Morgunblaðið - 06.12.2002, Blaðsíða 2

DAGLEGT LÍF
2 B FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HANN var enginn sei,sei-afi,“ segir Mar-grét E. Laxness,útlitshönnuður hjá
Eddu – miðlun og útgáfu, og
getur ekki varist brosi þegar
hún lýsir því hvernig Halldór
Laxness, afi hennar, kom henni
fyrir sjónir sem stelpu á sjö-
unda áratug tuttugustu aldar-
innar. Tilefnið er útkoma
barnabókarinnar „Skrýtnastur
er maður sjálfur“ um Nóbels-
verðlaunaskáldið Halldór Lax-
ness. Bókin er sköpunarverk
tveggja barnabarna Halldórs.
Auður Jónsdóttir, dótturdóttir
hans, er höfundur textans og
Margrét, sonardóttir hans, sá
um hönnun, umbrot og kápu.
Fleiri bækur en Skrýtnastur
er maður sjálfur standa hjarta
Margrétar nærri í jólabóka-
flóðinu. Ekki aðeins á hún heið-
urinn af útlitshönnun fjölda
annarra barnabóka heldur sá
hún um myndskreytingar við
endursögn Brynhildar Þórar-
insdóttur á Njálu fyrir börn og
unglinga.
Margrét byrjar á því að taka
sér Njálu í hönd. „Ég kem eig-
inlega að bókagerðinni eftir dá-
litlum krókaleiðum,“ segir hún
hikandi og flettir síðunum var-
lega. „Ég stundaði nám í textíldeild
Myndlistarskólans. Eftir útskrift
stundaði ég síðan samtímis nám til
kennsluréttinda við textíldeildina og
í nýlistadeildinni einn vetur. Málunin
náði að lokum yfirhendinni í fram-
haldsnámi mínu í Róm á árunum
1983 til 1985.“
Allir eiga sínar hetjumyndir
Eftir námið þurfti Margrét að
finna leið til að sjá sér farborða. „Ég
keypti mér tölvu, lærði að setja upp
texta og fór út í bókagerð. Mynd-
skreytingarnar geri ég með hefð-
bundnu aðferðinni í kompunni inn af
svefnherberginu heima. Lengst af
notaði ég þunna vatnsliti við mynd-
irnar. Upp á síðkastið hef ég verið að
fara út í að mála meira með þekjulit-
um eins og ég geri í Njálu. Hver
mynd getur tekið langan tíma í
vinnslu. Eftir að skissurnar eru klár-
ar getur vinnan við myndina tekið
heilan dag og stundum meira. Við
innskönnunina verður stundum smá
blæbrigðamunur á myndunum.
Smám saman lærist manni að taka
mið af því við alla vinnsluna. Eins er
hægt að nota tölvuna til að laga
myndirnar örlítið eftir á.“
Margrét játar því að til hafi staðið
að gefa Njálu út fyrir síðustu jól.
„Við runnum einfaldlega út á tíma.
Bæði myndskreytingarnar og söfn-
un fræðsluefnis fyrir bókina tóku
meiri tíma en áætlað var í upphafi.
Eins og þú sérð er talsvert fræðslu-
efni til hliðar við aðaltextann,“ segir
hún og bendir á dæmi. „Fræðsluefn-
ið varð til þess að ég þurfti ekki að
leggja eins mikið upp úr umhverfinu
og annars. Ég gat leyft mér að leggja
meiri áherslu á söguþráðinn og fólk-
ið sjálft. Flestar myndirnar sýna að-
alhetjurnar í sögunni, t.d. Gunnar og
Hallgerði. Annars hef ég orðið vör
við að sumum finnst hálf óþægilegt
að sjá myndir af þeim í bókinni.
Flestir Íslendingar eru náttúrulega
búnir að kynnast Njálu einhvern
tíma á ævinni og hafa sínar eigin
hugmyndir um hvernig Gunnar og
Hallgerður líta út.“
Djarft að láta hausinn fjúka
Almenningi bregður líka fyrir á
sumum myndanna. „Já,“ segir Mar-
grét. „Ég hef sérstaklega gaman af
myndinni úr brennunni. Á henni
sjást tvær konur inni í bænum
slökkva fyrsta eldinn með mysu –
rétt eins og sagt er frá í sögunni.
Næsta mynd sýnir Flosa standa
Helga Njálsson að því að lauma sér
út úr bænum í kvenmannsklæðum.
Þú getur rétt ímyndað þér hvers
konar geðshræring hefur gripið um
sig þegar höfuð hans var látið fjúka
mitt í kvenna- og barnahópnum fyrir
utan bæinn.“
Höfuðið sést þó ekki fjúka á mynd-
inni. „Nei, ég ákvað að leggja ekki
sérstaka áherslu á ofbeldi í mynd-
skreytingunum þótt nóg sé af ofbeldi
í sögunni. Fyrst þú
nefnir hausa verð ég þó
að viðurkenna að undir
lokin fær einn að fjúka
þótt myndin sé í sjálfu
sér ekkert rosalega
ógeðsleg. Myndin sýnir
Kára taka síðasta
brennumanninn af lífi í
Bretlandi. Þegar Kári
kom að honum var
hann að telja silfurpen-
inga af því að hann ætl-
aði að fara að kvænast
ríkri konu þar í landi.
