Morgunblaðið - 09.10.2001, Blaðsíða 39

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. OKTÓBER 2001 39
2 0 0 1 - 2 0 2 4
Svæðisskipulag höfuðborgarsvæðisins
Kynningar-
fundur
og sýning
Tillaga að svæðisskipulagi höfuðborgarsvæðisins
verður til sýnis og kynningar í Ráðhúsi Reykjavíkur
í dag, þriðjudaginn 9. október frá kl. 16:00–21:00.
• Skipulagssérfræðingar kynna svæðisskipulagstillöguna og sitja fyrir
svörum kl. 16:30–17:30.
• Forsvarsmenn skipulagsmála sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu
svara fyrirspurnum kl. 18:00-19:00.
• Skipulagstillagan verður áfram til sýnis í Tjarnarsal Ráðhússins
miðvikudaginn 10. október og fimmtudaginn 11. október.
Fólk er hvatt til að mæta og kynna sér framtíðarsýn sveitarfélaganna á
höfuðborgarsvæðinu á uppbyggingu og þróun byggðar næsta aldarfjórðunginn.
Samvinnunefnd um svæðisskipulag höfuðborgarsvæðisins.
A
T
H
Y
G
L
I
TÓMAS Ingi Olrich
skrifar grein um stjórn
fiskveiða í Morgun-
blaðið 3. okt. Ég sé
ástæðu til að fjalla um
fáein atriði í þeirri
grein.
Ég er sammála Tóm-
asi um að í endurskoð-
unarnefndinni var tek-
ist á um skoðanir sem
eru ósamrýmanlegar.
Tómas segir að verði
hróflað við einkaeinok-
uninni sem nú ríkir
megi líkja því við þjóð-
nýtingu einkaeignar-
réttar. Þetta er hrein-
skilin og skýr yfirlýsing. Hún segir í
raun kjarnann í því hvers vegna
nefndin sem við Tómas áttum sæti í
náði ekki árangri. Í augum Tómasar
er sjálfsagt að þeir sem nú eru í út-
gerð fari með þjóðarauðlindina,
fiskistofnana við landið, sem sína
eign. Um þetta hefur deilan um
kvótakerfið staðið frá upphafi. Og
frá þessari afstöðu kvikaði ekki
meirihluti í nefndinni en hann skip-
uðu sjálfstæðismenn og fulltrúi
Framsóknar úr iðnaðarráðuneytinu.
Tómas reiðir fram aðalrök þeirra
einkaeignarréttarmannana.
Þau eru:
1. Útgerðarmenn fengu veiðirétt í
krafti veiðireynslu.
Mitt álit. Það deilir enginn um að
þeir hafi átt rétt á að fá að halda
áfram útgerð en sá einokunarréttur
sem komið var á var ekki verjanleg-
ur nema um mjög skamman tíma
enda engin þörf á honum vegna
stjórnunar sjálfra fiskveiðanna. Það
hefði því átt að innleiða jafnrétti til
aðgangs að auðlindinni í áföngum um
leið og framsal aflaheimilda var gefið
frjálst.
2. Útgerðarmenn keyptu kvóta í
þeirri góðu trú að þeim sem settu
lögin væri treystandi og spyr: Var
útgerðin blekkt?
Mitt álit. Það er rangt að halda því
fram að útgerðarmenn hafi getað
verið í góðri trú. Illvígar deilur um
einkaeignarréttinn á þessari auðlind
hafa staðið linnulaust. Það getur
varla nokkur maður hafa keypt í
þeirri trú að ekki gætu orðið breyt-
ingar á þessu fyrirkomulagi.
Rétt lýsing á þessu felst miklu
frekar í því að segja að þeir keyptu
vonina.
Þeir keyptu þá von að fámennum
hópi stjórnmálamanna og áhrifa-
manna í þessu þjóðfélagi myndi
haldast það uppi að troða þessu fyr-
irkomulagi ofan í kokið á þjóðinni.
Þeir útgerðarmenn sem fjárfestu í
voninni um að ekki yrðu breytingar á
þessum reglum vita að í
því var og er fólgin
áhætta.
3. Innköllun afla-
heimilda er upptaka á
einkaeignarrétti sem
til var stofnað á full-
komlega löglegan hátt.
