Pressan - 25.10.1990, Blaðsíða 20

20
FIMMTUDAGUR PRESSAN 25. OKTÓBER
Manni nokkrum bauðst að taka forstofuherbergi á Melunum
á leigu, í húsi konu á miðjum aldri. Konan vildi sem minnsta
röskun á eigin högum. Herberginu fylgdi því hvorki aðgangur
að baði né salerni. Hins vegar voru baeði rafmagn og hiti inni-
falin í leigunni þar sem ekki var hægt að koma öðru við. En til
þess að koma í veg fyrír að leigan ætist upp í óheyrilegri raf-
magnsnotkun leigjandans setti konan manninum þau skilyrði
að honum væri óheimilt að hafa nokkur rafmagnstæki í her-
berginu. Þar sem mikil húsnæðisekla var í Reykjavík á þessum
árum sætti maðurinn sig við þetta og tók íbúðina á leigu.
Eftir fáeina daga bað maðurinn konuna leyfis að fá að nota
straujárn í herberginu svo hann gæti gengið sómasamlega til
fara. Konunni fannst mikið til um snyrtimennsku mannsins og
féllst á þetta.
Hins vegar brá svo við þeg-
ar hún fékk næsta rafmagns-
reikning, að hann var mun
hærri en hún hafði átt að
venjast. Hana grunaði að
maðurinn hefði lætt fleiri raf-
magnstækjum inn í herberg-
ið og ákvað að kanna það
meðan hann væri fjarver-
andi. En þrátt fyrir ítrekaða
leit fann hún ekkert.
Eftir sem áður óx grunur
konunnar og hann magnað-
ist enn þegar henni fannst
sem matarlykt legði frá her-
bergi mannsins um kvöld-
matarleytið daginn eftir. Hún
leitaði því enn í herberginu
næsta dag en allt kom fyrir
ekki. Eina rafmagnstækið
sem hún fann var straujárnið.
Um kvöldmatarleytið þarnæsta dag fann hún matarlyktina
aftur þegar hún gekk fram hjá herbergi mannsins. Hún bankaði
létt á dyrnar og tók í húninn, en það reyndist læst. Eftir
smástund kom maðurinn til dyra. Konan snusaði út í loftið og
fann matarilminn enn greinilegar en áður. Þrátt fyrir að konan
litaðist um i herberginu fann hún enga skýríngu á hvaðan þessi
matarlykt gæti komið. Það var ekki fyrr en hún reif upp hurðina
á fataskáp mannsins að hún fann ástæðuna fyrir lyktiríhi. í
botni skápsins lágu tveir múrsteinar og hafði straujárnið verið
skorðað þará milli þannig að botninn sneri upp. Straujárnið var
stillt á hæsta hita og ofan á botninum var stór pottur, fullur af
ilmandi kjötsúpu.
r r r
Hvern langar ekki til að
syngja eins og Pavarotti?
Nýjasta tðfratækið á tóm-
stundamarkaðnum heitir
Karaoke og á gera hverj-
um sem er kleift að láta
rödd sína hljóma engu
miður en rödd hvaða stór-
söngvara sem vera skal.
Það fullyrða a.m.k. for-
ráðamenn Ölvers, sem nú
bjóða gestum sínum upp á að
þenja raddböndin á sviðinu
við undirleik stórhljómsveit-
ar á geisladiski. Hér áður fyrr
var mönnum iðulega fleygt út
af skemmtistöðum ef þeir
gerðust of háværir, en það er
sennilega liðin tíð.
Eins og fleiri uppfinningar
á þessu sviði er þetta tæki
japanskt að uppruna og fer
um þessar mundir mikla sig-
urför um heiminn. Undirleik-
urinn er á geisladiski og
söngvarinn hefur til hliðsjón-
ar sjónvarpsskerm, þar sem
textinn birtist jafnóðum og
lagið er flutt á myndbandi.
Það eina sem þarf að gera er
að syngja.
Þetta tæki hefur fram að
þessu verið tiltölulega óþekkt
hér á landi, enda ekki langt
síðan það kom á markað. í Ól-
veri hyggjast menn bjóða
gestum sínum að stíga á svið
og syngja við undirleik tækis-
ins og segja að jafnvel hinn
versti söngvari muni óhjá-
kvæmilega fá góðar undir-
tektir. Það fylgir sögunni að
gárungar hafi þegar fundið
íslenskt heiti fyrir Karaoke —
„Meðhjálparinn".
