Morgunblaðið - 10.01.2001, Blaðsíða 25

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. JANÚAR 2001 25
FJÖLDI réttarhalda í Rússlandi
vegna meintra njósna veldur mann-
réttindafrömuðum áhyggjum og líkja
þeir þeim við nornaveiðar þar sem
frjáls hugsun er fórnarlambið. Þeir
segja og að réttarhöldunum sé ætlað
að hafa letjandi áhrif á samband ein-
staklinga við útlendinga. Óttast menn
nú að andi hinnar illræmdu sovésku
leyniþjónustu, KGB, sé farinn að svífa
yfir vötnum í Rússlandi á ný.
Nýjasta dæmi um réttarhöld vegna
meintra njósna er mál Ígors Sútjag-
íns sem sakaður er um að hafa njósn-
að fyrir Bandaríkin.
Hann var handtekinn í október
1999. Skömmu síðar var móðir hans
kölluð til yfirheyrslu af rússnesku
leyniþjónustunni, FSB. Þá kom í ljós
að símar fjölskyldunnar höfðu greini-
lega verið hleraðir því móðir hans,
Svetlana Sútjagín, fékk að heyra upp-
töku af einu símtali sem hún átti við
son sinn. „Hér gerir þú hlé á máli þínu
og ég veit hvað þú varst að hugsa“
sagði leyniþjónustumaðurinn að sögn
Svetlönu. „Þú hafðir áhyggjur af því
hvað sonur þinn hafðist að.“ Að sögn
fjölskyldunnar snerist símtalið um
málefni fjölskyldunnar.
Njósnir eða lestur á milli lína?
Sútjagín er fræðimaður við rann-
sóknarstofnun í bandarískum og kan-
adískum fræðum. Hann var handtek-
inn af leyniþjónustunni, sakaður um
að hafa látið erlendum leyniþjónust-
um trúnaðarupplýsingar um rúss-
neska herinn í té.
Rannsóknarstofnunin hefur ekki
aðgang að leyndarmálum ríkisstjórn-
arinnar og fjölskylda Sútjagíns og
lögfræðingar hans segja að eini glæp-
ur hans hafi verið að lesa milli línanna
í útgefnu efni hersins og þannig hafi
hann dregið upp mynd af hernum
sem herinn er ekki sáttur við.
Leyniþjónustan gerði einnig hús-
leit í íbúð Joshua Handler sem er í
framhaldsnámi í Princeton-háskóla
og starfaði með Sútjagín. Handler var
ekki kærður fyrir njósnir þrátt fyrir
að Níkolaj Patrúsjev, yfirmaður FSB,
hafi síðar kallað hann njósnara.
Mjög var dregið úr völdum leyni-
þjónustunnar í forsetatíð Boris Jelts-
íns en nú óttast margir að hún muni
breiða mjög úr sér aftur enda fyrrum
njósnaforingi KGB orðinn forseti.
Vladimír Pútín undirritaði í sept-
ember skjal um upplýsingaöryggi þar
sem varað er við „upplýsingavopn-
um“ sem sögð eru notuð gegn Rúss-
landi af erlendum ríkjum og lýst er
eftir harðara eftirliti með fjölmiðlum,
nokkuð sem minnir á Sovétríkin sál-
ugu.
Rússnesk yfirvöld virðast einnig
hafa fundið merki um niðurrifsstarf-
semi gegn ríkinu ansi víða undanfar-
ið. Þar má nefnda mál bandaríska
kaupsýslumannsins Edmond Pope
sem dæmdur var í 20 ára fangelsi í
desember eftir réttarhöld sem al-
mennt voru álitin sýndarréttarhöld,
saksóknara í hag. Pope var reyndar
náðaður vegna heilsubrests í fram-
haldinu.
Réttarhöld í Rússlandi valda áhyggjum
Áhrif leyniþjón-
ustunnar aukast
Kalúga. AP.
ERFIÐARA verður fyrir Norðmenn
að ná fram sérstökum samningum við
Evrópusambandið, ESB, eftir að ný
aðildarríki í Mið- og Austur-Evrópu
verða tekin inn í sambandið. Þetta
kom fram í máli Bretans Chris Patt-
ens, talsmanns framkvæmdastjórnar
sambandsins á sviði varnar- og ör-
yggismála, er hann ræddi við norska
fréttamenn í gær í Brussel. Í dag
mun Patten ávarpa ársfund norskra
atvinnurekenda.
Að sögn Aftenposten sagði Patten
ljóst að stækkun ESB myndi hafa
áhrif á samstarfið innan Evrópska
efnahagssvæðisins, EES, sem Nor-
egur, Liechtenstein og Ísland eiga
aðild að auk ESB. Torveldara muni
verða fyrir sambandið að gera sér-
staka samninga við ríki utan þess.
„Vægið í samskiptum sambandsins
við löndin á Evrópska efnahagssvæð-
inu breytist þegar fleiri ríki ganga í
ESB,“ sagði Patten. Hann gagnrýndi
Norðmenn fyrir að gefa sér of góðan
tíma til að taka upp reglur ESB um
viðskipti með gas. Aðspurður sagðist
hann þó ekki vilja nefna ákveðinn
frest í því sambandi.
Patten sagðist telja ólíklegt að
Noregur, Ísland og Liechtenstein
fengju að hafa meiri áhrif á samn-
ingaviðræðurnar við væntanleg að-
ildarríki en nú er reyndin. Ætti það
einnig við um svið sem hefðu mikla
þýðingu fyrir löndin þrjú og viðskipti
þeirra á sameiginlega innri markaðn-
um.
„Við erum að semja við 12 ríki, ef
til vill verða þau fleiri. Niðurstaðan
hefur afleiðingar fyrir mörg lönd, til
dæmis Rússland en samt sem áður er
fyrst og fremst um að ræða samskipti
milli annars vegar ESB og þeirra
landa sem vilja fá aðild,“ sagði hann.
Patten sagði að málefni í aðildar-
viðræðunum sem snertu beint samn-
inginn um Evrópska efnahagssvæðið
myndu verða tekin upp á vettvangi
EES-ráðsins. „En við getum aldrei
nokkurn tíma lagt til að ríki sem ekki
sækir um aðild fái að hafa neitunar-
vald um ákveðna hluta aðildarsamn-
ings.“
Hann var spurður hvort hugsan-
legt væri að Norðmenn og Svisslend-
ingar myndu lenda framar í röðinni
en Mið- og Austur-Evrópuþjóðirnar
ef þeir ákvæðu að sækja um aðild.
Svaraði hann því til að Evrópusam-
bandið myndi sýna „verulegan
áhuga“ ef aðildarumsókn bærist frá
norsku stjórninni.
Patten um EES og ný aðildarríki Evrópusambandsins
Ríki utan ESB fá
ekki neitunarvald
Reuters
Chris Patten fer með varnar- og öryggismál í framkvæmdastjórn Evr-
ópusambandsins.