Vísir - 28.11.1976, Blaðsíða 15

Viðtal: Rafn Jónsson Myndir: Jens Alexandersson
f
Sunnudagur 28. nóvember 1976 VISIR>

ur fyrir rumu ári og er það eina skiptið sem hann hefur haft hér fast heimili
unnaðvið Reykjavík, þannig að hann vildi búa hér.
Höfðinglegt yfírbragð
hefur alltaf farið svo-
lítið í taugarnar á mér"
„Maftur stóft upp á endann heilan eilífftartima, ýmist hreyfingar-
laus eins og steinstytta efta maftur stjákiafti eftir ábendingum,
steinþegjandi eins og múlbundinn asni, utan hvaft manni var gert að
segja já einu sinni efta tvisvar, þar sem vift átti samkvæmt formúl-
unni. Allan tfmann tók maður ekki eftir neinu, sem fór fram, og hift
eina, sem tengdi mann vift tilveru líðandi stundar, var eftirvænting
þess, hvenær þetta myndi enda taka”.
Þetta skrifar Gunnar Bene-
diktsson um prestvislu sina I
nýrri bók sinni, sjálfsævisögu,
sem ber heitift Stiklaft á stóru —
Frá bernsku til brauftleysis.
Gunnar þarf vart aft kynna is-
lendingum, a.m.k. ekki þeim
sem eldri eru, en hann er þjóft-
kunnur maftur fyrir fjölmörg rit
sin um túlkun sina á bibliuleg-
um atriftum, skáldsögur og hug-
leiftingar um sósialisma, en frá
prestsstörfum hvarf hann á
fjórfta tug aldarinnar, bæfti
vegna þess aft hann var kominn
I andstöftu vift kirkjulega yfir-
drottna slna og auk þess orftinn
eldheitur sósialisti.
Konan var það eina
Gunnar er nú á áttugasta og
fimmta aldursárinu og er enn
slskrifandi, enda gefur hann i
skyn i bók sinni aft hann hafi þaft
alls ekki i hyggju aft láta af
þessu „llfstlftartómstunda-
gamni” slnu, ritstörfunum. I til-
efni bókarinnar og þess aft
Gunnar er margfróftur maftur
og hefur komift vifta vift á lifs-
leiftinni ræddi Vlsir vift hann
eina kvöldstund og spurfti fyrst,
hvort honum heffti þótt prests-
starfift jafn-óhátíftlegt og hvers-
dagslegt og prestvigslan var.
„Alls ekki,” segir Gunnar.
„Fjarri því. Vigslan fannst mér
ósköp innihaldslltil, en prests-
dómurinn var þaö ekki.
Og ég vildi nú benda þér á, aft
I sambandi vift þessa ólundar-
frásögn af vlgslunni, kemur
önnur frásögn á eftir, þar sem
ég hitti vinkonu mina frá fyrri
tlft, sem ég þóttist þá hafa
bjargaftí andlegum þrengslum.
Og ég haffti tekiö eftir þessu
sjálfur, þegar ég leit yfir þetta,
hvaftallt hverfur fyrir þessu. Ég
man ekki einu sinni eftir veisl-
unni heima hjá mér, vigslu-
veislunni, sem ég er ekki I vafa
um aft hefur verift mjög
skemmtileg stund. En þetta er I
raun og veru þaft eina; þaft er
þessi kona. Sennilega hefur
þaft verift fyrir þaö aö I eftli mlnu
haföi ég andúft á seremónlum,
Vísir rœðir við Gunnor Benediktsson,
rithöfund, prest og sósíolisto í
tilefni nýrror bókar hans
en er heils hugar vift sálgæslu
þegar ég sný mér aft því.”
Baslið ægilegt
„En nú segiröu frá prest-
skaparárum þlnum I Grundar-
.þingum Ibókinniog ert ánægöur
meft prestskapinn þar, finnst
mér. En var þetta ekki erfitt hjá
þér, þetta basl, andstafta frá
kirkjuvöldum og ýmislegt
fleira?”