Mitt álit. Þetta er
rangt. Það er enginn
eignarréttur á fiskin-
um í sjónum. Það ígildi
eignarréttar sem út-
gerðarmenn hafa haft á
undanförnum árum
getur löggjafinn tekið
af þeim en útgerðin á
þá rétt á aðlögunartíma
eða bótum ef réttindin yrðu tekin
fyrirvaralaust.
Þetta hefur Hæstiréttur staðfest.
4. Ef menn kjósa að hverfa frá
þeirri einkavæðingu aflahlutdeilda
sem komið var á með lögum 1990 og
taka í áföngum af útgerðinni afla-
heimildirnar, innkalla þær til ríkis-
ins og bjóða þær hæstbjóðanda er
vissulega um aðgerð að ræða sem
líkja má við sósíalisma.
Mitt álit. Það er ekki ótrúlegt að
sjá Tómas gera þessi orð ungra sjálf-
stæðismanna að sínum. Það er full-
komlega í samræmi við þá afstöðu
hans að þeir sem eru í útgerð nú eigi
að vera eigendur þessarar auðlindar
um aldur og ævi og hafa rétt til að
selja öðrum hindrunarlaust aðgang-
inn að henni. Verði honum að óskum
sínum munu börnin okkar standa
frammi fyrir því að örfá stórfyrir-
tæki eiga Íslandsmið og selja hæst-
bjóðanda aðganginn. Ef það er sós-
íalismi að bjarga þjóðarauðlindinni
frá þeim örlögum þá er þjóðin í þessu
tilliti sósíalísk. Það liggur fyrir ein-
dregin andstaða þjóðarinnar við
ríkjandi fyrirkomulag. Ekki er vafi á
því að innköllun veiðiheimilda og það
að mynda jafnræði til aðgangs að
þeim á markaði stenst enda hefur
Hæstiréttur staðfest, að því fyrir-
komulagi sem nú gildir geti stjórn-
völd breytt hvenær sem er, en gætt
skuli sanngjarnar aðlögunar.
5. Þar fer Samfylkingin fremst og
gerir kröfu um fyrningu aflaheim-
ilda, sem jafnframt er krafa um
þungan landsbyggðarskatt.
Mitt álit. Það er rétt að Samfylk-
ingin gerir kröfu um innköllun afla-
heimilda og að í framtíðinni verði
jafnræði til að nýta auðlindina.
Það er rangt að slík krafa sé jafn-
framt krafa um landsbyggðarskatt.
Sá landsbyggðarskattur sem er
fólginn í núgildandi fyrirkomulagi er
flestum auðsær. Þeir sem eru nú
handhafar kvótans selja hann á
hæsta verði. Það kemst enginn í út-
gerð án þess að borga þeim skattinn.
Sigri Tómas og félagar í barátt-
unni um einkavæðingu Íslandsmiða
er augljóst hvað gerist. Þeim höml-
um sem nú eru á einkaeignarrétt-
inum verður létt af. Tillögur meiri-
hluta nefndarinnar gefa tóninn,
veiðiskyldan lækkuð ofan í 25% ann-
að hvert ár og aflétt alveg gagnvart
þeim veiðiheimildum sem verða sett-
ar á fiskvinnsluhús. Framhaldið mun
verða að aflétta alfarið hömlum á
framsali. Þá verða til fyrirtæki sem
verða eingöngu grundvölluð á því að
eiga veiðiheimildir og selja mönnum
aðgang að auðlindinni. Það mun eng-
inn standast slíkum fyrirtækjum
snúning í því að ná fram hæsta verði
fyrir veiðiheimildir. Kvótaeigendur
munu því streyma með sínar veiði-
heimildir inn í slík fyrirtæki sem
hluthafar eða selja þeim sínar heim-
ildir. Samkeppni milli fárra slíkra
fyrirtækja verður óhjákvæmilega til
þess að útgerðin í landinu verður
mergsogin og allar veiðiheimildir
verða seldar með það í huga að ná
sem allra hæstu verði.
Hvað ætti að kalla þann lands-
byggðarskatt?
