Morgunblaðið - 13.12.2001, Blaðsíða 39

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. DESEMBER 2001 39
SUÐURLANDSBRAUT 54
SÍMI 533 3109
ATH! Nýr opnunartími:
Mán.-fös. kl. 12-18,
lau. kl. 10-16
FIMMTUDAGSTILBOÐ
Barnaskór á tilboði, margar tegundir
Teg: ROCR4019
Stærðir: 23-30
Litir: Dökkblár og grænn
Verð áður 4.495
Verð nú 1.995
Fást einnig
í Steinars Waage
verslunum
Teg: ROCR4028
Stærðir: 23-30
Litir: Ljósblár og rauður
Verð áður 3.995
Verð nú 1.995
Drengjaskór m/reim
Telpnaskór
FYRR á þessu ári gaf Bókaút-
gáfa Orators út ritið Evrópusam-
bandið og Evrópska efnahagssvæð-
ið eftir Stefán Má Stefánsson
prófessor. Þetta er eitt stærsta og
viðamesta lögfræðirit sem gefið
hefur verið út á íslenskri tungu, alls
1199 blaðsíður. Full ástæða er því
til að vekja athygli á því. Í formála
kemur fram að í ritinu sé að finna
niðurstöður rannsókna höfundar í
Evrópurétti sem staðið hafa allt frá
árinu 1995. Í riti sínu leitast höf-
undur við að varpa ljósi á spurn-
ingar um það hvaða áhrif Evrópu-
rétturinn, þ.m.t. samningurinn um
Evrópska efnahagssvæðið, hefur
eða kann að hafa á Íslandi og á ís-
lenska hagsmuni.
Samningurinn um Evrópska
efnahagssvæðið var undirritaður í
Oporto í Portúgal 2. maí 1992. Hann
tók formlega gildi 1. janúar 1994.
Með honum tóku Íslendingar yfir
stóran hluta réttar ESB og skuld-
bundu sig til að leiða hann í íslenska
löggjöf. Mætur íslenskur lögfræð-
ingur hefur lýst því að áhrifum
EES-samningsins á íslenska lög-
gjöf verði helst jafnað til lögtöku
Jónsbókar á Alþingi á Þingvöllum
árið 1262. Ekki skal um það fullyrt
hvort þetta er réttmætur saman-
burður, en vissulega eru áhrif EES-
samningsins víðtæk, ekki á ein-
göngu á íslenskan rétt heldur og
ekki síður lögfræðina sem fræði-
grein. Þá eru ónefndir þeir mikil-
vægu efnahagslegu og viðskipta-
legu hagsmunir sem samningnum
tengjast. Af þessu má vera ljóst að
prófessor Stefán Már hefur tekist á
hendur hið þarfasta verk með ritun
þessarar bókar.
Of langt mál yrði að gera ræki-
lega grein fyrir efni þessa rits, svo
mikið sem það er að vöxtum. Í
stuttu máli er þar að finna umfjöll-
un um flest svið Evrópuréttarins og
samningsins um Evrópska efna-
hagssvæðið. Í fyrstu köflum þess er
lýst almennum atriðum sem varða
bæði uppbyggingu Evrópusam-
bandsins og EES-samningsins,
þ.m.t. lýsingu og greiningu á þeim
meginreglum sem þessir samning-
ar byggjast á. Um þetta er fjallað í
1.-7. kafla bókarinnar. Þá er að
finna umfjöllun um
stofnanir Evrópusam-
bandsins annars vegar
og EES og EFTA hins
vegar. Eru kaflar 8-14
með einum eða öðrum
hætti helgaðir þessum
viðfangsefnum. Í köfl-
um 15-20 er fjallað um
fjórfrelsið svonefnda,
þ.e. frjálsa vöruflutn-
inga, frjálsa för laun-
þega, frjálsa þjónustu-
starfsemi og frjálsa
fjármagnsflutninga, en
þessar reglur, ásamt
samkeppnisreglunum,
mynda í reynd kjarna
EES-samningsins. Um
samkeppnisreglurnar sérstaklega,
ásamt reglum um ríkisstyrki og op-
inber innkaup er síðan fjallað í 24.
til 26. kafla. Þá er að finna sérstaka
kafla um meðferð dómsmála, sbr.
