj-
um, t.d. fá austur-evrópskar verk-
smiðjur niðurgreitt rafmagn frá
Sovét og niðurgreitt hráefni. Á
sama hátt nýta Sovétmenn auð-
lindir ríkja A-Evrópu og flytja til
Sovét. Að slíta pólitísk bönd við
Moskvu er ekki það sama og losna
alfarið undan hrammi Sovétbjarn-
arins. Það sem gæti staðið upp-
byggingu nýrrar og frjálsrar
A-Evrópu fyrir þrifum er einmitt
tvíbura-efnahagur Austur-Evrópu
við Sovétríkin.
Þar af leiðandi sýna Ungverjar
og Pólverjar mikinn hug á því að
bindast hagkerfum Vesturlanda
og slá þar með tvær flugur í einu
höggi; hraða fyrir hagvexti og við-
skiptum við Vesturlönd og gera
aðskilnaðinn við Sovétríkin hrað-
ari og sársaukaminni.
Fjórða ríkið?
Hin nýja staða í málefnum Evr-
ópu opnar ýmsar nýjar leiðir. Það
virðist Ijóst eftir atburði síðustu
sólarhringa að Berlínarmúrinn er
endanlega hruninn (sjá leiðara) og
landamæri A- og V-Þýskalands
galopin. Þessi staðreynd ýtir mjög
undir tilgátur að endursameining
Þýskalands sé skammt undan.
Margir óttast nýtt Stór-Þýskaland
og kalla jafnvel slíkt ríki „Fjórða
ríkið," sem framhald af Þriðja ríki
Hitlers. Pólverjar eru ekki síst
skelkaðir að nýtt og sameinað
Þýskaland sem teldi 78 milljónir
Þjóðverja gerði kröfu til gamalla
landsvæða í Póllandi. Sporin
hræða ennfremur á Vesturlönd-
um, bæði Bretar og Frakkar hafa
ýmsa fyrirvara á að Þýskaland
sameinist að nýju.
En slíkar mótbárur munu tæp-
lega standa í vegi fyrir endursam-
einingu Þýskalands. Það er enn-
fremur staðreynd að V-Þýskland
er í dag helsti EB-viðskiptaaðili
margra ríkja í Austur-Evrópu eins
og Póllands, Tékkóslóvakiu og
Ungverjalands, og hefur með
efnahagsaðstoð og viðskiptum
byggt brú milli austurs og vesturs.
Auk sögulegra og þjóðernislegra
ástæðna, þykir því eðlilegt að end-
ursameining Þýskalands sé fyrsta
stóra skrefið í átt að nýrri Evrópu
sem fæli í sér frelsun þjóðanna í
A-Evrópu.
Slík breyting fæli einnig í sér
nýtt hlutverk hernaðarbandalag-
anna. Bæði NATO og Varsjár-
bandalagið hlytu óneitanlega að
taka meira á sig mynd pólitískra
stofnana en hernaðarlegra.
EB og EFTA:___________________
Nýtt landnám í áustri?
Næsta ár sem aðeins er sjö vikur
undan, verður ár hinnar miklu
óvissu. Miðað við þá öru þróun
sem gerst hefur í Sovétríkjunum
og ekki síst í A-Evrópu að undan-
förnu, er ástæða til að ætla að um-
bæturnar og breytingarnar haldi
áfram.
Hagkerfi Vesturlanda er hægt
og sígandi að vinna á í ríkjum
A-Evrópu og umbætur Sovétríkj-
anna miða að sama hagkerfi þótt
hin pólitísku formerki eigi að heita
önnur. Lýðræði og frelsi Vestur-
landa, hefðir þjóðþinga og fjöl-
flokkakerfis munu sennilega rísa á
ösku stalínismans. Slík þróun hef-
ur þegar farið af stað og erfitt er að
eygja hvað ætti að stöðva þessa
framrás.
Að öllu samanlögðu er ljóst, að
hagkerfi V-Evrópu, EFTA og EB
verða mjög að taka mið af þróun-
inni í Austur-Evrópu og í Sovétríkj-
unum. Þar bíða ný samskiptaríki
ef ekki ný aðildarlönd að hinum
sameiginlega, innra framtíðar-
markaði EB.
Þróun EB á næstu árum og ára-
tugum á eftir að draga mjög dám
af þróuninni í austri.
Röð Trabant-bíla frá Austur-Þýskalandi í biðröð við landamæri Tékkóslövakíu og Vestur-Þýskalands. Flóttinn
vesturyfir er ekki aðeins flótti frá pólitísku einræði, heldur einnig flótti frá stöðnuðu hagkerfi og úreltu neytenda-
þjóðfélagi. Opnun landamæra milli austurs og vesturs, byIting umbótastefnunnar og hugsanleg endursameining
Þýskalands og sameiginlegur, innri markaður EB 1992 gera það aö verkum að nú djarfar fyrir nýrri Evrópu.