„Jú, þaft ætlaöi ég mér ekki aft
draga fjöftur yfir og maftur sér
þaft betur, finnst mér, eftir á,
þegar ég rifja þetta upp, hvaft
einmitt þetta ægilega basl hefur
haft mikil áhrif á þróunina. Og
ekki afteins þaft hvaö maftur átti
bágt meft aft standa I skilum,
heldur meira hitt.hvaö þaft var
mikil nifturlæging I því. Maftur
stóö ekki vift orft sln.”
„En heldurftu þá aft þetta basl
hafi átt sinn þátt I því að breyta
llfsskoftunum þinum, aft sveigja
þig aft jafnaftarstefnunni?”
„Þaö veit ég ekki. Ég er ekki
viss um þaft. En hins vegar ýtti
þaft undir uppreisnarhneigft
gagnvart ásandinu.”
„Þú hefur ekki fundift til neins
biturleika I garft annarra, sem
kannski voru mun betur stæftir
en þú?”
„Alls ekki, ekki til aft tala um.
Hlutirnir voru bara alls ekki
eins og þeir áttu aö vera. Og ég
held aft ég geti ekki um þaft i
bókinni, en mér er þetta svo
minnisstætt, aft eftir aft svo er
komift aö ég er byrjaftur aö velta
fyrir mér ýmsum hugmynda -
fræftilegum efnum, aft þá finn
ég, aö vandræftin I heiminum
eru fyrst og fremst skipulags-
eölis. Þaft er nóg til af öllu og
þaft vildi svo til á þessum árum
aft þá komu fregnirnar um
brennslu hveitihauga I Banda-
rikjunum af þvl aft þaft var ekki
til markaftur.
Og á sama tlma koma svo aft-
ur fregnir um þaft aö þaft deyja
svona og svona margar þúsund-
ir, hundraö þúsundir þarna og
þarna.”
„En hvaö fannst sveitungum
þfnum þarna fyrir noröan um
þessa breytingu? Nú hafa menn
sjálfsagt verift andvlgir sósíal-
isma svona almennt, var þaft
ekki?”
„Jú.þaftheld ég nú. En frjáls-
lyndi á þessum tímum var nú I
sæmilegra lagi og náttúrulega
var flokkspólitik ansi mikil. En
hins vegar finnst mér, aö ýmsir
hlutir sem ég gerfti og upp-
götvafti ekki fyrr en aö biskup-
inn kemur til aft vlsitera, og eru
I trássi viö kirkjuna eru m jög aft
skapi sóknarbarnanna. Og ég
býst vift aö ég hafi veriö gæddur
töluvert miklum næmleika fyrir
Sunnudagur 28. nóvember 1976
„Prestvlgsian fannst mér ósköp
innihaldslitil...
þvl, hvernig átti aft umgangast
fólk, og biskup sjálfur svarar
þvl, þegar hann er spuröur,
hvers vegna hann setji mig ekki
frá prestsskap aft söfnuftirnir
hafi kosift þennan prest og á
meöan ekki heyrist ein einasta
óánægjurödd frá þeim þá hafi
hann ekki rétt til þess aft gripa
fram I.”
Komst ekki á fast öðru-
visi en i sósialisma
„Þú varst kominn þarna eitt-
hvaft lítilsháttar I pólitikina,
kannski frekar nauöugur en
viljugur. Eru ekki einhverjar
sérstaklega skemmtilegar
minningar frá fundi efta ein-
hverri sérstakri baráttu þegar
þú áttir aö vera aft semja stofn-
skrá fyrir Framsóknarflokk-
inn?”