36. til 44. kafla. Ennfremur er að
finna umfjöllun um ýmis önnur at-
riði. Ber þar sérstaklega að nefna
landbúnaðar- og sjávarútvegsmál.
Hið síðastnefnda er að sjálfsögðu
afar mikilvægt frá íslensku sjónar-
horni.
Árlega eru gefin út í Evrópu fjöl-
mörg yfirlitsrit um Evrópurétt og í
þeim er fjallað um mörg þeirra við-
fangsefna sem Stefán Már fjallar
um í riti sínu og með svipuðum
hætti. Þetta kann að gefa einhverj-
um tilefni til að spyrja hver sé
ávinningurinn af riti af því tagi sem
Stefán Már hefur nú sent frá sér og
hvort ekki séu til fyrir yfirlitsrit um
þessi efni sem komi að sama gagni.
Ekki leikur þó vafi á að ávinn-
ingur af riti Stefáns Más er veru-
legur. Fyrst má nefna að fengur er
að því að hafa slíkt rit á íslensku.
Með því er íslenskum lögfræðing-
um til muna gert auðveldara að afla
sér þekkingar og fróðleiks um mis-
munandi hliðar EES-samningsins
og rétt Evrópusambandsins. Ís-
lenskir lögfræðingar sem luku laga-
prófi áður en EES-samningurinn
kom til hafa oftar en ekki frekar
takmarkaða þekkingu á Evrópu-
rétti, sem von er, þótt frá því séu
vissulega undantekn-
ingar. Rit Stefáns Más
er þeim afar mikil-
vægt og auðveldar
þeim til muna að setja
sig inn í þetta réttar-
svið. Vaxandi mikil-
vægi þess kallar enn
frekar á aðgengilegt
efni á íslensku. Þá er
ritið mikilvægt fyrir
kennslu í þessum
fræðum á háskóla-
stigi. Í öðru lagi er rit-
ið sérstakt að því leyti
stór hluti þess varðar
samninginn um Evr-
ópska efnahagssvæð-
ið, en staðreyndin er
sú að í almennum ritum um rétt
Evrópusambandsins er umfjöllun
um EES-samninginn einatt óveru-
leg og oft alls engin. Meðal fræði-
manna í Evrópurétti er almennt lít-
ill áhugi fyrir EES-samningnum og
fágætt að þeir leitist að kryfja til
mergjar eðli hans með fræðilegum
hætti. Fróðleikur, upplýsingar og
fræðileg greining um EES-samn-
inginn verður yfirleitt ekki sótt í
þau rit sem gefin eru út í ríkjum
Evrópusambandsins. Að því leyti
kemur rit Stefáns Más til móts við
brýnar þarfir fyrir slíkt efni. Í
þriðja lagi hefur rit Stefáns Más að
geyma niðurstöður hans eigin
fræðilegu rannsókna á einstökum
atriðum EES-samningsins og rétti
Evrópusambandsins. Frá sjónar-
hóli þeirra sem hafa fyrir trausta
þekkingu á helstu sviðum EES-
samningsins og réttar Evrópusam-
bandsins felst gildi ritsins einkum í
því fræðilega rannsóknarframlagi
sem það hefur ótvírætt að geyma.
Í formáli segir höfundur, eins og
áður segir, að meginmarkmiðið með
rannsóknum hans hafi verið að leita
svara við því, með beinum eða
óbeinum hætti, hvaða áhrif Evrópu-
rétturinn hefur eða kann að hafa á
Ísland og íslenska hagsmuni. Þetta
er vissulega háleitt markmið. Þrátt
fyrir það hefur ritið ekki að geyma
eitt almennt svar við þessari spurn-
ingu. Farin er sú leið að takast á við
tiltekin og afmörkuð álitamál á mis-
munandi sviðum og þess freistað að
finna svör við þeim sérstaklega út
frá íslensku sjónarhorni. Niður-
stöður um einstök atriði verða síðan
hluti af svörum við þeirri megin-
spurningu sem tekist er á við í rit-
inu. Þannig hefur ritið að geyma
greiningu á hinum margvíslegu
álitaefnum sem af EES-samningn-
um og rétti Evrópusambandsins
leiða fyrir íslenskan rétt, hagsmuni
og aðrar aðstæður. Þetta markar
riti Stefáns Más algjöra sérstöðu sé
það borið saman við önnur erlend
rit um Evrópurétt. Þannig hefur rit
Stefáns að geyma niðurstöður mik-
ilsverðra frumrannsókna á sviði
lögfræðinnar eins og þau horfa við
frá sjónarhóli Íslands og sem munu
fá vaxandi vægi á komandi árum.
