Vísir - 28.11.1976, Blaðsíða 7

7
N
vism Sunnudagur 28. nóvember 1976
..... "
OFNAR
FATASKAPAR

MERKI OFNASMIÐJUNNAR TRYGGIR YOUR GÆÐIN
ÞJÓÐLÉIKHÚSIÐ sýnir um
þessar mundir leikritið Vojtsek
eftir þýska skáldið Georg
Biichner. Sú sýning hefur að
visu ekki hlotið sérlega jákvæð-
ar viðtökur gagnrýnenda, en
leikritið er engu að siður allrar
athygli vert og hefur nokkra
sérstöðu i sögu leikbdkmennt-
anna, eins og raunar þau fáu
verk sem Buchner lét eftir sig
hafa sem heild — ekki sist hans
besta verk, Dauði Dantons. Hér
mun þó ekki fjallað um leikrit
Búchners eða hann sjálfan
heldur sagt ofurlitið frá raun-
verulegri fyrirmynd þess leik-
rits sem Þjóðleikhúsið sýnir nú,
— Vojtsek eða Johann Christian
Woyzeck eins og hann hét réttu
nafni. Er stuðst við upplýsingar
Victor Price i útgáfu hans á
leikritum Búchners fyrir Oxford
University Press.
Búchner byggði Vojtsek á
sakamáli fyrrverandi her-
manns með þessu nafni. Sá
hafði myrtástkonu sina og var
tekinn af lifi opinberlega i Leip-
zig árið 1824. Liklegt má telja að
á heimili Búchners hafi menn
skeggrætt mjög um mál þetta
því að frásögn af fortið
morðingjans birtist árið 1825 i
læknatimaritinu „Zeitschrift
fur die Staatsarzneikunde”, en
faðir skáldsins var bæði áskrif-
andi aðþviog lagði þvi stundum
til efni. Það er ekki ótrúlegt að
mál eins og þetta leitaði á skáld
sem spurt hafði i örvæntingu:
„Hvað er það innra með okkur
sem lýgur, myrðir og stelur?”.
Johann Christian Woyzeck, ör-
lög hans sem mótuð voru af fá-
tækt og þvi að hann heyrði
,,raddir”, var næsta eðlilegt við-
fangsefni fyrir Buchner og féll
að harmrænu lifsviðhorfi hans.
Úr flökkulifi
i raksturinn
Samkvæmt lýsingunni i fyrr-
nefndu læknatimariti, sem
skrifuð var af dr. J.C.A. Clarus,
konunglegum hirðlækni Sax-
lands, var Johann Christian
Woyzeck löngum á vergangi.
Hann missti foreldra sina ungur
að árum og flakkaði um gjör-
vallt Þýskaland i atvinnuleit á
tiunda áratug 18. aldarinnar, en
þau ár voru hin mestu baslár i
þvisa landi. Hann gerðist her-
maður, en gekk ekki betur en
svo að hann var handtekinn af
svium. Þá gekk hann i herþjón-
ustu hjá þeim, og var endur-
sendur til Þýskalands, þar sem
frakkar leystu upp herdeild
hans. Hann gekk þá i mecklen-
borgarherinn, en strauk úr hon-
um til Sviþjóðar vegna stúlku
einnar i Stralsund sem hann
hafði getið með barn.
Eftir Vinarfundinn var her-
deild Woyzecks flutt i heild sinni
yfir i prússneska herinn, sam-
kvæmt þvi samkomulagi sem
þar var gert. Þessu kunni hann
illa, óskaðieftir að verða laus úr
herþjónustu og fluttist til
fæðingarstaðar sins, Leipzig, i
leit að atvinnu. Hann varð hár-
greiðslumaður eða rakari.
SAGAN AF
WOYZECK
— hin raunverulegu fyrirmynd
leikrits Georg Buchners sem
Þjóðleikhúsið sýnir nú
Morðið
En þetta voru erfiðir timar.
Woyzeck lenti i æ meiri fjár-
hagserfiðleikum og varð að