Eins og segir í sögunni
hljóp Kári til hans með
sverðið brugðið og hjó hálsinn og
nefndi höfuðið tíu þegar það fauk af
bolnum,“ rekur Margrét upp úr text-
anum til hliðar við myndina og bætir
því við að myndin hafi vakið sérstaka
athygli sona sinna 11 og 13 ára.
„Þeim þótti ég djörf að þora að láta
hausinn fjúka,“ segir hún.
Grettir réttilega örvhentur
Margrét er spurð að því hvort hún
hafi sérstakan áhuga á Íslendinga-
sögunum. „Já, Íslendingasögurnar
hafa lengi verið í sérstöku uppáhaldi
hjá mér,“ segir hún og stendur upp
til að ná í útgáfur Halldórs afa síns af
Njálssögu, Grettissögu og Laxdælu.
„Ég varð alveg heilluð þegar ég las
þessar sögur í fyrsta skipti þegar ég
var svona 18 ára. Ekki spillir heldur
fyrir að myndskreytingarnar eru í
algjörum sérflokki. Allar sögurnar
þrjár eru myndskreyttar af mynd-
listarmönnum í hópi fremstu mynd-
listarmanna þjóðarinnar,“ heldur
Margrét áfram hugsi og flettir út-
gáfu Halldórs af Njálu.
Hafðir þú sjálf myndskreytt ein-
hverjar aðrar Íslendingasögur áður
en þú myndskreyttir nýju útgáfuna
af Njálu? „Ég myndskreytti tvær
litlar bækur með köflum úr
Grettissögu fyrir Námsgagna-
stofnun fyrir nokkrum árum,“
rifjar Margrét upp og er spurð
að því hvort myndlistarmenn
eigi yfirleitt góða samvinnu
við textahöfunda í tengslum
við myndskreytingar. „Einn
skemmtilegasti þátturinn við
vinnslu bókar er einmitt sam-
vinnan við höfundinn og forlagið.
Fyrsta skrefið felst í því að þessir
þrír aðilar koma sér saman um
hvaða leið sé best að fara. Venjulega
eru síðan skissur að myndum eða
hugmyndir að kápum bornar undir
textahöfundinn og fulltrúa frá for-
laginu áður en verkið er fullunnið. Á
þessum fundi fær hönnuðurinn oft
góðar ábendingar og auðvitað er
reynt að gera öllum til hæfis. Texta-
höfundarnir verða náttúrulega að
vera ánægðir með útkomuna. Ann-
ars man ég eftir svolítið skemmti-
legu dæmi í sambandi við Grettis-
sögu því þegar ég bar myndirnar
undir textahöfundinn – gamlan
kennara – sagði hann við mig: „Þú
hefur haft hann örvhentan. Það er
einmitt sérstaklega tekið fram í sög-
unni.“ Ég kinkaði bara kolli því að ég
hafði ekki haft hugmynd um að
Grettir hefði verið örvhentur. Ég er
sjálf örvhent og ósjálfrátt verður
fólkið á myndunum mínum stundum
örvhent líka.“
Engin guðspjöll
Bæði kaflarnir úr Grettissögu og
Njála eru með frekar auðlesnum
texta og myndskreytingum. Finnst
þér mikilvægt að koma menningar-
arfinum til skila með þessum hætti?
„Ekki spurning,“ segir Margrét.
„Mér finnst líka svolítil mýta að
halda því fram að allir Íslendingar
hafi getað kynnst Íslendingasögun-
um sem börn með því að lesa upp-
runalegu útgáfurnar. Ýmislegt
bendir til þess að stór hluti hafi
kynnst Íslendingasögunum í gegn-
um endursagnir og upplestur. Við
skulum heldur ekki gleyma því að
nokkrar Íslendingasögur voru gefn-
ar út í myndasögubúningi í teikni-
myndaseríunni Sígildum sögum fyr-
ir alllöngu. Ef ekki er komið til móts
M
Y
N
D
IR fornum köppumskrýtnum afa
Morgunblaðið/Kristinn
Auður Jónsdóttir með afa sínum Halldóri Laxness.
Skrýtnastur er maður sjálfur er
ekki aðeins barnabók heldur
barnabarnabók því bókin um
Halldór Laxness er sköpunar-
verk tveggja af barnabörnum
Nóbelsverðlaunaskáldsins.
Anna G. Ólafsdóttir hitti Mar-
gréti E. Laxness, annað barna-
barnið, og ræddi við hana um
þær tvær bækur sem standa
hjarta hennar næst í jólabóka-
flóðinu.
Margrét með afa sínum Halldóri Laxness.
Einbeitingin skín úr andlitum Íslendingasagnahetjanna í bardagasenunni.
af og
Margrét með fingurinn við mynd af sér og afa sínum aftan á kápunni á Skrýtnastur er maður sjálfur.