Pavarotti? Ekkert mál, segja
forsvarsmenn Ölvers, sem
hafa nú innleitt Karaoke á ís-
landi. 1
SJÚKDÓMAR OG FÓLK
Meira um sjálfsmorð
í síðustu PRESSU var
grein um sjálfsmorð ungl-
inga á íslandi sém vakti gíf-
urlega athygli. Greinin fjall-
aði um þá ógnvekjandi
staðreynd, að hópur ungs
fólks tekur þá ákvörðun á
ári hverju að vilja ekki lifa
lengur og bindur enda á líf
sitt á einn eða annan veg.
Sjálfsmorðstíðni á íslandi
hefur um nokkurt skeið
verið lág í samanburði við
mörg önnur lönd. Við höf-
um verið í 16da sæti með
14 sjálfsvíg á 100.000 íbúa
eða 34 á ári. Sjálfsmorð eru
algengari bæði í Dan-
mörku og Svíþjóð, og í Ung-
verjalandi eru þau hvað
flest í heiminum, 40/
100.000 íbúa. En sjálfsvíg-
um ungra manna á aldrin-
um 15—24ra hefur fjölgað
um leið og er nú svo komið
að hérlendis eru framin
31,2 sjálfsmorð á 100.000 í
þessum aldursflokki en
aðrar þjóðir eru mun lægri.
Ungverjar eru t.d. með 21/
100.000 íbúaogSvíar 16,9/
100.000 íbúa.
ENDANLEG UPPGJÖF
Sjálfsmorð er endanleg
uppgjöf manneskjunnar
gagnvart þeim heimi sem
hún lifir í. Eftir það verður
ekki aftur snúið og engu
breytt. Eftir sitja aðstand-
endur og ástvinir, fullir af
sektarkennd og efasemd-
um, og spyrja sig hvort eitt-
hvað hefði mátt gera til að
koma í veg fyrir verknað-
inn. Algengast er að sjálfs-
morðið sé ruglingslegur
verknaður, framinn í stund-
arörvilnan augnabliksins,
þar sem skipulagning og
fyrirætlanir eru á stöðugu
reiki. Einstaklingurinn get-
ur hugsað sér dauðann sem
frelsun frá einhverju vanda-
máli eða tækifæri til að
komast á brott um tíma.
Það er svo tilviljunum háð
hvort lausnin verður end-
anleg eða ekki. Þar sem
kringumstæðurnar eru oft
ákaflega ruglingslegar er
erfitt að meta hvort um
sjálfsmorð eða slys var að
ræða.
HVERJIR FREMJA
SJÁLFSMORÐ? Þegar
persónuleiki og geðhöfn
eru skoðuð kemur í ljós að
margir þeirra sem fremja
sjálfsmorð hafa átt við and-
leg vandamál að stríða
lengi. Algengust eru þung-
lyndi og mikill kvíði, auk
andlegrar óheilsu, sem staf-
að getur af einhverjum
stóráföllum. Drykkja og
misnotkun vímuefna eru
mjög algeng meðal þeirra
sem fyrirfara sér. Sjálfs-
morð unglinga eru oft erf-
iðari viðfangs og stundum
ókleift að gera sér grein fyr-
ir orsökum þeirra.
SJÁLFSMORÐSTIL-
RAUNIR Sjálfsmorðstil-
raunir eru mun algengari
en sjálfsmorð og stundum
er talað um 30 sjálfsmorðs-
tilraunir fyrir hvert sjálfs-
víg. Slíkar tilraunir ein-
kennast af miklum vafa og
efasemdum; þegar þessir
einstaklingar eru spurðir
eftir á hvað fyrir þeim vakti
segist einungis 'A hafa
ætlað sér að deyja, ‘A
kveðst hafa ætlað sér að
sofna smástund og hræða
og hefna sín á umhverfinu,
'A neitar að hafa ætlað að
fyrirfara sér. Oft ræður því
tilviljun ein hvort sjálfs-
morðið tekst eða ekki;
hversu margar töflurnar
eru sem teknar eru inn og
hvernig umhverfið er í
stakk búið til að fást við
slíkar tilraunir. Oftast virð-
ist sjálfsmorðstilraunin
vera ákall um hjálp og at-
hygli frá þeim sem næst
standa. Af þeim sem ein-
hvern tíma hafa gert slíka
tilraun deyja 20% síðar á
ævinni fyrir eigin hendi og
af þeim sem tekst að fyrir-
fara sér hafa 40% gert til-
raun áður. 80% þeirra sem
fremja sjálfsmorð hafa áður
talað um það. Það verður
að taka sjálfsmorðstilraunir
og -hótanir í fullri alvöru.