reiða sig æ meira á ölmusu og
aðstoð annars fólks. Hann
reyndi þá að komast i saxneska
herinn, en fékk þar ekki inni á
þeim forsendum að plögg hans
vegna fyrri herþjónustu væru i
óreiðu. Er þetta gerðist hafði
hann tekið saman við ekkju að
nafni frú Woost, dóttur skurð-
læknis eins. En hún var sérstak-
lega veik fyrir hermönnum og
þegar Woyzeck var synjað um
inngöngu i herinn neitaði hún að
láta sjá sig opinberlega með
honum. 1 afbrýðissemiskasti
stakk hann ástkonu sina með
hnffi til dauða 21. júni 1821.
Hann stakk hana sjö sinnum, og
flúði, en var handsamaður
skömmu siðar. Hann var þá
rúmlega fertugur að aldri.
Johann Christian Woyzeck
var að innræti ekki hinn dæmir
gerði glæpamaður. Greind hans
var fyrir ofan meðallag. Hann
var fagmaður i hársnyrtingu og
bókbandi. Helsti brestur hans
var drykkjuskapur. Svo virðist
sem margra ára auðmýking og
vesaldómur hafi rekið hann út i
morð.
„Raddirnar”
Við bráðabirgðarannsókn
málsins hélt verjandi Voyzecks
þvi fram að hann væri ekki i
geðrænu jafnvægi, en dr. Clarus
sem tilkvaddur var af réttinum
úrskurðaði hann engu að siður
sakhæfan. 1 febrúar 1822 var
hann dændur til dauða.
En þá sagði Woyzeck klerki
einum sem heimsótti hann i
dýflissuna frá „röddum” þeim
sem hann heyrði i sifellu, og
krafðist siðan verjandi hans
þess að aftökunni yrði frestað.
Frekari læknisfræðiieg rann-!
sókn var fyrirskipuð, en ClaruSj
breytti ekki úrskurði sinum.f
Hann komstað þeirri niðurstöðu
að þessar „raddir” hefðu ekki
gert vart við sig fyrr en eftir að
Woyzeck var fangelsaður, og
stöfuðu að hluta til af likamlegu
ásigkomulagi hans (en hann var
með blóðrásartruflanir), að
hluta til af samviskubiti og að
hluta til af einmanaleik, sem
magnaðist þeim mun meir
vegna þess vana Woyzecks að
tala sifelltvið sjálfan sig. Verj-
andinn krafðist þess að til
kvadduryrði annar læknir i stað
dr. Clarus, en læknisfræðideild-
in við Leipzigháskóla staðfesti
úrskurð hans. 27. ágúst var
Woyzeck hálshöggvinn með
sverði á markaðstorginu i
Leipzig að viðstöddu fjölmenni.
Hann er sagður hafa staðið sig
karlmannlega á dauðastund-
inni, og fór með litla bæn, frum-
samda, sem siðar var dreift á
flugmiðum.
En deilurnar um úrskurð dr.
Clarus um sakhæfi Woyzecks
héldu áfram i allt að 13 ár.
Clarus virðist hafa verið sam-
viskusamur og sanngjarn innan
sinna takmarka, en mun ekki
hafa búið yfir þeim skilningi á
mannlegri hegðan og samúð
sem Búchner hins vegar ljær
sinni sögu af örlögum Johann
Christian Woyzecks — I leikriti
sem margir kalla fyrsta alþýð-
lega harmleik leikbókmennt-
anna. — AÞtóksaman

* ■
•» .*
Samtimat eikning
Christian Woyzeck.
af Johann
Aftaka Woyzecks á markaðstorginu I Leipzig. Koparstunga frá þessum tima.
1936

1976
”allt
fertugum
VÖRUHiLLUR
STALVASKAR
Vojtsek Hákons Waage á sviöi Þjóðleikhússins.
OFNASMIÐJAN
HÁTEIGSVEGI 7 - REYKJAVÍK - PÓSTHÓLF 5091 - SÍMI 21220
J