Tíminn Sunnudagsblað - 24.02.1963, Page 8

úr völnunum hafi verið að verki og
loks, að magnaður draugur eða aftur-
ganga, ekki af betra taginu, hafi hér
gengið um garða.
Kkki mun fólk almennt hafa lagt
mikinn trúnað á þá skýringu, að kon-
an hafi sjálf sett þessa atburði á
svið, — og þá auðvitað til þess að'
komast burtu frá Baulárvöllum, —
þegar af þeirri ástæðu, að hún hefði
vart haft líkamsburði til slíkra stór-
ræð’a, sérstaklega ef þekjur allar hafa
verið gegnfrosnar, sem frásagnir
greina. Enda íylgdi það sögunni, að
bærinn hafi verið byggður upp aftur
og konan þess vegna búið þar áfram,
sem ekkeit hefði í skorizt. Eftirtekt-
arvert er, að hreppstjóri sá ástæðu
til þess að láta fram fara sérstaka
skoðunargerð, þar sem vottað er, eins
og áður segir, að „engir mennskir
menn“ hafi hér verið að verki. Er
líkast sem einhver grunur hafi fall-
ið á konuna í þessu sambandi eða frá-
saga hennar þótt svo ótrúleg, að rétt
hafi þótt að taka þegar af allan vafa.
Er konan þar með augljóslega sýkn
saka.
Stundum var þess getið til, að ein-
hvers konar náttúruhamfarir myndu
hafa grandað bænum, hvirfilstormur
eða úrfelli, eða t.d. jarðhræringar,
svo sem vegna frostþenslu eða
sprungna í jörðu o. s. frv. Ekki virð-
ist slíkt ýkja trúlegt, enda stóð bær-
inn á þurrlendum grunni. Annars eru
þess dæmi hér á landi, að bæir hafi
orð'ið fyi'ir snöggum hristingi vegna
frostbresta í jörðu, til dæmis hef ég
heyrt um eitt slíkt tilfelli úr ísafjarð-
ardjúpi í tíð Vilmundar landlæknis,
en þar hélt fólkið helzt, að kominn
væri heimsendir, en honum hafði ein-
mitt verið spáð það kvöld.
í þessu sambandi rifjast upp, að
mikið var talað um torkennileg hljóð,
drunur og dynki, sem stundum heyrð-
ust að vetrarlagi utan af vötnunum
við Baulárvelli. Settu sumir þetta í
samband við þjóðsögur og skrímsli
í vötnunum, samanber og örnefnin
Baulá og Baularvelli, en aðrir töldu
hér einungis vera um frostdynki að
ræða. Stundum þóttust menn hafa séð
ísinn bólgna, lyftast og brotna, líkt
eins og einhver ógurleg skepna væri
að bylta sér undir ísskorpunni. Hafa
frá þessu sagt merkii’ og sannorðir
menn, sem ekki er ástæða til að
rengja, enda munu tiltækar eðlileg-
ar skýringar á slíkum fyrirbærum,
að því er náttúrufræðingar telja.
Þá var það stundum haft við orð,
að stórgripir myndu hafa komizt upp
á bæinn og brotið hann niður. Eng-
in deili vissu menn þó á slíku, sízt
á þessum árstíma, né heldur var trún-
aður á það lagður. Sama máli gegn-
ir um þá tilgátu, sem stundum var
hieyft, að bjarndýr kunni að hafa
lagt leið sína yfir fjallgarðinn og
orðið til þess að brjóta niður bæinn.
Sagt var, að dýrið hefði þá komið á
land einhvers staðar norður á Strönd-
um og rölt suður Hvammsfjörð á
ísi, en vitað er, að bjarndýr ganga
stundum óraleiðir inn um land, til
dæmis gekk bjarndýr eitt sinn úr
Héraðsflóa yfir Möðrudalsöræfi alla
leið niður í Axarfjörð.
Óhugsandi virðist, að nokkur þess-
ara skýringa geti haft við rök að
styðjast, enda var þeim heldur ekki
trúað í byggðarlaginu, þótt þær bæri
stundum á góma, þegar rætt var um
Bauláivallaundrin. Sannleikurinn var
sá, að fólk vissj ekki, hvað það átti
að halda eða hverju að trúa um þessa
dularfullu atburði. Þá var það, að hug-
myndafluginu var stundum gefinn
lausari taumur og leitað enn langsótt-
ari „skýringa", þótt þær lægju jafn-
vel utan og ofan hinnar skilvitlegu
tilveru. Ekki svo að skilja, að á þær
væii almennt lagður trúnaður að
heldur.
Þjóðsagan um skrímsli eða óvætti
í Baulárvalla- og Hraunsfjarðarvötn-
um er til orðin í grárri fomeskju.
Segir í Landnamu, að eitt sinn hafi
torkennilegur hestur, apalgrár, kom-
ið í hross Auðuns stota, landnáms-
manns í Hraunsfirði, en um kveldið
horfið i vötnin og aldrei sézt síðan.
Varð hesturinn svo að skrímsli því,
sem síð'an hefur hafzt við í vötnum
þessum og gert mönnum margar skrá-
veifur. Ýmis munnmælj voru um
ófreskju þessa, allt fram á þennan
dag að kalla, og þóttust margir hafa
orðið hennar varir, smalamenn elt-
ir, bát Selvallabónda nær hvolft,
skepnur limlestar og drepnar, enda
var fyrirgangur hennar stundum svo
ferlegur, að „stór stykki hrukku úr
bökkum vatnsins“, o. s. frv., eins og
Helgi Hjörvar drepur á í héraðslýs-
ing sinni. Oft voru dunur og dynkir
og torkennileg umbrot undir ísskorp-
unni, eins og fyrr var sagt. Loks varð
ókind þessi stundum í tali fólks að
einhvers konar samblendi dýrs og
draugs, draugakynjuð ófreskja, að
sínu leyti eins og Þorgeirsboli eða
þess háttar fénaður, sem ekki er
óþekktur í þjóðtrúnni. Enda minnt-
ust menn nú örnefnisins Draugagils
við Baulárvallavatn, sem áttj sér sína
sögu. Datt fólki sumu hverju þess
vegna í hug að setja hinar ferlegu
aðför að Baulárvallabæ í samband
Framhald á bls. T88.
Baulárvellir og vatnið á miðjum uppdrætti. Land-
námsmörk samkvæmt útgáfu Einars Arnórssonar,
er telur Baulárvelli í landnámi sunnanmanna.
176
T í M I N N - SUNNUDAGSBLAÐ