Sem dæmi má nefna að í ritinu er
að finna langan kafla um sjávarút-
vegsreglur sambandsins. Kaflinn er
gott dæmi um það hvernig einstök
viðfangsefni ritsins endurspegla ís-
lenskar aðstæður og hagsmuni. Í
því sambandi er m.a. sérstaklega
bent á umfjöllun í ritinu um bókun 9
við EES-samninginn sem fjallar um
viðskipti með fisk og aðrar sjávar-
afurðir, en ekki þarf að hafa mörg
orð um mikilvægi þessara ákvæða
fyrir íslenska hagsmuni. Þar kemst
höfundur m.a. að þeirri mikilvægu
niðurstöðu að meginmál
EES-samningsins gildi einnig um
verslun með sjávarafurðir. Ekki er
víst að allir muni fallast á þessa nið-
urstöðu, en þær rannsóknir Stefáns
Más, sem leiða til þessarar niður-
stöðu, varpa ljósi á viðfangsefnið,
skýra það til muna og leiða til auk-
ins skilnings á því og EES-samn-
ingnum í heild. Jafn rækilega út-
tekt á þessu viðfangsefni er ekki að
finna í öðrum ritum um Evrópurétt
sem mér er kunnugt um.
Annað dæmi er 4. til 6. kafli rits-
ins, þar sem tekist er á við eðli
EES-samningsins og ýmsar megin-
reglur sem réttur sambandsins er
byggður á. Þessir kaflar eru afar
mikilvægir þar sem þeir varpa ljósi
á ýmis álitaefni sem varða tengsl
EES-samningsins og þeirrar lög-
gjafar sem af honum leiðir við ís-
lenskan landsrétt. Hér er um að
ræða ýmis áleitin fræðileg vanda-
mál sem nauðsynlegt er ennfremur
að setja í samhengi við þróun laga-
framkvæmdar og fræðikenninga
hér á landi um tengsl íslensks rétt-
ar og þjóðréttar almennt. Ýmsar
ritgerðir hafa verið skrifaðar um
þessi efni í íslensk lögfræðirit á síð-
ustu árum og eru nefndir kaflar í
riti Stefáns Más, ásamt 2. kafla
þess, mikilvægt framlag til þeirrar
fræðilegu umræðu.
Fleiri dæmi mætti taka þar sem
rit Stefáns hefur að geyma athug-
anir á atriðum sem varða íslenska
hagsmuni sérstaklega og tengsl
Evrópuréttarins við íslenskan rétt
þótt það verði ekki gert hér.
Sem fyrr segir er rit Stefáns
stærsta einstaka lögfræðiritið sem
gefið hefur verið út á íslensku. Þar
er mikið magn upplýsinga saman
dregið og tekist á við fjölmargar
áleitnar lögfræðilegar spurningar.
Niðurstöður höfundar um einstök
atriði eru og verða óhjákvæmilega
umdeildar. Hitt er óumdeilt að með
ritinu hefur prófessor Stefán Már
unnið mikið brautryðjandaverk og
lagt mikilvægan grunn að nánari
rannsóknum á einstökum atriðum
varðandi EES og rétt Evrópusam-
bandsins. Þetta framlag hans er af-
ar mikilvægt og hefur mikið fræði-
legt gildi. Traust þekking á þessu
efni og öðrum hliðum Evrópusam-
vinnunnar er að sjálfsögðu for-
senda skynsamlegra ákvarðana
stjórnmálamanna um tengsl Ís-
lands og annarra Evrópuþjóða í
framtíðinni. Höfundur á þakkir
skildar fyrir sitt merka framtak.
BÆKUR
Lögfræði
Eftir prófessor Stefán M. Stefánsson. Út-
gefandi: Bókaútgáfa Orators. 1.199 bls.
EVRÓPUSAMBANDIÐ OG EVRÓPSKA
EFNAHAGSSVÆÐIÐ
Stefán M.
Stefánsson
Davíð Þór Björgvinsson
Tekist á við áleitnar
spurningar
Mikið úrval af
fallegum
rúmfatnaði
Skólavörðustíg 21, Reykjavík, sími 551 4050