ÁR MIKILLA UMBÓTA
í AUSTUR-EVRÓPU
11. janúar:
Þjóðþingið í Ungverjalandi samþykkir frjálst
flokkakerfi.
6. febrúar:
Pólland: Viðræður ríkisstjórnarinnar, Sam-
stöðu og kaþólsku kirkjunnar hefjast.
5. apríl:
Stjórnvöld og leiðtogar Samstöðu ná sam-
komulagi um að lögleiða starfsemi Sam-
stöðu og halda frjálsar þingkosningar í Pól-
landi.
2. mai:
Ungverskir hermenn taka niður gaddavírinn
meðfram landamærum Austurríkis.
8. maí:
Janos Kadar, leiðtogi Ungverjalands frá því
að uppreisnin var kveðin niður 1956 með að-
stoð sovéska hersins, er settur af.
17. maí:
Pólsk yfirvöld viðurkenna Rómversk-kaþ-
ólsku kirkjuna í landinu.
30. maí:
Ungverski kommúnistaflokkurinn viður-
kennir að fyrrum forsætisráðherra landsins,
Imre Nagy, hafi verið tekinn af lífi án dóms
og laga vegna uppreisnarinnar 1956.
4. júni:
Samstaða vinnur yfirburðasigur í pólsku
þingkosningunum.
25. júni:
Jaruzelski forseti Póllands, býður Samstöðu
að mynda samsteypustjórn.
Um miöjan ágúst:
Sendiráð Vestur-Þýskalands í Austur-Berlín,
Búdapest og Prag yfirfyllast af Austur-Þjóð-
verjum sem sækja um útflytjendaleyfi til
Vesturlanda.
19. ágúst:
Jaruzelski forseti Póllands tilnefnir Tadeusz
Mazowiecki, einn af leiðtogum Samstöðu,
sem fyrsta forsætisráðherra Póllands eftir
síðari heimsstyrjöldina í ríkisstjórn sem ekki
er skipuð kommúnistum.
10. september:
Búdapest slítur 20 ára gömlu samkomulagi
við Austur-Þýskaland sem kveður á um að
hleypa ekki Austur-Þjóðverjum til vesturs.
Afleiðingarnar: 57 þúsund Austur-Þjóðverj-
ar flýja til Ungverjalands.
12. september:
Ný andófshópur í Austur-Þýskalandi mynd-
aður sem nefnir sig Nýjan vettvang.
3.—4. október:
Um 10 þúsund Austur-Þjóðverjar lenda í
átökum við lögreglu við að reyna að komast
um borð í flóttamannalestir sem fara gegn-
um Dresden áleiðis til Vestur-Þýskalands.
7. október:
Ungverski kommúnistaflokkurinn leggur
niður sjálfan sig og kommúnískri stjórn
landsins þar með lokið.
7.-8. október:
Átök lögreglu og mótmælenda í fjöldasam-
komum í Austur-Berlín, Leipzig og Dresden.
18. október:
Eric Honecker leiðtogi Austur-Þýsklands er
hrakinn frá völdum og Egon Krenz settur í
stól hans.
23. október:
Ungverjaland lýsir yfir sjálfstæði landsins og
að það sé nú fullvalda lýðveldi. Þjóðarat-
kvæði við forsetakosningar í byrjun næsta
árs samþykkt af þinginu.
25. október:
Gorbatsjov lýsir því yfir í Helsinki að Bré-
snjeff-kenningin sé öll.
1.—3. nóvember:
Hreinsanir á háttsettum stuðningsmönnum
Honeckers í A-Þýskalandi. Krenz boðar stór-
felldar breytingar á stjórnmálaráðuneytinu.
Flótti tugþúsunda yfir til V-Þýsklands gegn-
um Prag.
4. nóvember:
Ein milljón manna á mótmælendafundi í
A-Berlín. Flóttamannastraumurinn látlaus
yfir til V-Þýskalands.
7.—8. nóvember:
Ríkisstjórn A-Þýskalands segir af sér. Krenz
boðar löggjöf um frjálsar kosningar í land-
inu.
9. nóvember:
Allar hömlur á ferðafrelsi til Vestur-Þýska-
lands frá A-Þýskalandi afnumdar. íbúar A- og
V-Berlínar skála í kampavíni beggja megin
Berlínarmúrsins yfir hruni múrsins.