,,Þaft var alveg hreint hug-
myndalegs eftlis og ósköp rólegt
þegar ég gekk aö þessu. Ég
haföi ekkert hugsaft um pólitik
áftur og gerfti þetta meft mikilli
alvöru, en hef sjálfsagt haft
knýjandi þörf aö komast niöur á
eitthvaft fast. Og þegar ég finn
aft ég kemst ekki á fast öftruvisi
en I sóslalisma, þá bara gef ég
þaö frá mér og þaö gekk allt af-
skaplega vinsamlega. Þeir sem
meö mér voru I þessu voru t.d.
Davlft á Kroppi, Jónas Þor-
bergsson, og Þorsteinn M. Jóns-
son. Þetta voru perluvinir mínir
til æviloka.”
„En hvernig fannst þér þá
fara saman sósialismi og
kristindómur?”
„Þaft hefur hvort tveggja
sama menningargrundvöllinn.
— Sovétrikin og afstaöa þeirra
gagnvart kirkjunni blandast
ekkert inn I þetta þá, því aft á
þessum árum, frá 1923 fram
undir 1930, var ég mjög spennt-
ur fyrir þeim, aft þau brytust I
gegn meft þetta.”
Sovétríkin hafa afsalað
sér áframhaldandi þró-
un sósialismans
„En svo vift vikjum afteins frá
þessum tíma og jafnvel til dags-
ins I dag. Hvaö finnst þér um
þróun slsóalismans I dag?”
„Þetta er margþættari spurn-
ing en ég treysti mér til aö
svara. Nú er þaö fyrst til aö
mynda: Hvað eigum vift meft
orftinu sóslalismi? Ég tel, eins
og sakir standa, aft þá séu
Sovétrlkin búin aft afsala sér
möguleikanum fyrir þvl aft hafa
forystu i framhaldi sósialskrar
þróunar. Og þetta setti ég fram
þegar Sovétríkin réftust inn I
Tékkóslóvakiu, skrifafti um
þetta rétt einn næsta dag I Þjóft-
. viljann , Igrein sem hét: „Hvat
brast svo hátt?”
Með innrásinni I Tékkó-
slóvaklu haföi brostift möguleik-
inn fyrir Sovétrikin til aft hafa
forystu fyrir sósíalskri þróun.
Hins vegar er ég dálitið sár vift
suma út af þvi aft þaft er eins og
þeir gleymi hvaft byltingin I
Rússlandi gerfti fyrir sósialism-
ann. Þaft er hlutur sem stendur
og verftur aldrei aftur tekinn.”
Hin nýja stétt hefur at-
vinnutækin
„Ertu ánægöur meö Islenskt
þjóftllf?”
„Þaö er nú fjarri þvi. Vift höf-
um þróastmjög mikift niörá vift,
menningarlega, undanfarin ár,
og þaö á sínar ástæöur. Okkur
t.d. vantar alveg þá borgara-
legu menningu sem ná-
grannarikin hafa aflaft sér, þvi
aft á sama tlma og borgarastétt
er aft byrja aft komast hér á legg
þá er hún komin yfir sinn há-
punkt, menningarlega, i um-
hverfinu. Hún er ekki búin aft
festa rætur hér ennþá. Og einu
rætur hennar eru þær aft hún
hefur komist yfir atvinnutæki.
En aftur á móti borgarastéttir I
nágrannalöndunum byggja
meira aft segja á glæsileik
aftalsins, sem var þar áftur.”
„Enfinnstþér þá skorta ein-
hverja hugsjón efta ungmenna-
félagsanda, sem þú skrifar svo
mikift um I bókinni, þar sem þú
gerir mikift úr ungmennafé-
lögunum.”
„Já, já, þaö var ósköp eöli-
legt. Þau voru I raun og veru,
þegar ég byrja minn prests-
skap, minn besti skóli. Þau
höföu spunnift miklu sterkari
þátt I manngeröina heldur en
skólarnir gerftu.. Ég held mér
hafi aldrei fundist ég eins and-
lega fátækur eins og þegar ég
var nýoröinn stúdent.”