SJÁLFSMORÐSÞRÓUN
Sjálfsmorðið og sjálfs-
morðstilraunir eru oftast
þættir í þróun eða ferli sem
einstaklingurinn gengur í
gegnum. Hann verður
þunglyndur, svartsýnn og
upplifir vonleysi eigin lífs
og fer að líta á dauðann
sem kærkomna lausn frá
þessu öllu saman. Næsta
stig þessarar þróunar er
þegar einstaklingurinn
óskar þess að hann væri dá-
inn og fer að velta því fyrir
sér hvernig hann geti bund-
ið enda á jarðvist sína. Ef
hugsunin verður viðvar-
andi fer manneskjan að
skipuleggja sjálfsmorð,
jafnvel undirbúa það. Sum-
ir velja sér einhverja
ákveðna aðferð og eiga
hana í fórum sínum um
skeið. Ef þessi einstaklingur
notar áfengi eykst hættan á
sjálfsmorði, þar sem áfengi
minnkar allar hömlur og
eykur þor einstaklingsins
til að vinna sér tjón og
dregur jafnframt úr dóm-
greind og raunsæi. Annað
sem oft hrindir fólki út í
sjálfsmorð er óvænt áföll
og félagslegir erfiðleikar.
SJÁLFSMORÐSFAR-
ALDRAR Stundum ganga
yfir eins konar faraldrar og
nokkrir einstaklingar úr
sama byggðarlagi eða
sömu fjölskyldu fyrirfara
sér. í slíkum tilvikum virð-
ist einstaklingurinn fá kjark
til að hrinda fyrirætlunum
sínum í framkvæmd þegar
hann sér að aðrir gera það.
Þetta hefur stöku sinnum
sést úti í heimi eftir dauðs-
föll vinsælla manna og
kvenna. Fjölmörg ung-
menni sviptu sig þannig lífi
bæði á Bretlandi og í Nor-
egi eftir morðið á John
Lennon.
VARNAÐARAÐGERÐIR
Sjálfsmorðshótanir eru
merki um geðlægð og upp-
gjöf sem alltaf þarf að taka
af fullri alvöru. Slíkt tal ber
vott um vonleysi sem síðar
gæti leitt til þess að við-
komandi einstaklingur
gerði alvöru úr hótunum
sínum. Það verður því að
taka á því af fullum krafti.
Þegar reynt er að fyrir-
byggja sjálfsmorð verður
að meðhöndla þunglyndi
og kvíða með lyfjum, við-
tölum og einstaklingsmeð-
ferð. Ein besta fyrirbyggj-
andi aðgerðin er að
stemma stigu við alkó-
hólneyslu. Foreldrar sem
uppgötva að unglingur á
heimilinu er óvenjudapur
og fullur vonleysis og kvíða
eiga að gefa honum gætur
og reyna að tala við hann
og aðstoða eftir föngum. Ef
tekst að koma í veg fyrir að
einhver svipti sig lífi í
stundaræði er mikið unnið.
Oft gengur þunglyndið yfir.
Einstaklingurinn sem velti
fyrir sér sjálfsvígi í fullri
alvöru getur stundum séð
áætlanir sínar og hug-
myndir í spaugilegu ljósi
eftir á, þegar hann er farinn
að sjá aftur til sólar gegnum
þokubakka þunglyndisins.
Þess vegna ber alltaf að
reyna til þrautar að hjálpa
þeim sem eiga svo erfitt að
þeir eygja enga von. Öll él
styttir upp um síðir, þó hinn
þunglyndi eigi oft erfitt
með að koma auga á það.