Börnin okkar mega, verði þetta að
veruleika, horfa upp á að gjafakvóta-
kerfið hefur skapað örfá kvótahluta-
félög sem færa hluthöfunum allan
arðinn af nýtingu þjóðarauðlindar-
innar. Ég held að þau muni ekki
hylla þá sem afrekið unnu.
6. Um jafnan aðgang að aflaheim-
ildum.
Tómas hefur áhyggur af því
hvernig þeim reiði af sem keypt hafi
aflaheimildir ef þær yrðu innkallaðar
eftir tillögu minni um að 5% verði
fyrnd á ári næstu 6 árin og aflaheim-
ildunum breytt í aflahlutdeildar-
samninga til 5 ára og þeir boðnir
fram á markaði sem allir fengju að-
gang að. Hann segir að þeir sem hafi
selt heimildir á undanförnum árum
ættu allskostar við hina sem hefðu
keypt og bæru þess vegna þungan
skuldabagga. Það er athyglisvert að
hann nefnir ekki í þessu sambandi
þann hluta tillögu minnar sem fjallar
um að útgerðarmenn fengju þá pen-
inga sem fengjust fyrir veiðiheimild-
irnar í fyrsta sinn sem þær yrðu
seldar á markaði. Aflaheimildirnar
myndu auðvitað taka verð eftir hinni
nýju skilgreiningu um að þær væru
til 5 ára. En útgerðarmenn fengju
fullt verð fyrir þær heimildir sem
þeir töpuðu auk þess sem hin nýja
skipan tæki gildi í áföngum. Þeir
sem fyrir eru nú í útgerð ættu með
þessari aðferð að vera mun betur
settir en þeir sem ætluðu að koma
nýir inn. Þeir sem fengu kvótann út á
veiðireynslu hafa ekki borgað neitt
og yrðu auðvitað í séraðstöðu. En sú
séraðstaða væri ekki eins mikil mis-
munun og verið hefur auk þess sem
þessi aðferð útrýmir séraðstöðunni
að lokum.
Lokaorð
Grein Tómasar lýsir einkar vel að
hann og aðrir sem telja að einkaað-
ilar hafi nú þegar eignast þjóðarauð-
lindina og að þeir eigi að eiga hana
áfram voru aldrei tilbúnir til neinnar
sáttagerðar um neitt sem máli skipt-
ir í þessari deilu. Þeir hafa gjarnan
við orð í umræðum um þetta mál að
þjóðin hafi veitt þeim umboð í kosn-
ingum. Við sem viljum aðrar leiðir
höfum ekki fengið stuðning til að
framkvæma stefnu okkar. Ég vara
menn við slíkum hugsunarhætti.
Þjóðin er andvíg stefnu Tómasar um
einkaeignarrétt á auðlindinni. Það
fulltrúalýðræði sem hér er í gildi
leggur mönnum þá skyldu á herðar
að hlusta á vilja þjóðarinnar. En taka
sér ekki vald til að troða ofan í kokið
á henni vilja fárra í krafti þingmeiri-
hluta sem hefur fengist þrátt fyrir en
ekki vegna stefnunnar í þessu máli.
Leiga aflaheimilda á markaði sem
hefur það að markmiði að þjóna út-
gerðinni til hagsbóta fyrir útgerðina
og þjóðina alla er heillavænlegasta
lausnin á átökunum um stjórn fisk-
veiða.
Það að fara þá leið er ekki þjóðnýt-
ing. Það er að standa vörð um þjóð-
areign.
UM ÞJÓÐNÝTINGU
EIGNARRÉTTAR
Jóhann Ársælsson
Þjóðin er andvíg stefnu
Tómasar, segir Jóhann
Ársælsson, um einka-
eignarrétt á auðlindinni.
Höfundur er alþingismaður.
þegar MÚ var lagður niður. Það var
hins vegar gert varðandi stutt-
myndir og heimildarmyndir og er
það mikið fagnaðarefni.
Ályktun aðalfundar Leikskálda-
félags Íslands á dögunum um þetta
næsta hljóðláta brotthvarf styrkja
til gerðar leikins sjónvarpsefnis
hefur vakið töluverð viðbrögð og
umræðu og það er vel, því vissulega
er málefnið mikilvægt.
