Morgunblaðið - 23.08.2001, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 FIMMTUDAGUR 23. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
BARNSHAFANDI konum gefst nú
kostur á lífefnavísamælingu, sam-
hliða hnakkaþykktarmælingu til að
meta líkur á litningagöllum. Þessi
þjónusta, sem farið var að bjóða upp
á í sumar, kostar 10 þúsund krónur.
Þá er blóðsýni tekið úr móðurinni
og líkur á litningagöllum fósturs
reiknaðar út með því að skoða pró-
tein og þungunarhormón í blóðinu.
Hildur Harðardóttir, fæðingar- og
kvensjúkdómalæknir á kvennadeild
Landspítalans – Háskólasjúkra-
húsi, segir að nú sé hægt að bjóða
upp á þennan valmöguleika þar sem
lífefnafræðideild sjúkrahússins hafi
hafið samstarf við breska rann-
sóknastofu, en sýnin eru send til
Bretlands til rannsóknar.
Hildur segir að enn sem komið er
hafi aðeins fáar verðandi mæður
nýtt sér þennan möguleika. „En það
eru afskaplega margar sem hafa
spurt um þetta síðustu ár og það
hefur verið mjög leiðinlegt að þurfa
að segja við þær að við vitum að
þetta sé til en að ekki sé hægt að
bjóða upp á það hér. Það er ákaflega
jákvætt að nú sé hægt að senda sýni
til Bretlands,“ segir Hildur.
Hún segir að einnig sé í burðar-
liðnum á kvennadeild Landspítal-
ans-Háskólasjúkrahúsi að bjóða öll-
um barnshafandi konum upp á
snemmómskoðun á tólftu viku með-
göngunnar, en í dag fara konur í
skoðun þegar þær eru gengnar 18-
20 vikur. Með snemmómskoðun er
hægt að mæla hnakkaþykkt fósturs
og reikna út líkur á litningagalla.
Hnakkaþykkt er vökvasöfnun undir
húð fóstursins sem síðan hverfur
þegar líður á meðgönguna. Í dag er
þessi skoðun framkvæmd óski kon-
an sérstaklega eftir því eða þegar
líkur eru á litningagalla.
Í snemmómskoðun er einnig
staðfest að fóstrið sé á réttum stað í
leginu og það sé lifandi og lífvæn-
legt. Einnig skeri slík skoðun úr því
á hversu mörgum börnum er von,
auk þess sem hægt er að skoða höf-
uð, heilabú, útlimi, hjarta, maga,
nýru og þvagblöðru fóstursins.
Hildur segir að ástæða þess að
ekki hafi verið hægt að bjóða öllum
konum upp á snemmómskoðun til
þessa sé sú, að húsnæði fósturgrein-
ingardeildarinnar hafi verið of lítið.
Það standi þó til bóta þar sem nú sé
verið að innrétta kjallara fæðing-
deildarinnar, þar sem mæðraskoð-
unin var áður til húsa, fyrir fóstur-
greiningardeildina. Hún segir að
nýja húsnæðið verði tekið í notkun á
næstu mánuðum og þá verði snem-
mómskoðun hafin.
Ekki hefur verið tekin ákvörð-
un um lífefnavísamælingu
Lífefnavísamæling og snemmóm-
skoðun er hvort um sig sjálfstæð að-
ferð til að meta líkur á litningagalla
fósturs. Hildur segir að hnakka-
þykktarmæling geti leitt til grein-
ingar á um 77% litningargalla á þrí-
stæðu 21, eða Downs-heilkenni, og
sé lífefnavísamæling einnig fram-
kvæmd fari hlutfallið upp í 90%.
Einnig er aukin hnakkaþykkt vís-
bending um aðra litningagalla og
hjartagalla. „Að mínu mati væri
æskilegast að konum stæði til boða
að fara bæði í lífefnavísamælingu og
snemmómskoðun,“ segir Hildur.
Hún segir að kunnáttan til að
gera lífefnavísamælingar hér á
landi sé til staðar, en að ekki hafi
verði tekin ákvörðun um hvort öll-
um verðandi mæðrum sem þess
óska, verði boðið að fara í slíka skoð-
un. Ekki sé vitað hvort heilbrigð-
isyfirvöld séu tilbúin að borga fyrir
þetta próf eins og önnur sem eru
framkvæmd á meðgöngu, eins og
rauða hunda og sárasótt. Hildur
segir að Hagfræðistofnun Háskóla
Íslands hafi fyrir nokkrum árum
reiknað út hvaða kostnaður myndi
hljótast af því að bjóða öllum konum
lífefnavísamælingu og það hafi
reynst vera þjóðhagslega hag-
kvæmt. Hún segir það þó alltaf vera
spurningu hvort eigi að reikna
dæmið þannig út, eða hvort líta eigi
á skoðunina sem þjónustu við verð-
andi forelda.