Orka sósialista hefur
farið i að byggja glæsi-
leg hibýli
„Maftur er nú orftinn nokkuft
gamall. Mér liggur alltaf á
hjarta þessi opinberu mál,
stjórnmálin, en hef tekift tiltölu-
lega litinn þátt i þeim siftustu
árin. Stundum er ég aö hugsa
um þessa miklu breytingu á
vinstra arminum frá þvi um
1930, sem mér finnst alveg ægi-
leg, en á sinar orsakir. Fyrst
þegar ég fer I pólitík, þá er hér á
landi stétt, sem er alveg horfin
og þaft er stétt öreiganna. Og
seinna striftið og meft þvi strifts
gróöinn flýtti þróuninni, sem
oröiö hefur, þannig aft öreiga-
stéttin hverfur á svipstundu. Og
þess vegna hefur verkalýöurinn
hér bætt á allt annan hátt úr aft-
kallandi nauösynjum heldur en
eins og t.d. á öftrum Norður-
löndum.
Það eina, sem er i ætt vift
jafnaftarstefnu Noröurlanda I
sambandi vift bætt kjör, þaft
voru verkamannabústaftirnir,
sem byggftir voru um 1930.
Upp úr strlöi er þaft svo, aft
þaft ber miklu meira á þvi, aö
verkalýfturinn sé aft byggja hús
fyrir smáborgara. Verkalýfts-
hreyfing frá þessum tima hefur
aldrei tekift þaft fyrir sem sér-
stakt vandamál, hvernig eigi aft
bæta úr þessu. Og þetta hefur
fyrir vikift haft aftur svo mikil
áhrif á byltingarsinnafta
hreyfingu, fyrir fjöldann af
mönnum, sem eru byltingar-
sinnaftir I eftli sinu og sósialist-
ar, aft orka þeirra hefur farift i
þaft aö ná þvi marki aft geta búift
I glæsilegum hibýlum eins og
aörir. A bak vift þetta liggur
náttúrulega þetta dásamlega,
sem er I íslensku eftli, aft þaft á
alls ekki aft vera til stéttaskipt-
ing á tslandi.
Ef einhver getur búift I flnu
húsi, þá eiga allir aft geta gert
þaft,” segir Gunnar og hlær vift.
Misskipting fjár-
magnsins veldur
stéttaskiptingu i dag
„En finnst þér þá vera stétta-
skipting á Islandi? Finnst þér
hún ekki hafa minnkaft, t.d. frá
þvi aft þú hófst prestsskap og
fram undir miftja öldina?”
„Jú, á vissan hátt og á vissan
hátt ekki.
Vift töluftum um þetta áftan,
þegar öreigalýfturinn var til, þá
..en prestdómurinn var þaft
ekki....
var frá hans sjónarmiöi,
stéttaskipting.
Sérstaklega var maftur var
vift þaft I þorpum. Þar voru
kannski áberandi fjögur, fimm
heimili, sem öreigar litu til sem
yfirstéttar. En hins vegar fer
stéttaskipting ört vaxandi núna,
hvaft viðkemur fjármagninu.
En þaft er miklu erfiftara aö
skilgreina það. Þaft er svo erfitt
aft fá skýrslur eöa komast aft þvi
hvaft menn eru rlkir núna. Maft-
ur veit þaft bara aft einn banka-
stjóri meira aft segja, segir aö
auftvitaft eigi þaft fé, sem hefur
verift geymt I Sviss og annars
staftar utanlands, aö vera hér
innanlands.Hann talar um þetta
eins og hlut sem allir viti, aft þaft
liggi svo og svo mikið af földu fé
úti I löndum. En hins vegar þeg-
ar maftur ætlar aft fara aft
byggja ofan á þetta, þá er þaft
enginn grundvöllur, þvl maftur
þekkir þetta svo lltift. Og ég állt,
aft aldrei hafi komift fram eins
hörö yfirdrottnunarstefna hjá
auftstétt á Islandi og þessi tvö
síftustu ár. Þaö felst fyrst og
fremst i þvi, hvernig öllu er
stefnt inn á rýrnun lifskjara
undir þvl yfirskini aft þaft sé svo
ógurlegt skelfingarástand I at-
vinnumálum og þess háttar,
sem er bara tómur, bölvaöur
kjaftháttur I blekkingarskyni.