Að vísu hafa menn mistúlkað
ályktunina með ýmsum hætti, og
aðrir reynt að búa til úr málinu ein-
hverja pólitíska ungherjabrandara,
en við slíku er ætíð að búast þegar
bent er á kaun eða löst sem enginn
vill horfast í augu við.
Í Morgunblaðinu 29. september
sl. mátti lesa um viðbrögð Björns
Bjarnasonar menntamálaráðherra
við ályktuninni. Þar segir að hann
furði sig á þessari afstöðu Leik-
skáldafélagsins, og síðan er haft
eftir honum: „Rithöfundar geta sótt
í starfslaunasjóði til skrifa á verk-
um fyrir sjónvarp ekki síður en
aðra miðla. Það er ekkert sem kem-
ur í veg fyrir það og að mínu áliti
eru nægir opinberir sjóðir sem höf-
undar geta sótt í.“
Hér lætur ráðherra eins og álykt-
unin snúist bara um handritsstyrki.
Það gerir hún hins vegar ekki. Ís-
lenskir rithöfundar eru vanir því að
vinna sín verk launalaust ef því er
að skipta, enda nema styrkir til
handritsgerðar augljóslega aðeins
broti af þeim fjárhæðum sem þarf
til framleiðslu.
En það liggur auðvitað einnig í
augum uppi, að um leið og slegnir
eru af möguleikar á þróun og fram-
leiðslu á verkum handritshöfunda,
hljóta þeir og samtök þeirra að
bregðast við, en í Leikskáldafélagi
Íslands eru um 70 karlar og konur
sem skrifa leikverk fyrir svið og
handrit fyrir kvikmyndir og sjón-
varp.
Vitaskuld er rétt hjá ráðherra að
höfundum er frjálst að sækja um
hvað sem er í starfslaunasjóði, en
það breytir engu um þá staðreynd,
sem er mergurinn málsins, hvort
sem mönnum líkar betur eða verr,
að hlutur Menningarsjóðs útvarps-
stöðva í fjármögnun á leiknu sjón-
varpsefni er horfinn án þess að
nokkuð hafi komið í staðinn.
Ráðherra segir síðar við sama
tækifæri í Morgunblaðinu að þeir
peningar, sem áður runnu frá út-
varpsstöðvunum í Menningarsjóð
útvarpsstöðva, eigi að nýtast til
framleiðslu á nýju íslensku efni.
Þetta hljómar vel og vonandi er
það einmitt það sem stöðvarnar
gera við þessa peninga, en í þessu
sambandi er vert að minna á, að
varðandi stuttmyndir og heimildar-
myndir þótti ekki sýnt að útvarps-
stöðvarnar gætu sjálfar og einar
leyst slík verkefni af hendi eftir
brotthvarf Menningarsjóðs út-
varpsstöðva. Stofnuð var sérstök
deild við Kvikmyndasjóð Íslands til
að taka við þessu tiltekna hlutverki
hans.
Hvenær og hvers vegna leikið
sjónvarpsefni datt út af borðinu
þegar verið var að taka ákvarðanir
um málefni MÚ, er mér hulin ráð-
gáta. Mér þykir þó ótrúlegt að slík
hugmynd geti verið ættuð úr
menntamálaráðuneyti, enda hefur
áður komið skýrt fram í máli
menntamálaráðherra hve mikilvægt
hann telur að þjóðin geti horfst í
augu við sjálfa sig og samtíðina í
innlendu leiknu sjónvarpsefni, en
þurfi ekki eingöngu að horfa á slíkt
leikefni um erlent fólk, á erlendri
tungu, þótt vel sé gert.
Kjarni málsins er þessi: Hvers
virði er það okkur sem sjálfstæðri
en fámennri þjóð, að vandað ís-
lenskt leikið sjónvarpsefni sé að
jafnaði í boði á sjónvarpsskjánum?
Og hvaða vísbending um afstöðu
okkar kemur fram í því að leggja
niður sjóð sem m.a. styrkti gerð
slíks efnis, án þess að gæta að því
að slíkur stuðningur sé áfram
tryggður?
Ég vil loks, að gefnu tilefni,
benda mönnum á að kynna sér
ályktun aðalfundar LFÍ á heima-
síðu félagsins, leikskald.is.
Höfundur er handritshöfundur og í
stjórn Leikskáldafélags Íslands.
UMRÆÐAN