Tíminn Sunnudagsblað - 25.11.1962, Blaðsíða 18

sínum hafði hann fjallag mikið um
niðurlægðar og auðmýktar manns-
sálir. En fram að þessu hafði hann
ekki verið trúaður. Nú greip hann
sterk trúarþörf, og honum áskotnað-
ist eintak af Nýja testamentinj, en
það var eina bókin, sem leyfilegt var
ag lesr innan veggja fangelsisins.
Hann las það aftur og aftur bæði
fyrir sjálfan sig og meðfanga sína, og
hann kenndi meira að segja einum
fangelsisbróður sínum að iesa á það.
Inni í þessari bók, sem varð honum
svo hugfólgin. fann hann fimmtíu-
rúblna seðil, og það voru einu auð-
æfi þessa heims sem honum áskotn-
uðust á þessum árum. Hann fékk
enga aðstoð frá fjölskyldu sinni; hún
hafði snúið við honum bakinu.
Fangelsisvistin og hermennskan þar
á eftir hafði slæm áhrif á heilsufar
hans, en ,andj nans var óskemmdur
og öflugri en nokkru sinni fyrr. All-
ar þær þjáningar, sem lífig hafði
fært honum, gáfu hinum meiri inn-
sýn í sálarlíf mannanna. Og þegar
hann var loks látinn laus árið 1859,
kom hann fram á sjónarsviðið sem
hinn mikli sálkönnuður. Hann flutt-
ist til Pétursborgar, og þar kom út
fyrsta bók hans eftir tiu ára hlé; „í
húsi dauðans", og fjallar sú bók um
veruna í Síberíu. Ekki löngu síðar
gaf hann út „Glæp og refsingu", sem
gerði hann frægan, bæði i heimalandi
sínu og utan þess, og mun það vera
sú bóka hans, sem þýdd hefur verið
á flest tungumál, meðal annars á
íslenzku.
Þegar hann var hermaður í Síberíu
kynntist hann ungri frú, sem hét
María Dimitrievna Isaev, og varð
hann mjög ástfanginn af henni. Mað-
ur hennar, sem var drykkjumaður,
lézt skömmu eftir að kunningsskap-
ur þeirra Dosfojevskijs og hennar
hófst, og bað hann hennar þá. Hún
var mjög hrærð vegna ástar hans og
tók honum, en sennilega hefur það
og ráðið miklu, að hún stóð ein uppi
eftir dauða manns síns, félaus og
fyrirvinnulaus. Þau giftust 1857, en
hjónaband þeirra varð þeim báðum
til mikillar. óhamingju. Hún hafði
viðbjóð á flogavéikisköstum hans, var
sjálf mjög heilsutæp og andaðist eft
ir átta ára hjúskap.
Nokkrum árum síðar kvæntist
Dostojevskij einkaritara sínum, sem
var mörgum árúm yngri en hann.
Hún elskaði hann og reyndi það, sem
hún gat, til þess að gera honum lífið
léttbært. En hún var að mörgu leyti
yfirborðsleg og skildi ekki skáldskap
hans. Dostojevskij var fljótur að
koma því fé í lóg, sem honum áskotn
aðist fyrir bækur sínar, og eyddi
hann meðal annars miklu í útgáfu
tímarita, sem ritskoðun ríkisins bann
aði, og hann varð að flýja land vegna
ásókna lánardrottna sinna. Þau komu
fyrst til Berlínar, en þar kunni skáld
ið ekki við sig, svo að þau héldu
ferðinni áfram til Dresden.
Dostojevskij var haldinn mikilli
heimþrá og í þessari dvöl hans erlend
is breyttust skoðanir hans; hann
hafði áður verið heimsborgaralega
sinnaður, en nú dýrkaði hann Rúss-
land og hinn slavneska kynþátt.
Hann tók nú að spila fjárhættuspil
af miklum móði til þess að útvega
fé til heimfeiðarínnar, en tapaði
stöðugt, svo að þau urðu að veðsetja
allar eigur sínar til þess ag geta
dregið fram lífið. Við þessar aðstæð
ur varð honum heldur stirt um skrif,
en engu að síður skrifaði hann tvær
merkar bækur á þessu tímabili,
„Hálfvitann“, og „Hina djöfulóðu“,
sem var nokkurs konar uppgjör hans
við nihilistanna, sem voru meðal
öfgafyllstu byltingarsinna.
Góðvinir hans útveguðu honum
fé, svo að þau. hjónin gætu flutzt
til Genúa, og þar fæddist honum
dóttir, sem hann fékk mikla ást á,
en hún dó úr lungnabólgu honum .til
mikillar sorgar.
Árið 1871 sneri hann loks aftur
heim til föðurlands síns og settist
að í Pétursborg. Hafð'i kona hans þá
aftur fætt honum dóttur. Höfðu þau
þá verig utanlands í fjögur ár. —
Skömmu síðar eignaðist hann son.
sem hann kallaði Fjodor.
Þegar lánardrottnararnir fengu
veður af því, að skuldunautur þeirra
væri heim kommn, köstuðu þeir sér
yfir hann af mikilli grimmd og hót-
uðu honum skuldafangelsi Honum
varð það til hjálpar, að hann fékk
ritstjórastöðu við tímarit, sem fursti,
að nafni Meshcerskij gaf út. Hann
hafði lítinn tíma aflögu til að sinna
skáldskapargerð og varð að grípa til
þess- örþrifaráðs, sem svo margur
annar listamaður, að skrifa á næt-
urnar, þegar aðrir sváfu. — Síðar
Framhald á 909 síðu.
Fangelsisvlstin varS Dostojevskij öriagarík.
906
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