Áríðandi að fólk hafi val og sé
nægilega vel upplýst
Jón Kristjánsson heilbrigðisráð-
herra segir að ekki hafi verið tekin
ákvörðun um hvort taka eigi upp líf-
efnavísamælingu hér á landi. Það
hafi þó verið til umræðu í ráðuneyt-
inu. „Ég tel að innan tíðar þurfi að
taka ákvörðun um þetta. Landlækn-
ir er að taka saman fyrir mig grein-
argerð um þetta og við höfum rætt
þetta á okkar fundum. Ég tel að það
sé áríðandi að fólk hafi val og sé
nægilega vel upplýst til að taka
ákvörðun um þessa viðkvæmu hluti.
Okkur er fullljóst að þarna er um
mjög viðkvæm mál að ræða sem
þarfnast umræðu og upplýsingar,“
segir ráðherra. Hann segir að sam-
band hafi verið haft við foreldra
barna með Downs-heilkenni og að
meðal annars hafi verið haldin ráð-
stefna um málefnið á vegum Sið-
fræðistofnunar síðastliðið haust.
„Þetta er eitt af þessum sviðum þar
sem tæknin er komin ansi langt og
farin að ýta á eftir því sem þarf, um-
ræðu um siðfræði og upplýsingu.“
Barnshafandi konum gefst kostur á lífefnavísamælingu til að meta líkur á litningagöllum
Styttist í að öllum
þunguðum konum
bjóðist snemmómskoðun
ÞINGFLOKKUR, framkvæmda-
stjórn og umhverfishópur Samfylk-
ingarinnar voru á ferð um virkj-
anasvæði norðan Vatnajökuls
dagana 17. – 18. ágúst.
Ferðast var um svæði vestan og
austan Jökulsár á Brú undir leið-
sögn þeirra dr. Hilmars Malmquist,
vatnalíffræðings og Björns Stef-
ánssonar, verkfræðings og Ágústar
Guðmundssonar, jarðfræðings frá
Landsvirkjun.
Ferðin er liður í málefnavinnu
þingflokks og framkvæmda-
stjórnar Samfylkingarinnar sem
staðið hefur frá því fyrr á árinu
vegna mikilvægra ákvarðana í nátt-
úruverndar- og umhverfismálum.
Hafrahvammagljúfur voru skoð-
uð frá Hallarfjalli til fyrirhugaðs
stíflusvæðis við Fremri-Kárahnjúk,
ekið meðfram strandsvæði fyr-
irhugaðs Hálslóns og jafnframt ek-
ið eftir afar fáförnum slóða inn í
Kringilsárrana þar sem Kringils-
árfoss og syðsta svæði fyrirhugaðs
Hálslóns var skoðað.
Seinni daginn var ekið frá Hrafn-
kelsdal upp á Fljótsdalsheiði og fyr-
irhuguð stíflusvæði við Hölkná,
Laugará og Eyjabakkavað skoðuð.
Forystufólk Samfylkingarinnar á barmi Hafrahvammagljúfurs.
Samfylkingin
á ferð norðan
Vatnajökuls
„Hvortsem orsökin er augnabliks
skortur á einbeitingu, svo hætta er á
harmleik, eða ökumaður, sem vísvit-
andi brýtur lög um hraðakstur og
ölvun við akstur, þá eru umferðar-
slys bæði hversdagslegur hluti lífs-
ins og ógæfa, sem fer versnandi á
heimsvísu, eyðileggur líf og lífsaf-
komu, hamlar þróun og gerir millj-
ónir manna berskjaldaðri og varn-
arlausari en ella.“ Svo segir í skýrslu
Alþjóða rauða krossins um hörm-
ungar í heiminum frá 1998, í kafla
hennar um umferðarslys. Í skýrsl-
unni kemur fram, að áætlað sé að frá
fyrsta skráða banaslysinu í umferð-
inni 1896, hafi 30 milljónir manna lát-
ist í umferðarslysum. Til saman-
burðar má nefna að síðan í síðari
heimsstyrjöld hafa 40 milljónir
manna látist í stríðsátökum. Að
minnsta kosti 500 þúsund manns far-
ast árlega í umferðinni, sumir segja
hátt í milljón, og 15 milljónir manna
slasast á ári hverju.
Fyrsta hjálp mikilvægust
Rannsókn, sem nefnist „byrði
sjúkdóma á heiminum“ áætlar, að
árið 2020 muni umferðarslys vera
orðin þriðja stærsta dánarorsök í
heimi sem og orsök örkumla.