Opinberar skýrslur sýna stöft-
ugt meiri bata.
Unga fólkið gáfað og
þróttmikið
Þessi síöustu ár hefur farift
stöftugt vaxandi uggur hjá mér
varftandi menntamál á Islandi.
Mér finnst yfirleitt aft skóla-
kerfift sé alveg i lausu lofti og
vanta alla forystu. Þaft er eins
og enginn hafi fengift þá hugsjón
og þann kraft sem þarf til þess
aö beina þvi inn á ákveftna
braut.
„En áttu þér ekki einhverja
framtiðarhugsjón, eitthvaft sem
þú vilt aft rætist?”
„Ja, ég er ekkert svartsýnn á
framtiftina, fjarri þvl, en mér
finnst vift vera I ákaflega djúp-
um dal núna. Ég get vel játaft
þaft aft ég hef ákaflega mikla
trú á unga fólkinu. Þaft var ein,
jafnvel tvær kynslóftir, sem
virkilega fóru illa eftir strlftift út
af strlftsgróftanum og þvi öllu
saman, misstu fótfestu. En þaö
erekkert um þaft að tala, og það
er aft jafna sig aftur. Þaft er aft
renna upp ný kynslóft, þar sem
vill bregfta fyrir óþægilegum
vlxlsporum, eins og oft vill
verfta á gelgjuskeifti, en þetta er
þrottmikift fólk og þetta er gáfaft
fólk.”
„Er þetta fólk þá borgara-
stéttin á Islandi?”
„Ég veit ekki nema aft þessi
heiti á stéttunum séu aft ganga
úr sér I sambandi vift þróunina.
Ég segi nú svona. t staöinn fy rir
borgarastétt myndi ég segja aft
þetta væri auftstétt, sem ræftur
núna. Þaö er ákaflega óskil-
greinanlegt hver sú stétt er.
Þaö þýftir ekki stétt sem er
rlk, heldur stétt sem hefur aft-
gang aö peningunum. Hún þarf
ekkert aft eiga sjálf. Þaft getur
meira aft segja verift aft sá sem
á ekki nokkurn skapaftan hlut og
vinnur ekki neitt, þaft getur ver-
ift hann, sem hefur peningana.”
...og ég sneri mér heils hugar aft
sálgæslu.”
Gamaldags mórall i
kirkjunni
„Segftu mér aft lokum, Gunn-
ar, hefurðu einhvern timann séft
eftir þvl aft hafa hætt prests-
skap?”
„Nei, nei. Náttúrulega var
mig farið aft langa til þess áftur
en aft þvl kom. Ég finn að þaft
var einhver gamaldags mórall I
þessu, ég fann aft þótt ég sinnti
þessu starfi af heilum huga, aft
þá sinnti ég þvi aldrei eins og til
var ætlast og ég rækti ekki þaö
starf sem ég fékk peninga fyrir
aft rækja.”
„Þig skorti llka þetta höffting-
lega yfirbragft, sem prestar áttu
aft hafa, en frá því segiröu I bók-
inni.”
„Alveg hreint, ég haffti ekkert
I þá áttina. Og þaft hefur alltaf
farift svolitift i taugarnar á mér
þetta höfftinglega yfirbragft.
Maftur þekkti ekki höfftingja I
Skaftafellssýslu, en þaftan haffti
ég allt mitt uppeldi og grund-
vallarlifsskoftanir.”
— RJ
,/Ég fann aöég komst ekki á fast nema i sósíalisma.