Þórir Guðmundsson, skrifstofu-
stjóri upplýsinga- og markaðssviðs
hjá Rauða krossi Íslands, segir að í
vesturhluta Evrópu slasist rúmlega
4.600 manns í umferðarslysum á
hverjum degi og 115 af þeim láti lífið.
Hann segir að Rauði krossinn leggi
mesta áherslu á það, í baráttunni
gegn umferðarslysum, að skyndi-
hjálp á vettvangi og það, að hafa
bæði þekkingu og einhver sjúkra-
gögn við hendina geti skilið milli lífs
og dauða. Það geti einnig komið í veg
fyrir að meiðsl, sem séu jafnvel til-
tölulega lítilvæg, verði alvarlegri.
„Það þarf ekki annað en að kunna að
stoppa blóðrás til þess að geta haldið
lífinu í manni þangað til að sérhæfð
aðstoð kemur.“
Rauði krossinn hvetur fólk til að
hafa skyndihjálpargögn til taks í bif-
reiðum og læra skyndihjálp. „Það er
fólkið, sem kemur fyrst á vettvang
og getur brugðist strax við, því að
það veit grundvallaratriðin, sem
bjargar mestu.“
15–44 ára mest hætta búin
Í skýrslu Alþjóða rauða krossins,
kemur fram, að aldurshópurinn 15 til
44 ára verði sérstaklega mikið fyrir
barðinu á umferðarslysum. Umferð-
arslys höggvi svipuð skörð í raðir
þeirra, sem virkir séu á vinnumark-
aðnum, eins og alnæmi gerir. Meðal
karlmanna í þessum aldurshópi eru
umferðarslys algengasta dánaror-
sökin en sú fimmta algengasta meðal
kvenna.
Á Íslandi létust 129 manns í um-
ferðarslysum á árunum 1995 til 2000,
langflestir á síðasta ári, eða 32. Sam-
kvæmt tölum Umferðarráðs fyrir ár-
in 1995–1999 voru flestir, sem létust,
á aldrinum 25 til 64 ára, 38 manns.
Ekki er hægt að draga óyggjandi
ályktanir af samanburði á milli ís-
lensku talnanna og upplýsinga Al-
þjóða rauða krossins þar sem aldurs-
hóparnir eru ekki fyllilega
sambærilegir. Það bendir þó allt til
þess að hér á landi, eins og í heim-
inum í heild, séu flestir, sem farast í
bílslysum, á aldrinum 15 að miðjum
aldri. Í aldurshópnum 15–16 ára lét-
ust fimm á Íslandi á tímabilinu 1995–
1996. Ungmenni, 17–20 ára, voru 17.
Í aldurshópnum 21–24 létust sjö á
umræddu tímabili. Alls létust 67
manns á aldrinum 15–64 ára á fimm
ára tímabili.
70% dauðsfalla
í þriðja heiminum
Í skýrslu Alþjóða rauða krossins
kemur fram, að 70% allra dauðsfalla
í umferðinni eigi sér stað í þriðja
heiminum og sá hlutur fari stækk-
andi. Á Vesturlöndum hafi betri veg-
ir, betri ökukennsla, sætisbeltalög-
gjöf, öruggari bílar og
umferðarstjórnun, orðið til þess, að
dauðsföllum í umferðinni hafi fækk-
að þrátt fyrir aukinn fjölda öku-
tækja. Engu að síður eru tölur yfir
slys og dauða óhugnanlega háar.
Fyrir utan þá 129 Íslendinga, sem
létust á árunum 1995–2000 eru ótald-
ir þeir, sem bíða varanlegan skaða og
örkuml af völdum umferðarslysa, en
á síðasta ári einu saman slösuðust
1.237 manns í umferðinni. Ónefndir
eru og þeir, sem eftir sitja með minn-
inguna eina um horfinn ástvin.
Tökum höndum saman um að
vernda hvert annað í umferðinni. Því
þrátt fyrir betri vegi og öruggari
bíla, þá er það fyrst og fremst akst-
urslag ökumanna, sem skiptir sköp-
um.
Allt að milljón manns deyr árlega í umferðinni í heiminum
Stefnt að
slysalausum
degi í dag
UMFERÐARVERKEFNIÐ „slysalaus dagur í umferðinni“ fer
fram í Reykjavík í dag. Lögregla mun hafa óvenju mikinn viðbúnað
til að vekja athygli ökumanna á ábyrgð þeirra í umferðinni og hvetja
þá til aðgætni. Enda veitir ekki af. 129 hafa látist í umferðarslysum
hér á landi síðastliðin sex ár og Alþjóða rauði krossinn áætlar að árið
2020 verði umferðarslys orðin þriðja helsta dánarorsök á jörðinni.
Morgunblaðið/Júlíus